‫وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی‬ ‫معاونت غذا و دارو‬ ‫کميته تجويز و مصرف منطقی دارو‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫ويژه داروسازان‬ ‫تاليف‪ ،‬تدوين و گردآوری‪:‬‬ ‫دکتر فريبا احمدی زر‬ ‫دکتر نسرين خوش نويس‬ ‫ويرايش‪:‬‬ ‫دکتر ناصر هداوند‬ ‫دکتر زهرا جهانگرد‬ ‫‪1‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫با تشکر از زحمات جناب آقای دکتر امير انصاری پور‬ ‫که در تهيه‪ ،‬تدوين و بازنگری فصل آشنايی با‬ ‫خدمات سازمان های بيمه گر ما را ياری نمودند‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫فهرست‬ ‫فصل‬ ‫عنوان‬ ‫صفحه‬ ‫اول‬ ‫مراقبت دارويي‬ ‫‪4- 5‬‬ ‫دوم‬ ‫داروسازی جامعه نگر و شيوه های مديريت در داروخانه‬ ‫‪6- 9‬‬ ‫سوم‬ ‫مشاوره ی دارويي در ارائه ی داروهای بدون نسخه )‪(OTC‬‬ ‫‪10-17‬‬ ‫چهارم‬ ‫آموزش مفاهيم بهداشت و کاربرد آن در داروخانه‬ ‫‪11-26‬‬ ‫پنجم‬ ‫تفسير تست های آزمايشگاهي‬ ‫‪27-81‬‬ ‫ششم‬ ‫خطاهای دارويي‬ ‫‪89-48‬‬ ‫هفتم‬ ‫مباني تداخالت دارويي‬ ‫‪44-49‬‬ ‫هشتم‬ ‫مصرف داروها در دوران بارداری و شيردهي‬ ‫‪50-60‬‬ ‫نهم‬ ‫آشنايي با تجهيزات پزشکي‬ ‫‪61-67‬‬ ‫دهم‬ ‫مراقبت های اوليه ی اورژانس‬ ‫‪61-15‬‬ ‫يازدهم‬ ‫آشنايي با داروهای گياهي‬ ‫‪16-118‬‬ ‫دوازدهم‬ ‫آشنايي با ويتامين ها و مکمل های غذايي‬ ‫‪114-180‬‬ ‫سيزدهم‬ ‫آشنايي با نکات کليدی در مراقبت از پوست‬ ‫‪181-144‬‬ ‫چهاردهم‬ ‫آشنايي با منابع معتبر داروسازی‬ ‫‪145-146‬‬ ‫پانزدهم‬ ‫آشنايي با خدمات سازمان های بيمه گر‬ ‫‪147-156‬‬ ‫رفرنس‬ ‫‪157‬‬ ‫پيوست ‪1‬‬ ‫مقاير نرمال برخی از تست های آزمايشگاهی شايع‬ ‫‪151-161‬‬ ‫پيوست ‪2‬‬ ‫طبقه ب ندی داروها در دوران شيردهي‬ ‫‪162-174‬‬ ‫ايندکس‬ ‫‪175 -198‬‬ ‫‪8‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫پيش گفتار‬ ‫سالمت در هر جامعه با ويژگي های اجتماعي‪ ،‬اقتصادی و فرهنگي آن جامعه همواره در ارتباط بوده و اين واقعيت هميشه‬ ‫مبنای سياست گذاری در برنامه های ارتقاء سالمت است‪ .‬سياست هايي که در بخش های دولتي و خصوصي دنبال مي شوند‬ ‫و در هر دو سطح ملي و جهاني بر سالمت تاثيرگذارند‪.‬‬ ‫روند پيشرفت های پزشکي مويد آ ن است که جامعه ی پزشکي و دست اندرکاران نظام های سالمت در دنيا همواره در مسير‬ ‫استفاده از دانش نوين پزشکي و شيوه های آموزش سالمت برای ارتقاء کيفيت زندگي انسانها گام برداشته اند و الزم است که‬ ‫برای جا نماندن از اين قافله با به کارگيری بهترين و موثرترين راهکارها بلندتر گام برداريم‪.‬‬ ‫در ساليان اخير توجه همگان به حلقه ی مفقوده ای است که متضمن انسجام خدمات‪ ،‬بهره وری نظام سالمت و بهره مندی‬ ‫همگاني از سالمت است که همانا تعيين و تبيين جايگاه واقعي داروسازان در حلقه ی درمان و در نظام سالمت بيمار محور‬ ‫مي باشد‪.‬‬ ‫از ديد راهبردی‪ ،‬مسائل خدمات درماني را مي توان از سه جنبه مهم بررسي نمود‪ .‬اول هزينه های خدمات سالمت و‬ ‫دسترسي به خدمات‪ ،‬دوم معيارهای مربوط به پوشش بيمه يا نوع خدمت است و جنبه سوم که از همه مهم تر به نظر مي رسد‬ ‫ساختار ارائه ی خدمات درماني است که در واقع در بخش مربوط به ارائه خدمات دارويي‪ ،‬تاکنون به علل مختلفي آنچنان که‬ ‫بايد در داروخانه های سطح کشور اعم از دولتي و خصوصي‪ ،‬شاهد ارائه ی خدمات دارويي علمي و مشاوره ای کارآمد‬ ‫نبوده ايم‪.‬‬ ‫براستي آيا آنچه که همکاران داروساز در داروخانه ی خود انجام مي دهند نماد واقعي سالها تالش و آموزش انبوه واحدهای‬ ‫درسي گوناگون در دانشکده های داروسازی است؟ و آيا داروسازان از وضعيت موجود راضي اند؟‬ ‫واقعيت اين است که اصول مشاوره ی دارويي با بيمار و نقش داروسازان در پايش درمان در هيچ دانشکده ی داروسازی به‬ ‫طور صحيح آموزش داده نمي شوند و آموخته های علمي داروسازان به دليل نوع فعاليت داروخانه داری فعلي‪ ،‬در جامعه ی‬ ‫پزشکي و در جهت ارتقاء سالمت بکار گرفته نمي شوند‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫کتاب حاضر حاوی مطالب ارزنده ای است که مطالعه ی آن به همکاران داروساز کمك مي کند با يادآوری آنچه که قبال‬ ‫آموخته اند انگيزه ای برای ارائه ی مشاوره ی دارويي به پزشکان و بيماران را فراهم آورده تا با استفاده از دانش و‬ ‫مهارت های حرفه ای جايگاه واقعي خود را در تيم سالمت باز يابند‪.‬‬ ‫فصل اول‬ ‫مراقبت دارويی‬ ‫در طي چند دهه ی گذشته نقش داروساز از دارو محوری به بيمار محوری تغيير يافته است‪ .‬اين تغيير دربردارنده ی‬ ‫مسئوليتهايي است مبني بر اين که در هر جا داروهايي ارائه و مصرف ميشوند فرآوردههايي با کيفيت انتخاب‪ ،‬تدارک‪،‬‬ ‫نگهداری‪ ،‬توزيع‪ ،‬پخش و تجويز شوند به گونه ای که سالمت بيماران را تامين نمايند و به آنها زيان نرسانند‪ .‬در حال حاضر‬ ‫ارائه ی خدمات دارويي شامل مراقبت بيمارمحور با همهی عملکردهای شناختي مشاوره‪ ،‬ارائه ی اطالعات دارويي‪ ،‬پايش دارو‬ ‫درماني و همچنين جنبههای فني خدمات دارويي از جمله مديريت تامين داروها ميباشد‪.‬‬ ‫امروزه داروسازان در نقش مراقبت های دارويي است که ميتوانند سهم مهم تر و موثرتری در مراقبت بيماران داشته باشند‪.‬‬ ‫با پيشرفت تکنولوژی و علم داروسازی‪ ،‬تغييرات زيادی در وظايف شغلي داروساز ايجاد شده و داروسازان دارای‬ ‫مهارت های قابل توجهي مي باشند که بطور روزمره هم از آنها استفاده مي شود‪ .‬لذا با بررسي و تجزيه و تحليل حرفه ی‬ ‫داروسازی و وظايف داروساز ميتوان جزئيات وظايف و نيازها و وابستگيهای مربوطه را به جامعه معرفي نموده و انتظار‬ ‫داشت که اداره و هدايت اين حرفه به نحو صحيحي صورت گيرد‪.‬‬ ‫داروسازان به عنوان کارشناسان و متخصصين دارويي همواره به صورت منبع قابل دسترس و معتمدی برای مشورت و‬ ‫درمان شناخته شده اند‪ .‬داروخانهها در تمام مدت روز مشغول ارائه ی خدمات دارويي مي باشند و اکثر مردم به راحتي به آنها‬ ‫دسترسي دارند و نيازی به تعيين وقت قبلي برای ديدن داروساز نمي باشد‪ .‬همه ی اين عوامل‪ ،‬داروخانهها را نخستين محل‬ ‫برای پاسخگويي به درخواست کمك و حل مشکالت معمولي سالمت جامعه مينمايد‪ .‬امروزه تقاضای جامعه برای حضور‬ ‫داروساز در داروخانه بعنوان يکي از ارکان مراقبت از بيمار‪ ،‬بيش از پيش ملموس است‪ .‬اما از سويي کار و مشغله ی بيش از‬ ‫حد داروسازان بدليل شلوغي داروخانه با انتظارات جامعه از ايفای نقش بهينه ی داروسازان در تضاد مي باشد‪.‬‬ ‫‪5‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫در دنيای امروز نقش حرفه ای مهم و برجسته ی داروسازان فراتر از توزيع فرآورده های دارويي و يا نظارت بر آن است و‬ ‫نسخه پيچي به تنهايي را نبايد به عنوان نقطه ی پاياني در خدمات داروخانه در نظر گرفت بلکه بهتر است که به عنوان يکي از اين‬ ‫نقاط عمده ی پاياني شناخته شود‪.‬‬ ‫مراقبت دارويي يك مفهوم زمينه ای تازه در عرصه ی فعاليت های داروخانه است که در ميانه ی سال های دهه ‪ 1970‬مطرح‬ ‫شده است‪ .‬طبق فرضيه‪ ،‬همه ی شاغالن پزشکي بايد مسووليت دارودرماني برای بيماران خود را بر عهده گيرند‪ .‬اين مفهوم در‬ ‫بردارنده ی خدمات و کارکردهای گوناگون است که بعضي از اين ها جزو کارهای سنتي داروخانه و بعضي ديگر عمليات‬ ‫جديدی برای داروخانه هستند‪.‬‬ ‫مفهوم مراقبت دارويي دربردارنده ی تعهد عاطفي نسبت به سالمتي بيماران ‪ -‬به عنوان افرادی که شايسته ی غم خواری‪،‬‬ ‫نگراني و دقت داروسازان هستند‪ -‬نيز مي باشد‪ .‬با وجود اين اغلب اوقات داروسازان در پذيرفتن مسووليت خود برای اين‬ ‫گستره ی مراقبت‪ ،‬نگراني دارند‪ .‬در نتيجه ممکن است مراقبت داده شده را مستند‪ ،‬پايش و مرور ننمايند‪ .‬ليکن پذيرفتن چنين‬ ‫مسووليتي برای عمليات مراقبت دارويي ضروری است‪.‬‬ ‫در طول بيش از چهار دهه ی گذشته روندی برای حرکت عمليات داروخانه از تمرکز اوليه ی آنها در مورد نسخه پيچي به‬ ‫سوی تمرکز بر مراقبت فراگير از بيمار وجود داشته است و نقش داروساز از ترکيب کننده و توزيع کننده ی فرآورده ها به‬ ‫سمت فراهم آورنده ی خدمات و اطالعات و در نهايت عرضه کننده ی مراقبت از بيمار تغيير يافته است‪.‬‬ ‫در سيستم مراقبت دارويي‪ ،‬وظيفه ی داروسازان اطمينان از مناسب بودن دارو درماني بيماران است بنحوی که درمان‬ ‫دارويي وی دستور مجاز داشته و دارويي با بيشترين کارآيي‪ ،‬قابل دسترس و تا حد امکان بي خطر تجويز شده باشد‪ .‬داروساز‬ ‫با قبول مسئوليت مستقيم در خصوص داروهای تجويز شده ی بيمار‪ ،‬مي تواند در نتايج دارو درماني و کيفيت زندگي بيماران‬ ‫خود سهم منحصر به فردی ايفا کند‪ .‬اين رويکرد جديد مراقبت دارويي نام دارد‪.‬‬ ‫مراقبت دارويي شامل فراهم نمودن دارو درماني به قصد دستيابي به نتايج مطلوب در بهبود کيفيت زندگي بيمار مي باشد‪.‬‬ ‫دارو درماني موفق آن است که برای هر يك از بيماران به صورت خاص انجام شود‪ .‬در اجرای دارو درماني برای هر يك از‬ ‫بيماران‪ ،‬داروساز همراه با بيمار يك برنامه ی مراقبت تهيه مي نمايد‪ .‬سپس بيمار مي تواند با بر عهده گرفتن بخشي از‬ ‫مسووليت مراقبت خود در موفقيت پيآمد حاصله سهيم باشد‪.‬‬ ‫مراقبت دارويي جزئي از ديگر خدمات مراقبت از سالمت مي باشد و بايد با همکاری بيماران‪ ،‬پزشکان‪ ،‬پرستاران و ديگر‬ ‫عرضه کنندگان مراقبت از سالمت فراهم شود‪ .‬داروسازان بايستي مسئوليت مستقيم در ارتباط با هزينه‪ ،‬کيفيت و نتايج مراقبت‬ ‫دارويي بيماران را به عهده داشته باشند‪.‬‬ ‫موضوع مهم ديگر در بحث مراقبت دارويي‪ ،‬بي خطر بودن )‪ (safety‬داروست‪ .‬به علت رقابت فشرده بين سازندگان دارو‬ ‫ممکن است فرآوردههای دارويي به صورت همزمان در بسياری از کشورها ثبت و به بازار عرضه شوند‪ .‬در نتيجه اثرات‬ ‫نامطلوب دارويي ممکن است هميشه بآساني شناسايي نشوند و از اين رو به طور منظم پايش نشوند‪ .‬لذا مراقبت دارويي فرآيند‬ ‫ساختار يافته ای برای پايش و شناسايي واکنشهای نامطلوب دارويي (‪ )ADRs‬در يك زمينه ی معين است‪.‬‬ ‫چهار معيار عمده که بايد در انتخاب و استفاده از دارو مورد توجه قرار گيرند عبارتند از موثر بودن‪ ،‬ايمني‪ ،‬کيفيت و ارزيابي‬ ‫اقتصادی‪.‬‬ ‫مقصود از عرضه ی دارويي ارائه ی داروهای درست‪ ،‬به مقدار و اشکال مصرف صحيح‪ ،‬با بهای معقول و با وجود‬ ‫استانداردهای کيفيت است‪ .‬فعاليت هايي که در سطح عرضه ی دارويي انجام ميشوند عبارتند از‪ :‬ساخت دارو‪ ،‬توزيع دارو و‬ ‫نسخهپيچي داروها‪ .‬در بسياری از مراکز بويژه در نهادهای مراقبت از سالمت هنوز اين موارد به عنوان مسووليت عمده ی‬ ‫‪6‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫داروساز در نظر گرفته ميشوند‪ .‬اين فعاليتها مهم باقي ميمانند چون در دسترس بودن داروها پيشنيازی برای مراقبت‬ ‫دارويي است‪.‬‬ ‫عمليات داروخانه شامل موارد زير می باشد‪ :‬اطمينان از متناسب بون درمان و پيامد آن‪ -‬اطمينان از متناسب بودن دارو‬ ‫درماني‪ -‬اطمينان از شناخت‪ /‬رعايت بيمار از برنامه ی درماني خويش‪ -‬پايش و گزارش دهي پيامدها ‪ -‬نسخه پيچي (تحويل‬ ‫داروها و وسايل)‪ -‬پردازش نسخه يا دستور دارويي‪ -‬آماده کردن فرآورده ی دارويي‪ -‬عرضه ی داروها و وسايل به نحوی‬ ‫ايمن‪ -‬ترويج سالمت و پيشگيری از بيماری‪ -‬ارائه ی خدمات پيشگيرانه ی باليني‪ -‬مراقبت از موضوعات بهداشت عمومي و‬ ‫گزارش دهي آنها‪ -‬ترويج استفاده از داروها به نحوی بي خطر در جامعه‪ -‬مديريت نظامهای سالمت‪ -‬مديريت عمليات‪ -‬مديريت‬ ‫استفاده از داروها در نظام سالمت‪ -‬مشارکت در فعاليتهای پژوهشي و مشارکت در همکاریهای بين رشته ای مي باشد‪ .‬در‬ ‫بعضي از کشورها به طور همزمان اطالعات از بيماری که جهت تهيه ی دارو مراجعه نموده است دريافت شده و در کامپيوتر‬ ‫ثبت مي شود و داروساز مي تواند قبل از تحويل دارو‪ ،‬نسخه ی دارويي را با شاخص های منطقه مقايسه نموده و در صورت‬ ‫وجود اشکاالتي در دوز تجويز شده‪ ،‬تداخالت دارويي‪ ،‬داروهای مشابه همزمان و ديگر مسائل مرتبط‪ ،‬آن را اصالح نموده و به‬ ‫بيمار تحويل دهد‪.‬‬ ‫مراحل مراقبت دارويی‬ ‫مرحله ی اول‪ :‬برقراری ارتباط حرفه ای و مشاوره با بيمار‬ ‫مرحله ی دوم‪ :‬طراحي برنامه ی درماني و حل مشکالت دارويي‬ ‫مرحله ی سوم‪ :‬طراحي برنامه ی پايش و مانيتورينگ بيمار‬ ‫فصل دوم‬ ‫داروسازی جامعه نگر و شيوه های مديريت در داروخانه‬ ‫داروساز جامعه نگر داروسازی است که ارائه ی خدمات دارويي را در قالب تامين‪ ،‬حفظ و ارتقاء سالمتي جامعه مي بيند و‬ ‫خدمات دارويي را در هر سه سطح پيشگيری ارائه مي نمايد‪.‬‬ ‫در داروسازی جامعه نگر‪ ،‬داروساز يکي از اعضای اصلي تيم بهداشتي‪ -‬درماني است که با مجموعه و استراتژی های جاری‬ ‫نظام خدمات بهداشتي‪ -‬درماني کشور آشنا مي باشد‪ .‬در اين نظام داروساز مهارت های الزم در علوم رفتاری و چگونگي‬ ‫ارتباط با ديگران (مردم و همکاران) را کسب کرده و چگونگي انجام مشاوره های دارويي را مي آموزد‪.‬‬ ‫يك داروساز جامعه نگر اهداف آموزشي خود را بر پايه ی نيازهای جامعه و خدمت استوار مي کند و راههای ارتقای‬ ‫آگاهي های جامعه در زمينه ی دارو درماني را شناسايي کرده و بکار خواهد گرفت‪ .‬در نظام آموزش جامعه نگر عمدتا تمرکز بر‬ ‫سالمت جامعه در قالب سالمت جسمي‪ ،‬روحي و اجتماعي است و جمعيت هدف آن گروههای مختلف جامعه است‪ .‬فضای‬ ‫آموزشي اين نظام‪ ،‬متشکل از خانواده‪ ،‬مدرسه‪ ،‬کارخانه‪ ،‬ادارات‪ ،‬پايگاه بهداشتي‪ ،‬خانه ی بهداشت‪ ،‬مراکز بهداشتي_ درماني‪،‬‬ ‫پلي کلينيك های تخصصي و بيمارستان های تخصصي و فوق تخصصي است و نيروها همکاری درون بخشي و برون بخشي‬ ‫‪7‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫دارند‪ .‬فعاليت های آموزشي آن در قالب مراقبت و پيشگيری از بيماری در خانواده و جامعه بعالوه ی بيماريابي و پيگيری‬ ‫گروههای آسيب پذير است‪ .‬آموزش بر پايه ی جامعه‪ ،‬گروهها‪ ،‬خانواده و فرد استوار است و ارزشيابي فعاليت بر پايه ی تغيير‬ ‫در رفتارهای مربوط به سالمت صورت مي گيرد‪ .‬داروساز‪ ،‬بيمار و بيماری را در قالب سطوح سه گانه ی پيشگيری سطح يك‬ ‫(بهداشت)‪ ،‬پيشگيری سطح دوم (تشخيص و درمان) و پيشگيری سطح سوم (توانبخشي و ناتواني) مطالعه مي کند و عوامل موثر‬ ‫بر سالمت فرد و جامعه را با مشارکت ديگران مي شناسد‪.‬‬ ‫وظايف داروساز در داروخانه و مراکز خدمات دارويی‬ ‫‪ )1‬بررسي قانوني‪ ،‬علمي و اخالقي نسخ ارائه شده‬ ‫‪ )2‬کسب اطالعات الزم از بيمار و يا مراجعه به پرونده ی وی در مورد وضعيت يا شرايط ويژه ی بيمار جهت اطمينان از‬ ‫مناسب بودن داروهای تجويز شده‬ ‫‪ )8‬راهنمايي بيمار در مورد داروهای مشابه‬ ‫‪ )4‬اطمينان از ايمني‪ ،‬کيفيت و کارآيي داروهايي که تجويز شده اند‪.‬‬ ‫‪ )5‬ارتباط و مشاوره با پزشکان در مواقع لزوم‬ ‫‪ )6‬آموزش بيماران در مورد نحوه‪ ،‬زمان و فاصله‪ ،‬مقدار و مدت مصرف دارو‪ ،‬عوارض ناخواسته و جانبي احتمالي‪ ،‬ادامه‬ ‫يا قطع مصرف دارو‪ ،‬احتياط در استفاده ی توام داروها‪ ،‬نحوه ی نگهداری داروها و ‪...‬‬ ‫‪ )7‬ساخت و بسته بندی مناسب داروهای ترکيبي و جالينوسي‬ ‫‪ )1‬راهنمايي مراجعين در ارتباط با مراقبت های اوليه ی بهداشتي‬ ‫‪ )9‬تهيه‪ ،‬ترکيب‪ ،‬نگهداری و عرضه ی فرآورده های طبيعي و گياهي‬ ‫‪ )10‬تهيه‪ ،‬نگهداری و عرضه ی فرآورده های بيولوژيك و بيوتکنولوژی در شرايط مناسب‬ ‫‪ )11‬تجويز دارو برای بيماری های جزئي از فهرست داروهای بدون نسخه‪ .‬مشارکت در مطالعات اپيدميولوژی دارويي‪،‬‬ ‫بهداشتي و بيماری ها به منظور تعيين سياست های دارويي‬ ‫‪ )12‬مديريت و اقتصاد‬ ‫‪ )18‬عرضه ی لوازم و تجهيزات دارويي‪ ،‬پزشکي و بهداشتي و ارائه ی اطالعات و راهنمايي های الزم در مورد آنها‬ ‫‪ )14‬مشارکت در برنامه های آموزش حرفه ای و اجتماعي‬ ‫وظايف دکتر داروساز در داروخانه ی بيمارستان‬ ‫ بررسي قانوني‪ ،‬علمي و اخالقي نسخه‬‫ تهيه ی شرح حال و تشکيل پرونده ی دارويي برای بيماران بستری و پيگيری مداوم امر دارو درماني‬‫ اطمينان از ايمني‪ ،‬کيفيت و کارآيي داروهايي که تجويز شده اند‪.‬‬‫ ارائه ی اطالعات به گروه درماني در زمينه های مورد نياز‬‫ ارتباط و مشاوره با پزشکان و ديگر اعضای گروه درماني‬‫ ساخت و بسته بندی مناسب داروهای ترکيبي و جالينوسي‬‫ ارائه ی اطالعات و توصيه های دارويي به بيماران در زمان ترخيص از بيمارستان‬‫‪ -‬تهيه‪ ،‬نگهداری و عرضه ی فرآورده های بيوتکنولوژی و بيولوژيك در شرايط مناسب‬ ‫‪1‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫ مشارکت در مطالعات اپيدميولوژی‬‫ مشارکت در تهيه ی فرموالری بيمارستان‬‫ عرضه ی لوازم و تجهيزات بهداشتي‪ ،‬پزشکي و ارائه ی اطالعات و راهنمايي های الزم‬‫ مديريت و اقتصاد دارو درماني‬‫ مشارکت در برنامه های آموزش حرفه ای و اجتماعي‬‫ ارائه ی اطالعات در مورد تهيه‪ ،‬نگهداری‪ ،‬عرضه و مصرف داروهای پرتوزا‬‫ تهيه ی داروهای تك دوزی و فرآورده های دارويي مورد نياز بخش های بيمارستان‬‫ تهيه ی فرآورده های سترون تزريقي و غير تزريقي در موارد نياز‬‫ تشکيل کميته ی دارو درمان در بيمارستان‬‫ شرکت فعال در کميته های دارو درماني بخش های مختلف بيمارستان‬‫ نظارت بر نحوه ی توزيع و مصرف دارو در بيمارستان‬‫ ارائه ی اطالعات سم شناسي و مسموميت ها‬‫‪ -‬سنجش و تعيين سطح درماني داروها (‪)TDM‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ مشارکت در برنامه ريزی و اجرای تحقيقات باليني داروها‪ ،‬تهيه و نگهداری داروهای الزم‬‫‪ -‬مشارکت در جمع آوری و بررسي گزارشات عوارض‬ ‫نقش داروسازان در جامعه ی پزشکی‬ ‫داروخانه يك واحد دارو‪ -‬درماني است که هميشه بايد زير نظر دکتر داروساز فعاليت نمايد و در غياب داروساز نبايد به‬ ‫ارائه ی دارو به بيمار اقدام نمايد‪ .‬بيمار بايد مستقيما داروی خود را از دکتر داروساز تحويل گيرد و وظيفه ی دکتر داروساز‬ ‫ايجاب مي کند با ارائه ی راهنمايي های الزم به بيمار‪ ،‬وجود احتمال تداخل دارو با غذا يا احتمال تداخل داروها را با هم برای‬ ‫بيمار شرح دهد و با بررسي کامل نسخه‪ ،‬هر گونه اشتباه احتمالي را برطرف نمايد‪ .‬علل مختلفي سبب بروز خطا در داروخانه‬ ‫مي گردند از جمله‪ :‬بد خطي پزشك و ناخوانا بودن نسخه‪ ،‬شلوغي داروخانه‪ ،‬کم تجربگي و عدم دقت نسخه پيچ و يا همرنگ‬ ‫بودن بسته بندی داروها‪ .‬در اينجا حضور داروساز و رفع اشتباه مي تواند بيمار را از عارضه ای جدی و يا حتي خطرناک‬ ‫برهاند‪ .‬اگر داروساز وظيفه ی خود را بدر ستي در داروخانه انجام دهد بسياری از مشکالت دارو درماني از جمله مصرف‬ ‫بي رويه ی دارو و خطاهای دارو پزشکي کاهش مي يابند و نتيجه ی درمان بهتر خواهد بود‪ .‬بعنوان مثال بسيار اتفاق افتاده‬ ‫است که پزشك بعلت عدم اطالع از فرموالسيون دارو دستور نصف کردن دراژه هايي را که محل اثرشان در روده مي باشد‬ ‫داده است‪ .‬اگر داروساز نيز بي دقتي کند و دارو را با همان دستور به بيمار دهد آيا درمان صورت مي گيرد يا فقط مريض وقت‬ ‫و پولش را به هدر داده است و مقداری مواد شيميايي که مسلما عوارض بيشتری نسبت به اثر اوليه ی دارو دارند وارد بدن خود‬ ‫نموده است؟ و يا اگر داروهای جويدني با دستور بلعيدن به بيمار ارائه شوند آيا باز هم موثر واقع مي شوند؟ بنابراين حضور‬ ‫مستمر داروساز در داروخانه هنگام نسخه پيچي و تحويل دارو به بيمار کامال الزم و ضروری است و اگر داروساز اين اجازه‬ ‫را به افراد غير مسئول دي گر بدهد که در غياب او به بيمار دارو تحويل دهند درست شبيه اين است که منشي پزشك در غياب او‬ ‫طبابت کرده و کار پزشك را انجام دهد‪ .‬بهمين مناسبت در کشورهای ديگر اعالميه هايي از سوی مديريت امور دارويي منتشر‬ ‫‪Therapeutic Drug Monitoring‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪9‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫شده که حاکي از قوانيني است که بايد توسط شخص دکتر داروساز رعايت شوند از جمله‪ -1 :‬مسئول فني و دستيار مسئول فني‬ ‫بايد کامال متمايز از يکديگر باشند‪ -2 .‬نام مسئول فني داروخانه در بيرون و داخل داروخانه در معرض ديد باشد‪.‬‬ ‫اصول مديريت در داروخانه‬ ‫يکي از ويژگي های بسيار مهم مراکز ارائه ی خدمات دارويي و درماني اين است که گيرنده ی خدمت و ماده خام اين نوع‬ ‫سازمان ها انسان ها مي باشند و داروخانه صرفا مجموعه ای از داروها و ترکيبات شيميايي يا محصوالت بهداشتي و آرايشي‬ ‫نيست که در صورت بروز عيب يا اشکال در آن بتوان به راحتي از آن صرف نظر کرد‪.‬‬ ‫در خدمات پزشکي و درماني با مجموعه ای از احساسات و عواطف انساني و روابط اجتماعي درگير هستيم و هدف صرفا‬ ‫دستيابي به يك هدف اقتصادی يا يك توليد با کيفيت و هزينه ی تعيين شده نمي باشد بلکه مقصود ارائه ی خدمات بهداشتي‪-‬‬ ‫درماني و دارويي به انسان های نيازمند و دردمند مي باشد که اين امر مستلزم ارائه ی خدمات مناسب توأم با احترام به‬ ‫شخصيت بيمار بدون در نظر گرفتن هيچگونه تبعيض يا سودجويي مي باشد‪.‬‬ ‫در ارائه ی دارو به بيمار در داروخانه در درجه ی اول‪ ،‬ارائه ی خدمات و مراقبت های دارويي حائز اهميت مي باشند که‬ ‫شامل تحويل دارو به بيمار يا همراه وی همراه با انجام مشاوره ی دارويي در همه ی زمينه ها اعم از نحوه ی مصرف‪ ،‬شرايط‬ ‫نگهداری‪ ،‬تداخالت دارويي و عوارض جانبي‪ ،‬ذکر نکات بهداشتي و آموزش اصول پيشگيری مي باشد و همگام با آن‪ ،‬مسائل‬ ‫اقتصادی در مديريت داروخانه نيز نقش مهمي دارند‪ .‬مواردی نظير بضاعت مالي بيماران‪ ،‬مشکالت تهيه ی داروهای کمياب‪،‬‬ ‫داروهای بيماران خاص‪ ،‬داروهای تك نسخه ای‪ ،‬داروهای قاچاق‪ ،‬سرايت آلودگي‪ -‬بيماری های اورژانس و ‪ . . .‬همواره‬ ‫گريبانگير مديريت داروخانه مي باشند‪.‬‬ ‫بيماران‪ ،‬پزشکان‪ ،‬شرکت های بيمه و شرکت های دارويي همگي در ايجاد هزينه های دارويي و اقتصاد داروخانه نقش تعيين‬ ‫کننده ای دارند و به نوعي مشتريان داروخانه ها محسوب مي شوند بنابراين مدير داروخانه بايد بتواند بطور کارآمد و اثربخش‬ ‫روابط منطقي را با اين عوامل ايجاد کند به گونه ای که هماهنگي و ارتباط الزم ميان همه ی اين اعضاء گروه دارويي و درماني‬ ‫ايجاد شود‪ .‬در مکا ن های تخصصي نظير داروخانه شايستگي و مهارت افراد در اولويت اول و ساير عوامل در اولويت های‬ ‫بعدی قرار دارند بنابراين بکارگيری افراد ماهر و با دانش کافي اصل اول مي باشد‪ .‬البته جنبه های مالي از اهميت زيادی‬ ‫برخوردار بوده و رضايت مندی کارکنان نيز در کيفيت ارائه ی خدمات نقش زيادی دارد‪.‬‬ ‫در آينده سيستم های اداره ی داروخانه ها بدون مرز و مبتني بر استفاده از سامانه ی مرکزی اطالعاتي و ارتباطي خواهد‬ ‫بود بطوری که ارتباط با همه ی واحدهای تشخيصي‪ ،‬درماني و بهداشتي نظير پاراکلينيك‪ ،‬بيمارستان‪ ،‬درمانگاه و مطب ها از‬ ‫طريق نرم افزارهای رايانه ای برقرار خواهد شد‪ .‬اين سيستم ها نقش مهمي در توسعه و ارتقاء خدمات دارويي‪ ،‬مراقبت های‬ ‫بهداشتي و تغذيه ای خواهند داشت و اين امر باعث ارائه ی خدمات مطلوب‪ ،‬ارائه ی اطالعات دارويي مناسب به بيماران و‬ ‫همراهان آنان خواهد شد و مشخصات و مسير درمان بيمار به شکل منسجم در رايانه وجود خواهد داشت‪ .‬بنابراين داروخانه و‬ ‫داروساز جزئي فعال و موثر در درمان بيمار خواهند بود و از اين طريق بسياری از مقررات زايد احتمالي حذف شده و از‬ ‫احتمال خطاهای دارو پزشکي کاسته مي شود‪.‬‬ ‫از آنجايي که خالقيت و نوآوری الزمه ی پيشرفت و انجام امور مي باشد مدير داروخانه مي تواند با ايجاد روحيه ی‬ ‫نوآوری در کارکنان داروخانه و ايجاد جو مشارکت در درمان بيمار موجب ارتقاء خدمات دارويي شده و از سويي داروخانه‬ ‫ضمن حفظ اصول علمي و رسالت اجتماعي خود بعنوان يك واحد خدماتي سودآور به فعاليت خود ادامه دهد‪.‬‬ ‫‪10‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫برخی علل شکست در مديريت داروخانه ها‬ ‫‪ )1‬وجود قوانين سخت و بروکراسي اداری در تا سيس داروخانه توسط داروسازان که منجر به ايجاد تبعيض و از بين‬ ‫رفتن انگيزه ی داروسازان در مشارکت‪ ،‬سرمايه گذاری و فعاليت علمي خواهد شد‪.‬‬ ‫‪ )2‬مقاومت در برابر خالقيت و مشارکت در امر درمان بيمار و ايجاد روحيه ی صرفا دارو فروشي و تحويل بسته ی‬ ‫دارويي به بيمار‬ ‫‪ )8‬عدم وجود مديران حرفه ای و کارآمد با آموزش های الزم در زمينه های تخصص مربوطه و نقص آموزش های‬ ‫آکادميك و کاربردی در زمينه ی اداره ی داروخانه ها در مرحله ی آموزش داروسازی‬ ‫‪ )4‬عدم وضوح و ثبات سياست های دارويي در سيستم بهداشتي‪ -‬درماني و تغييرات مکرر در مديريت های کالن و ادارات‬ ‫دارو و سيستم های نظارتي بر داروخانه ها و بعضا دوگانگي و تفاوت در دستورالعمل ها و فقدان سيستم ارزشيابي متمرکز و‬ ‫مدرن که موجب سردرگمي و بي ثباتي وضعيت داروخانه ها خواهد شد‪.‬‬ ‫‪ )5‬عدم درک نيازها و شرايط کارکنان داروخانه و بيماران به عنوان مشتريان اصلي که باعث کاهش کارآيي و سودآوری‬ ‫داروخانه ها و ايجاد زمينه های سوء استفاده و اعمال غير علمي و خالف قانون خواهد شد‪.‬‬ ‫‪ )6‬عدم وجود برنامه های پايش و مانيتورينگ درمان و نبودن پرونده ی پزشکي و سوابق درمان در داروخانه که منجر به‬ ‫مراجعه ی پراکنده به داروخانه های متعدد مي شود‪ .‬اين امر از سويي خطاهای دارو پزشکي را افزايش مي دهد و از سوی ديگر‬ ‫در کارآيي اقتصادی و علمي داروخانه اثر سوء خواهد گذاشت‪.‬‬ ‫برای اعتالی خدمات دارويی در داروخانه ها رعايت اصول زير مفيد به نظر می رسد‪:‬‬ ‫‪ )1‬مشارکت دولت در بهبود و اصالح سيستم راه اندازی و تجهيز داروخانه ها و تدوين آئين نامه ها و مقررات به گونه ای‬ ‫که موجب تشويق و ايجاد انگيزه برای داروسازان شود‪.‬‬ ‫‪ )2‬ايجاد رقابت سالم و مستقل در اقتصاد داروخانه و ارائه ی خدمات ويژه در صورت ايجاد پوشش بيمه ای کامل بطوری‬ ‫که داروخانه قادر باشد با دريافت تعرفه ی واقعي و بدون درگير شدن با مسائل جانبي نظير قاچاق دارو و ‪ ...‬به فعاليت خود‬ ‫ادامه دهد‪.‬‬ ‫‪ )8‬مشارکت فعال و هماهنگي پزشك و داروساز و سيستم های بهداشت خانواده بر اساس اصول علمي در ارائه ی خدمات‬ ‫دارو و درمان به بيماران همراه با پيگيری و پايش درمان‬ ‫فصل سوم‬ ‫مشاوره ی دارويی در ارائه ی داروهای بدون نسخه ‪OTC‬‬ ‫‪11‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫روز به روز شمار فزاينده ای از داروها را در جاهای جديد مي توان خريد و داروها به وسيله ی غير داروسازان دست به‬ ‫دست مي شوند‪ .‬ترکيب کردن داروها جای خود را به ساخت تجارتي تقريبا همه ی ترکيبات دارويي داده است‪ .‬داروها را در‬ ‫سوپرمارکت ها‪ ،‬داروفروشي ها و يا در بازار مي توان خريد‪ .‬همچنين مي توان داروها را از طريق سفارش پستي يا اينترنت به‬ ‫دست آورد‪ .‬داروها به وسيله ی شاغالن پزشکي فروخته شده و به وسيله ی دستگاه ها پخش رايانه ای مي شوند‪ .‬در چنين‬ ‫شرايطي مطرح کردن پرسش هايي از قبيل اين که آيا هنوز هم به داروساز احتياج داريم و يا ارزش خدمات داروخانه چيست‬ ‫مناسب به نظر مي رسد‪ .‬آن چه که واضح و مشخص است نقش مهم داروسازان در مشاوره ی دارويي همه داروها و مهم تر از‬ ‫همه‪ ،‬داروهای بدون نسخه است و در واقع آنجاست که داروسازان بعنوان تجويز کننده ی دارو ضمن مشاوره ی کامل و‬ ‫ارائه ی توصيه های الزم به بيماران در خصوص نحوه ی استفاده‪ ،‬دوز مصرفي‪ ،‬دوره ی درمان‪ ،‬فواصل مصرف‪ ،‬تداخل‬ ‫دارو‪ -‬دارو و دارو‪ -‬غذا‪ ،‬عوارض دارويي‪ ،‬مسموميت دارويي‪ ،‬شرايط نگهداری و‪ ...‬مسووليت درمان بيماران را بعهده مي گيرند‪.‬‬ ‫در تحقيقي که در خصوص نوع مشاوره ی دارويي در داروخانه های انگلستان انجام شده است نتايج نشان دادند که ‪%41/6‬‬ ‫از داروسازان در مورد ‪ 6‬تا ‪ 10‬داروی ‪ OTC‬هر روز مشاوره های الزم را با بيماران انجام مي دهند و در طبقه بندی که انجام‬ ‫شد نتايجي که در ذيل آمده است بدست آمد‪:‬‬ ‫‪ ‬داروهای سرماخوردگي و ضد سرفه‬ ‫‪‬‬ ‫داروهای مسکن و ضد التهاب‬ ‫‪ ‬داروهای معدی‪ /‬روده ای و آنتي اسيدها‬ ‫‪ ‬ويتامين ها و مکمل ها‬ ‫‪‬‬ ‫آنتي بيوتيك ها و ضد قارچ ها‬ ‫‪‬‬ ‫داروهای پوستي‬ ‫‪ ‬کمك های اوليه‬ ‫‪‬‬ ‫داروهای چشمي شامل محلول های لنز‬ ‫‪‬‬ ‫لوازم و تجهيزات پزشکي‬ ‫‪ ‬مسهل ها و داروهای ترک سيگار‬ ‫همچنين بررسي ها نشان دادند که داروسازان چه نوع اطالعاتي را تمايل دارند از طرق مختلفي نظير بازآموزی ها‪ ،‬نشريات‬ ‫دارويي و‪ ...‬دريافت نمايند‪:‬‬ ‫ واکنش های درجه يك (شديد) از داروهای ‪ OTC‬و داروهای نسخه ای‬‫‪ -‬درمان بيماری ها يا حاالت درمان با داروهای ‪OTC‬‬ ‫ نحوه ی استفاده ی همزمان از داروهای ‪ OTC‬و داروهای نسخه ای‬‫‪ -‬پيشگيری از بيماری ها يا عوارض ناشي از درمان با داروهای ‪OTC‬‬ ‫نتايج تحقيقي در انجمن داروسازان ايالت متحده ی امريکا در سال ‪ 2007‬نشان داد که مشاوره ی داروسازان نقش کليدی را‬ ‫در آموزش بيماران در خصوص داروهای ‪ OTC‬ايفا مي نمايد‪.‬‬ ‫داروسازان بهترين موقعيت مشاوره با بيماران را در خصوص همه ی داروها دارا هستند و بدليل دسترسي آسان به آن ها‪،‬‬ ‫بيماران اغلب سوواالت مربوط به داروهای ‪ ،OTC‬عوارض جانبي آنها‪ ،‬تفاوت بين داروهای ‪ OTC‬مشابه در يك گروه دارويي‬ ‫را از داروسازان مي پرسند‪ .‬همچنين آنها نقش موثری را در مشاوره با بيماران در خصوص تداخالت دارو‪ -‬دارو نيز دارند‪.‬‬ ‫‪12‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫بعنوان مثال بيماری ممکن است يك داروی ‪ OTC‬را بگيرد و همزمان نيز از داروهای نسخه ای ديگری استفاده نمايد لذا‬ ‫تداخالت اين دو را بايد يادآور شده و بررسي نمود‪.‬‬ ‫همراه با وارد شدن داروهای نسخه ای قويتر و داروهای ‪ OTC‬بيشتر به قفسه های داروخانه ها‪ ،‬داروسازان بايد اطالعات‬ ‫را بصورت ‪ Up to date‬در خصوص داروها باالخص داروهای ‪ OTC‬دريافت نمايند تا بتوانند بيماران را در تصميم گيری در‬ ‫خصوص نوع داروی ‪ OTC‬خريداری شده راهنمايي نمايند‪.‬‬ ‫در تجويز داروی ‪ OTC‬به بيمار توجه به نکات زير الزامي است‪:‬‬ ‫ دليل انتخاب داروی ‪ OTC‬برای بيمار شرح داده شود‪.‬‬‫ نحوه ی استفاده ی صحيح از داروی ‪ OTC‬توضيح داده شود‪.‬‬‫ عوارض جانبي احتمالي‪ ،‬هشدارها و احتياط های الزم در خصوص داروی مصرفي توضيح داده شود و به بيمار‬‫يادآوری شود هر گونه عالئم ناشي از بروز عوارض دارويي و يا مسموميت های احتمالي به داروساز گزارش شود‪.‬‬ ‫ چگونگي خود مراقبتي در پاسخ به يك سری عالئم و نشانه ها برای بيماران توضيح داده شود‪.‬‬‫ طرز استفاده و نگهداری داروها بر روی برچسب دارويي درج شود‪.‬‬‫ زمان الزم جهت پاسخ گويي به سوواالت بيماران اختصاص داده شود‪.‬‬‫ به بيمار يادآوری شود جهت مانيتورينگ عالئم و پيگيری های الزم مجددا به داروخانه مراجعه نمايد تا از صحت نوع‬‫داروی تجويزی و مصرف صحيح آن اطمينان حاصل شود‪.‬‬ ‫مهم ترين عوارض جانبی داروهای بدون نسخه که بايد به بيماران يادآور شد‪:‬‬ ‫آسپرين و ساير داروهای ضد التهاب غير استروئيدی‬ ‫عارضه ی جانبي اصلي اين داروها مشکالت گوارشي است‪ .‬اين مشکالت مي تواند از يك ناراحتي ساده ی معده تا‬ ‫خونريزی های شديد گوارشي باشد که مورد اخير بيشتر در سنين باالتر اتفاق مي افتد‪ .‬هرچه مقدار مصرف اين داروها و طول‬ ‫دوره ی درمان بيشتر باشد احتمال بروز خونريزی های گوارشي بيشتر است‪ .‬اما نبايد از ياد برد که حتي با مصرف يك قرص‬ ‫آسپرين يا ساير داروهای ضد التهاب غيراستروئيدی نيز ممکن است خونريزی گوارشي اتفاق افتد‪ .‬از ديگر عوارض جانبي اين‬ ‫داروها آسيب های کليوی است که از يك التهاب قابل برگشت ساده ی کليوی تا آسيب های پايدار جدی مي تواند متغير باشد‪ .‬از‬ ‫جمله عوارض ديگر آسپرين و ساير مسکن های ضد التهاب غيراستروئيدی باال رفتن فشارخون بخصوص در کساني است که‬ ‫از داروی ضد فشارخون استفاده مي کنند و اين عارضه گاهي بدليل تداخل دارويي اتفاق مي افتد‪ .‬دوز باالی اين داروها در‬ ‫کساني که بيماری کبدی دارند و يا مبتال به آرتريت جوانان و يا تب روماتسمي (روماتيسم قلبي) هستند مي تواند ريسك‬ ‫آسيب های کبدی را باال ببرد‪ .‬در بيماران مصرف کننده ‪ NSAID‬ها بايد سابقه ی بيماری قلبي‪ -‬عروقي از جمله ‪ IHD2‬نيز از‬ ‫بيمار سئوال شود‪ .‬در صورت وجود اين بيماری ها‪ ،‬آسپرين و ساير داروهای ضد التهاب غيراستروئيدی گزينه ی مناسبي برای‬ ‫برطرف کردن درد نمي باشند‪.‬‬ ‫استامينوفن‬ ‫‪Ischemic Heart Disease‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪18‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫هرچند اين دارو در بسياری از افراد داروی بي خطری است اما در هنگام مصرف طوالني مدت آن بخصوص در انواعي که‬ ‫حاوی کافئين يا کدئين است ممکن است صدماتي جدی برای کبد و کليه بوجود آيد (‪.)analgesic nephropathy‬‬ ‫آنتی هيستامين ها‬ ‫آنتي هيستامين ها بدليل حالت خواب آلودگي و رخوتي که در انسان ايجاد مي کنند ممکن است در هنگام رانندگي يا کار‬ ‫کردن با ماشين آالتي که نياز به هوشياری دارند مخاطراتي را برای بيمار بوجود آورند‪ .‬از ديگر عوارض آنها خشکي دهان و‬ ‫چشم است که گذرا بوده و با قطع دارو برطرف مي شوند‪.‬‬ ‫ضد احتقان ها )‪(Decongestants‬‬ ‫از عوارض اين داروها و بخصوص پزودوافدرين بي خوابي‪ ،‬حاالت عصبي و افزايش فشارخون يا افزايش قندخون است که‬ ‫البته همه ی اينها گذرا و موقتي است و با قطع دارو به حالت اوليه بر مي گردد‪.‬‬ ‫داروهای ضد سرفه‬ ‫کدئين که در داروهای ضد سرفه بکار مي رود ممکن است بطور موقت سبب خواب آلودگي‪ ،‬يبوست و يا حالت تهوع‬ ‫شود‪ .‬دکسترومتورفان اثر خواب آلودگي کمتری نسبت به ساير داروها دارد و به ميزان کمتری نيز ممکن است سبب مشکالت‬ ‫گوارشي گردد‪ .‬هر چند ممکن است عالئم عصبي‪ ،‬بي قراری و تحريك پذيری را در فرد ايجاد نمايد‪.‬‬ ‫الکل و داروهای بدون نسخه‬ ‫مسکن ها‬ ‫از آنجايي که مصرف الکل همراه با داروهای ضد التهاب غير استروئيدی باعث تشديد احتمال بروز خونريزی های گوارشي‬ ‫مي شود مصرف همزمان الکل با اين گونه داروها حتما بايد همراه با مراقبت باشد‪ .‬هرچند استامينوفن همراه با مشکالت‬ ‫گوارشي کمتری است اما بدليل عوارض مختصری که ممکن است بر روی کبد داشته باشد بايد همراه با مشروبات الکلي‬ ‫مصرف نشود و همچنين بايد يادآور شد که در روز بيش از ‪ 4‬گرم استامينوفن در يك انسان بالغ نبايد مصرف نشود‪.‬‬ ‫داروهای آنتی هيستامين‪ ،‬ضد احتقان و ضد سرفه ‪ +‬الکل‬ ‫با توجه به آن که مصرف همزمان الکل با داروهای فوق اثرات خواب آوری آنها را تشديد مي کند و بخصوص در مورد‬ ‫دکسترومتورفان سبب کاهش کارآيي فرد و کاهش سرعت واکنش های خودکار و ارادی مي گردد توصيه شود در مدت مصرف‬ ‫اين داروها چه با و چه بدون الکل‪ ،‬رانندگي و کار با ماشين آالت خطرناک صورت نگيرد‪.‬‬ ‫گروههای خاص (کودکان‪ -‬سالخوردگان‪ -‬زنان حامله و شيرده‪ -‬افراد و بيماران آسيب پذير)‬ ‫کودکان‪:‬‬ ‫فارماکوکينتيک در کودکان و نوزادان‬ ‫‪14‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫جذب‪ :‬در تزريق عضالني بدليل کم بودن حجم عضله و عدم خون رساني کافي‪ ،‬جذب با مشکل مواجه است‪ .‬بيشترين غلظت‬ ‫ترشح اسيد در روز چهارم زندگي است که دادن داروهای حساس به اسيد با احتياط مي باشد‪ .‬زمان تخليه ی معده در روزهای‬ ‫اول طوالني است که جذب داروها را تحت تاثير قرار مي دهد‪ .‬فعاليت آنزيم های گوارشي نسبت به بزرگساالن کمتر است‪.‬‬ ‫نوزادان غلظت های کمي از اسيدهای صفراوی و ليپاز را دارا مي باشند و لذا جذب داروهای محلول در چربي کاهش مي يابد‪.‬‬ ‫توزيع‪ :‬درصد بيشتری از وزن بدن کودکان را آب تشکيل مي دهد بنابراين حجم توزيع داروهای محلول در آب بيشتر است‪ .‬با‬ ‫توجه به آن که اتصال دارو به پروتئين در نوزادان کمتر است غلظت داروی آزاد افزايش مي يابد‪.‬‬ ‫متابوليسم‪ :‬متابوليسم وابسته به آنزيم های کبدی در نوزادان کمتر است لذا کليرانس بسياری از داروها کمتر خواهد بود‪.‬‬ ‫دفع‪ :‬فيلتراسيون گلومرولي در نوزادان بر اساس سطح بدن ‪ %80-40‬بزرگساالن است که در خاتمه ی هفته ی سوم به ‪%50-60‬‬ ‫و بعد از شش ماهگي به ميزان بزرگساالن مي رسد‪ .‬بر اين اساس تنظيم دوز در کودکان مشکل است‪.‬‬ ‫از آنجايي که متابوليسم داروها در کودکان با بزرگساالن متفاوت است دارو در کودکان بايد بدرستي مصرف شود تا‬ ‫کمترين عارضه را برای آنان داشته باشد‪ .‬به همين دليل بايد قبل از مصرف دارو بدرستي بدانيد چه دارويي را مجاز هستيد در‬ ‫چه زماني و در چه مدتي برای بيمار تجويز نماييد‪.‬‬ ‫لذا توجه به اين نکات ضروری است‪:‬‬ ‫‪ ‬استامينوفن عموما دارويي است که بعنوان مسکن در کودکان مي توان تجويز کرد‪.‬‬ ‫‪ ‬از آنجايي که مصرف آسپرين در سنين زير ‪ 11‬سال ممکن است باعث بروز سندرم ری )‪ (Reye's syndrome‬که نوعي‬ ‫آسيب مغزی است شود در اين سنين آسپرين نبايد تجويز شود‪ .‬همچنين مصرف آسپرين در بعضي از کودکان ايجاد حساسيت‬ ‫مي نمايد‪ .‬بعنوان مثال اين دارو سبب تشديد آسم در کودکان مي شود‪ .‬بنابراين در صورت وجود بيماری با اين مشخصات بايد‬ ‫در نظر داشت که ممکن است مصرف ساير داروهای مشابه مانند ايبوپروفن نيز همان عالئم را در کودک ايجاد نمايد و از تجويز‬ ‫آنها بايد خودداری نمود‪.‬‬ ‫‪ ‬از تجويز داروهای کدئين دار در کودکان خودداری کنيد‪.‬‬ ‫تحقيقات دولت امريکا نشان مي دهند داروهای ‪ OTC‬ضد سرفه و ضد سرماخوردگي مي توانند در کودکان‪ ،‬مضر و حتي‬ ‫کشنده باشند‪.‬‬ ‫طبق گزارش منتشر شده در سال ‪ ،2005‬سه نوزاد زير ‪ 6‬ماه در نتيجه ی مصرف اين قبيل داروها جان خود را از دست‬ ‫دادند و از سال ‪ 2004‬تا سال ‪ 2005‬بيش از ‪ 1500‬کودک زير ‪ 2‬سال در مراکز اورژانس به دليل مشکالت ناشي از مصرف اين‬ ‫قبيل داروها درمان شدند‪.‬‬ ‫سازمان غذا و داروی امريکا (‪ )FDA‬کاربرد داروهای ‪ OTC‬ضد سرفه و ضد سرماخوردگي را در کودکان باالی ‪ 2‬سال‬ ‫تاييد کرده است و در کودکان زير ‪ 2‬سال‪ ،‬مطالعات نتيجه گرفته اند که اين قبيل داروها موثرتر از يك پالسبو نيستند‪.‬‬ ‫سنين باال و سالخوردگان‪:‬‬ ‫‪15‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫از آنجايي که اکثر سالخوردگان تحت درمان های دارويي با تجويز پزشك مي باشند لذا بدليل پيشگيری از بروز واکنش های‬ ‫دارويي الزم است تجويز داروهای بدون نسخه با توجه کامل به ساير داروهای آنها باشد‪.‬‬ ‫‪ ‬از آنجايي که ريسك ابتال به خونريزی های گوارشي و بيماری های کليوی در سالخوردگان بيش از ساير افراد‬ ‫است مصرف داروهای ضد التهاب غير استروئيدی مانند آسپرين بايد حتما همراه با مراقبت باشد‪.‬‬ ‫‪ ‬داروهای ضد احتقان مانند پزودوافدرين و آنتي هيستامين دکونژستان مي توانند سبب افزايش فشارخون و حتي افزايش‬ ‫فشار داخل چشم و بروز گلوکوم (آب سياه) گردند‪ .‬در افراد سالخورده اين داروها ممکن است سبب احتباس ادرار شوند‪.‬‬ ‫همچنين بدليل تداخل با داروهايي مانند پروپرانولول‪ ،‬انسولين و ساير داروهای پايين آورنده ی قندخون و داروهای ضد‬ ‫افسردگي بايد همراه با آنها مصرف نشوند‪.‬‬ ‫‪ ‬بدليل تداخل دارويي پزودوافدرين با داروهای ضد افسردگي و انواع آرام بخش ها و همچنين داروهای ضد تشنج و ضد‬ ‫صرع‪ ،‬نبايد همراه با اين داروها مصرف شوند‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف دکسترومتورفان نيز با داروهای ضد افسردگي تداخل دارد و بخصوص در سالخوردگان نبايد با هم مصرف‬ ‫شوند‪.‬‬ ‫خانم های باردار‪:‬‬ ‫پرهيز از هر گونه خود درماني در دوران حاملگي ايده آل است ولي آموزش و راهنمايي صحيح بيماران در مصرف داروها‬ ‫راه حل منطقي برای به حداقل رساندن خطرات بالقوه ی اين اقدام مي باشد‪ .‬انتخاب دارو در حاملگي بيش از آن که بر پايه ی اثر‬ ‫بخشي و درمان بيماری باشد بايد بر پايه ی ارزيابي سالمت دارو برای جنين صورت پذيرد‪ .‬به همين دليل در برخي موارد‪،‬‬ ‫دارويي که برای درمان يك خانم حامله مصرف مي شو د با دارويي که برای يك بيمار معمولي انتخاب اول است فرق دارد و‬ ‫معموال در چنين شرايطي بايد از داروهايي استفاده گردد که ايمن بودن مصرف درازمدت آنها در بارداری مورد تاييد باشد‪.‬‬ ‫موارد عمومی مصرف داروهای بدون نسخه در اين گروه از بيماران‪:‬‬ ‫سرفه و سرماخوردگی‬ ‫فرآورده های ضد سرفه و ضد سرماخوردگي از جمله متداول ترين داروهای مورد مصرف در دوران بارداری هستند‪ .‬اکثر‬ ‫اين گونه فرآورده ها حاوی يك داروی محرک سمپاتيك مثل پزودوافدرين يا فنيل پروپانول آمين و يا يك آنتي هيستامين مثل‬ ‫ديفن هيدرامين مي باشند‪ .‬داروهای مقلد سمپاتيك از طريق انقباض عروق مخاط بيني موجب رفع عالئم گرفتگي بيني مي شوند‪.‬‬ ‫اين فرآورده ها معموال حاوی يك داروی مسکن يا خلط آور مي باشند‪ .‬اگر چه شواهدی دال بر مشکل زا بودن اين داروها در‬ ‫دوران حاملگي وجود ندارد ليکن نظر به اين که در مواردی سودمندی و اثر بخشي آنها زير سوال است و بطور مستند نيز‬ ‫سالمت مصرف آنها در اين دوره به اثبات نرسيده است تجويز اين داروها بايد تا حد امکان محدود شود‪.‬‬ ‫نکات کاربردی‬ ‫‪ ‬متعاقب مصرف داروهای مقلد سمپاتيك‪ ،‬مخاط بيني به طور برگشتي دچار احتقان مي شود (اين عارضه در استفاده از‬ ‫شکل موضعي دارو شايع است)‪.‬‬ ‫‪ ‬داروهای ضد احتقان ممکن است موجب خشکي و خارش مخاط بيني شوند‪.‬‬ ‫‪16‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ ‬دوزهای باالی اين داروها ممکن است موجب بروز عوارضي مانند سردرد‪ ،‬اختالل خواب‪ ،‬عصبانيت‪ ،‬افزايش فشارخون و‬ ‫تاکي کاردی شوند‪.‬‬ ‫‪ ‬فرآورده های ضد سرفه که حاوی اپيوئيد مي باشند اصوال بعنوان فرآورده های ‪ OTC‬چه در دوران بارداری و چه در‬ ‫طول شيردهي مناسب نيستند زيرا خطر ايجاد وابستگي را در نوزاد به همراه دارند‪ .‬با اين وجود در شرايط خاص ممکن است از‬ ‫کدئين بعنوان يك مسکن استفاده شود‪.‬‬ ‫‪ ‬برخي شربت های سرماخوردگي يا مسکن (که اغلب منشا گياهي دارند) به نظر نمي رسد که برای جنين عارضه داشته‬ ‫باشند و در موارد ضروری مي توانند تجويز شوند‪.‬‬ ‫‪ ‬با توجه به آنکه خطر پوسيدگي دندان در طول حاملگي بيشتر است لذا بايد از تجويز فرآورده های حاوی شکر تا حد‬ ‫امکان پرهيز نمود‪.‬‬ ‫درد‬ ‫درد را اغلب مي توان با استفاده از روش های غير دارويي مثل استراحت‪ ،‬گرم نگه داشتن موضع يا حتي دلداری دادن تحت‬ ‫کنترل درآورد‪ .‬با اين حال برخي دردها مثل سردرد و درد دندان نياز به استفاده از دارو دارند‪ .‬پاراستامول (استامينوفن) مسکن‬ ‫انتخابي برای دوران بارداری مي باشد زيرا هيچ گونه شواهدی دال بر تراتوژن بودن آن وجود ندارد‪.‬‬ ‫نکات کليدی‬ ‫‪ ‬عوارض جانبي استامينوفن غير متداول است ليکن بثورات جلدی‪ ،‬عوارض خوني و به ندرت تشديد آسم ممکن است در‬ ‫مصرف آن ايجاد شود‪.‬‬ ‫‪ ‬با توجه به حساسيت بيشتر کبد به سميت ناشي از استامينوفن در دوران بارداری‪ ،‬از دوز حداکثر استامينوفن (‪ 4‬گرم‬ ‫معادل ‪ 1‬عدد قرص ‪ 500 mg‬در روز) هرگز نبايد تجاوز کرد (جدول ‪.)1‬‬ ‫‪ ‬بسياری از داروهای مسکن ‪ OTC‬حاوی بيش از يك ماده موثره هستند‪ .‬مثال کافئين يا فنيل افرين دارند که بايد از تجويز‬ ‫آنها اجتناب ورزيد‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف روزانه ‪ 600‬ميلي گرم کافئين‪ ،‬صرف نظر از اين که از چه منبعي تامين شده باشد با تولد نوزادان کم وزن و‬ ‫برخي ناهنجاری های جنيني همراه بوده است‪.‬‬ ‫‪ ‬داروهای ضد التهاب غير استروئيدی (‪ )NSAIDs‬مثل آسپرين و ايبوپروفن بايد تحت نظارت پزشك مصرف شوند و‬ ‫بهتر است در سه ماهه ی سوم بارداری حتي االمکان از مصرف آنها خودداری شود زيرا خطر خونريزی و بسته شدن زود‬ ‫هنگام مجرای شرياني را در جنين به همراه دارد که ممکن است با هيپرتانسيون ريوی و آسيب های جدی ريه در جنين همراه‬ ‫گردد‪ .‬مصرف آسپرين در سه ماهه ی سوم حاملگي همچنين با کاهش برون ده ادراری جنين و اليگوهيدرامنيوس همراه بوده‬ ‫است‪ .‬گاهي از دوزهای کم آسپرين جهت پيشگيری از پره اکالمپسي در بيماراني که سومندی دارو بوضوح بر عوارض و‬ ‫خطرات احتمالي آن برتری دارد استفاده مي شود‪.‬‬ ‫‪ ‬خطر بروز عوارض در مورد داروهای مسکني که به طور موضعي و از راه پوست مصرف مي شوند مشابه‬ ‫فرآورده های خوراکي وجود دارد‪ .‬لذا همه ی احتياط هايي که برای فرآورده های خوراکي مطرح است برای اين داروها نيز‬ ‫توصيه شود‪.‬‬ ‫‪17‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫ميگرن‬ ‫عالئم ميگرن معموال در دوران بارداری تخفيف مي يابد لذا پروفيالکسي دارويي در اين دوره الزم نيست و در موارد بروز‬ ‫ميگرن‪ ،‬مصرف استامينوفن توصيه مي شود‪ .‬فرآورده های محلول يا مايع استامينوفن که سريع تر اثر مي کنند در چنين‬ ‫شرايطي ارجح هستند‪.‬‬ ‫آلودگی به کرمک (اکسيور)‬ ‫آلودگي به اکسيور در طول دوران حاملگي به طور شگفت آوری شايع است‪ .‬احتماال به اين دليل که خانم های باردار در‬ ‫تماس بيشتری با کودکان خردسال مي باشند‪ .‬دوره ی زندگي اين انگل تا ‪ 6‬هفته به طول مي انجامد‪ .‬انتقال آلودگي با اين انگل‬ ‫شامل انتقال تخم های انگل از ناحيه ی مقعد به دهان مي باشد‪ .‬بنابراين با رعايت دقيق نکات بهداشتي مي توان به سهولت‬ ‫چرخه ی زندگي انگل را در هم شکست و سالم ترين راه مقابله با اين آلودگي را خصوصا در سه ماهه ی اول بارداری در پيش‬ ‫گرفت‪.‬‬ ‫نکات کاربردی‬ ‫‪ ‬به خانم های باردار بايد توصيه کرد که قبل از غذا و پس از استفاده از سرويس بهداشتي دست های خود را به خوبي‬ ‫شستشو دهند و ناخن های خود را تميز نگاه دارند‪.‬‬ ‫‪ ‬آلودگي با انگل حتي مي تواند از طريق لباس ها انتقال يابد‪ .‬ملحفه های رختخواب بايد هر روز شستشو شوند‪.‬‬ ‫‪ ‬دوش صبحگاهي مي تواند موجب رفع آلودگي با تخم های انگل شود‪.‬‬ ‫‪ ‬در برخي از بيماران عالئم غير قابل تحمل بوده و نياز به دارو درماني مي باشد‪ .‬در اين شرايط در صورت امکان بهتر‬ ‫است درمان تا اواخر سه ماهه ی اول بارداری به تعويق افتد‪.‬‬ ‫‪ ‬پي پرازين بعنوان داروی انتخابي در اين دوره‪ ،‬از راه دستگاه گوارش جذب مي شود و به داخل دستگاه اعصاب مرکزی‬ ‫انگل نفوذ مي کند‪ .‬اگر از دوزهای مجاز تجاوز شود ممکن است باعث عدم تعادل‪ ،‬اختالل حافظه و حتي تشنج گردد‪.‬‬ ‫‪ ‬پي پرازين ممکن است انقباضات روده ها را تحريك نموده و سبب حالت تهوع‪ ،‬استفراغ و اسهال شود‪.‬‬ ‫‪ ‬واکنش های ازدياد حساسيت با اين دارو گزارش شده است‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف اين دارو در بيماران مبتال به صرع يا نارسايي کليه و کبد ممنوع است‪.‬‬ ‫خانم های شيرده‪:‬‬ ‫‪ ‬مصرف استامينوفن و داروهای ضد التهاب غير استروئيدی مانند ايبوپروفن بعنوان مسکن در طي دوران شيردهي مجاز‬ ‫است و مشکلي ايجاد نمي کند‪.‬‬ ‫‪ ‬از آنجايي که آسپ رين در شير مادر ترشح مي شود و ممکن است سبب خونريزی و بثورات جلدی شود بايد در دوران‬ ‫شيردهي (بخصوص در نوزادان زير يك سال) مصرف نشود‪.‬‬ ‫‪ ‬آنتي هيستامين ها نيز در شير مادر ترشح مي شوند و مصرف طوالني مدت آنها ممکن است سبب خواب آلودگي و يا‬ ‫اختالل در خواب‪ ،‬بي قراری و يا گريه در نوزاد شود‪.‬‬ ‫‪11‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫توصيه های کلی به دکتر داروساز‬ ‫توجه به نکات زير سبب به حداقل رسيدن عوارض جانبي در خانم های باردار يا شيرده مي شود‪:‬‬ ‫‪ ‬تحت هيچ عنوان در سه ماهه ی اول حاملگي دارو تجويز نشود‪.‬‬ ‫‪ ‬توصيه شود در دوران شيردهي‪ ،‬داروهای خوراکي بالفاصله پس از شيردادن به نوزاد يا قبل از خواب طوالني نوزاد‬ ‫مصرف شود‪.‬‬ ‫‪ ‬مادران در دوران شيردهي نبايد از داروهای طوالني اثر يا قوی استفاده نمايند‪.‬‬ ‫‪ ‬در دوران شيردهي‪ ،‬از داروهای ترکيبي خوراکي مثل ديفن هيدرامين کامپاند‪ ،‬استامينوفن کدئين‪ ،‬آنتي هيستامين‬ ‫دکونژستانت و‪ ...‬استفاده نشود‪.‬‬ ‫‪ ‬تغييرات پوستي يا جسماني نوزاد که ممکن است بدليل اثرات جانبي داروها بوجود آمده و قبل از مصرف دارو نبوده‬ ‫باشند را بايد مد نظر داشت‪.‬‬ ‫ساير گروههای آسيب پذير‬ ‫در بيماری هايي مانند ديابت‪ ،‬نقرس‪ ،‬بيماری های عروقي‪ ،‬فشارخون باال‪ ،‬بيماری های کليوی يا کبدی‪ ،‬بيماری های قلبي و‬ ‫آسم بايد داروها با احتياط مصرف شوند چرا که احتمال بروز عوارض جانبي در اين بيماران بيشتر است‪.‬‬ ‫جدول ‪ :1‬دستورات دارويی در تجويز تعدادی از داروهای ضد درد‬ ‫دارو‬ ‫استامينوفن‬ ‫آسپرين‬ ‫ايبوپروفن‬ ‫ناپروکسن٭‬ ‫مقدار مصرف در‬ ‫دفعات تجويز‬ ‫هر بار‬ ‫روزانه‬ ‫‪ 825-1000‬ميلي‬ ‫هر‬ ‫گرم‬ ‫ساعت‬ ‫‪ 825-1000‬ميلي‬ ‫هر‬ ‫گرم‬ ‫ساعت‬ ‫‪ 825-1000‬ميلي‬ ‫هر‬ ‫گرم‬ ‫ساعت‬ ‫‪ 825-1000‬ميلي‬ ‫هر‬ ‫گرم‬ ‫ساعت‬ ‫‪4-6‬‬ ‫‪4-6‬‬ ‫‪4-6‬‬ ‫‪1-12‬‬ ‫حداکثر مقدار مجاز‬ ‫مصرف روزانه در‬ ‫افراد بالغ‬ ‫‪ 4000‬ميلي گرم‬ ‫‪ 4000‬ميلي گرم‬ ‫‪ 1200‬ميلي گرم‬ ‫‪ 660‬ميلي گرم (باالی‬ ‫‪ 65‬سال ‪ 220‬ميلي‬ ‫گرم)‬ ‫حداکثر‬ ‫طول‬ ‫مدت‬ ‫درمان‬ ‫‪7-10‬‬ ‫روز‬ ‫‪7-10‬‬ ‫روز‬ ‫‪7-10‬‬ ‫روز‬ ‫‪7-10‬‬ ‫روز‬ ‫٭ تجويز ناپروکسن به صورت قرص های ‪ 220‬ميلي گرمي بدون نياز به نسخه مي باشد اما در فرم های ‪ 250‬و ‪500‬‬ ‫ميلي گرمي نياز به تجويز توسط پزشك دارد‪.‬‬ ‫‪19‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫فصل چهارم‬ ‫آموزش مفاهيم بهداشت و کاربرد آن در داروخانه‬ ‫بنا بر تعريف سازمان بهداشت جهاني‪ ،‬سالمت به عنوان "برخورداری از رفاه کامل جسمي‪ ،‬رواني واجتماعي" است و‬ ‫اصلي ترين هدف گروه پزشکي ارتقاء و حفظ سالمتي و بازگرداندن آن در هنگام آسيب ديدن و کاهش رنج و بيماری است‪.‬‬ ‫سالمت فرد و سالمت يك جامعه آرماني است که با برنامه های سازمان بهداشت جهاني و ارائه ی خدمات بهداشتي در قالب‬ ‫"مراقبت های بهداشتي" اوليه (‪ )8PHC‬امکان پذير خواهد بود‪ .‬روش اجرای اصول ‪ PHC‬همه ی اجزای جامعه و بخصوص‬ ‫گروههايي که به نوعي در ارتباط با بهد اشت و درمان هستند را برای ايجاد تاثير مثبت بر سالمت جامعه بر اساس اصل‬ ‫هماهنگي بين بخشي و مشارکت جامعه دخيل مي داند‪.‬‬ ‫‪Primary Health Care‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪20‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫رويکرد کنوني مراقبت های پزشکي و درماني بر اساس پزشکي جامعه نگر مي باشد و از اين رو آموزش مفاهيم اوليه ی‬ ‫سالمت و اصول پيشگيری و مراقبت های بهداشتي در داروخانه يکي از وظايفي است که بهتر است در هنگام انجام مشاوره ی‬ ‫دارويي به آن توجه شود‪.‬‬ ‫با استفاده ی مناسب و درست از روش ها و فنون ساده در برقراری ارتباط برای سالمت و تغيير رفتار مي توان در ارتقاء‬ ‫بسياری از شاخص های بهداشتي موثر بود‪ .‬در بسياری از م ناطق‪ ،‬سطح کم سواد و فقر اقتصادی و فرهنگي ايجاب مي کند که‬ ‫آموزش مسائل بهداشتي از طريق چهره به چهره و آموزش مستقيم باشد و داروخانه محل مناسبي برای ارائه ی اين‬ ‫آموزش هاست‪.‬‬ ‫زمينه هايي که آموزش سالمت در داروخانه به سبب ماهيت عملکرد و طيفي از جامعه که به داروخانه مراجعه مي کنند‬ ‫موثرتر و کارآمدتر است عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ ‬بهداشت خانواده‪ :‬شامل بهداشت مادر و کودک‪ ،‬مادران باردار و تنظيم خانواده‪ ،‬تغذيه ی مناسب و استفاده از‬ ‫ريز مغذی ها در گروههای سني مختلف‬ ‫‪ ‬پيشگيری از عفونت ها (واکسيناسيون به موقع‪ ،‬پيشگيری از بيماری های اسهالي و مايع درماني خوراکي‪ ،‬عفونت های‬ ‫حاد تنفسي‪ ،‬هپاتيت و ايدز)‬ ‫‪ ‬بهداشت روان‬ ‫‪ ‬بهداشت فردی‬ ‫‪ ‬بهداشت محيط‬ ‫‪ ‬بهداشت حرفه ای‬ ‫‪ ‬مراقبت های سالمندان‬ ‫بهداشت خانواده‬ ‫بهداشت مادر و کودك (‪:) MCH‬‬ ‫مادران و کودکان يك گروه آسيب پذير اجتماعي از نظر بهداشتي هستند و از اين نظر در اولويت دريافت خدمات بهداشتي و‬ ‫پيشگيری مي باشند‪ .‬مراقبت مادر باردار يا کودک بيمار و مصرف دارو در اين دو گروه از حساسيت ويژه ای برخوردار است‪.‬‬ ‫بنابراين داروخانه به عنوان يك مرکز ارائه ی خدمات دارو و درمان در اصالح برخي از شاخص های حياتي بسيار موثر‬ ‫مي باشد‪ .‬مهم ترين اين شاخص ها عبارتند از ميزان مرگ مادر‪ /‬ميزان مرگ نوزاد‪ /‬تنظيم خانواده‪ /‬وضعيت تغذيه‪ /‬کنترل‬ ‫عفونت ها و ‪...‬‬ ‫مراقبت های بهداشتي اوليه ی مادر و کودک از طريق فعاليت هايي مانند پايش رشد‪ ،‬مراقبت وضعيت تغذيه ای‪ ،‬ارتقاء تغذيه‬ ‫با شير مادر‪ ،‬واکسيناسيون و توجه به سالمت جامعه تحقق مي يابد‪ .‬بخصوص در دوران بارداری و شيردهي مادر و نيز در‬ ‫کودکان شيرخوار توصيه های بهداشتي و علمي در داروخانه در هنگام ارائه ی دارو و محصوالت بهداشتي و تغذيه ای مي تواند‬ ‫سبب کاهش مشکالت و خطرات در اين گروه شود‪.‬‬ ‫توصيه های تغذيه ای‬ ‫‪4‬‬ ‫‪Mother and Child Health‬‬ ‫‪21‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ )1‬مادر باردار و شيرده‪:‬‬ ‫مادران در هر بارداری به حدود ‪ 60‬هزار کيلوکالری بيش از نياز عادی متابوليسم به انرژی نياز دارند و در يك بارداری‬ ‫نرمال بطور متوسط ‪ 12‬کيلوگرم به وزن مادر افزوده مي شود‪ .‬شير دادن نيز به روزانه ‪ 550‬کيلوکالری انرژی نياز دارد‬ ‫بنابراين تنظيم کالری همراه با توصيه های زير در مادران باردار و شيرده الزم است‪:‬‬ ‫‪ ‬توجه به کم خوني مادر باردار و توصيه به مصرف مکمل های آهن و اسيد فوليك و مينرال همراه با مصرف سبزيجات‬ ‫و پروتئين ها‪ ،‬عدم مصرف چای و قهوه و نوشابه همراه با مکمل های حاوی آهن‬ ‫‪ ‬توصيه به مصرف شير و لبنيات و مکمل های کلسيم و ويتامين ‪D‬‬ ‫‪ ‬توجه به عالئم افزايش فشار خون نظير سردرد‪ ،‬تاری ديد و ورم اندام ها و توصيه به کاهش مصرف نمك و ارجاع به‬ ‫پزشك در صورت بروز عالئم خطر‬ ‫‪ ‬توصيه به افزايش کالری و پروتئين مصرفي بخصوص در مادران کم وزن يا پيشگيری از اضافه وزن غير مجاز در‬ ‫دوره ی بارداری‬ ‫‪ )2‬شير خواران‪:‬‬ ‫توصيه به تغذيه ی انحصاری با شير مادر تا سن ‪ 4-6‬ماهگي و ادامه ی شيردهي تا پايان ‪ 2‬سالگي همراه با مصرف غذای‬ ‫کمکي‬ ‫‪ ‬ارائه ی آموزش های صحيح آماده سازی شير خشك و جلوگيری از تهيه ی شير غليظ تر يا رقيق تر که موجب‬ ‫سوء تغذيه در کودک مي شود و توصيه به رعايت نکات بهداشتي در شستشوی ظروف شير مصنوعي‬ ‫‪ ‬آموزش شروع تغذيه ی کمکي از ‪ 6‬ماهگي به بعد (بر اساس برنامه ی مراکز بهداشت) با انواع پوره‪ ،‬حليم‪ ،‬سوپ و ‪...‬‬ ‫حاوی گوشت سبزيجات و غالت و حبوبات بميزان ‪ 5‬وعده در روز‬ ‫‪ ‬تجويز مکمل های مولتي ويتامين از ‪ 15‬روزه گي و قطره ی آهن با شروع تغذيه ی کمکي (‪ 4-6‬ماه) و آموزش نحوه ی‬ ‫صحيح استفاده از مکمل ها‬ ‫الزم است در هنگام ارائه ی اين مکمل ها نحوه ی مصرف و نگهداری آنها به مادران آموزش داده شوند‪.‬‬ ‫‪ ‬غذاهای آلرژی زا که در يك سال اول تولد نبايد مصرف شوند شامل ماهي‪ ،‬بادام زميني‪ ،‬سفيده ی تخم مرغ‪ ،‬توت فرنگي‪،‬‬ ‫گيالس و گوجه فرنگي و انواع غذاهای ادويه دار مي باشند‪.‬‬ ‫‪ ‬ارائه ی آموزش های الزم در خصوص عوارض سوء تغذيه شامل افزايش استعداد ابتال به عفونت ها‪ ،‬هيپوگاليسمي‪،‬‬ ‫نارسايي قلبي و توقف دائمي رشد و تاخير در نمو شيرخواران‬ ‫‪ )3‬کودکان‬ ‫در کنار آموزش تغذيه ی صحيح کودک با رعايت کالری و پروتئين کافي الزم است نکات زير برای کودکان رعايت شود‪.‬‬ ‫‪ ‬پايش رشد‪ :‬به عنوان يك شاخص مهم در سالمت‪ ،‬پايش رشد کودکان و شناخت به موقع وجود اختالل رشد و موارد‬ ‫پاتولوژيك اهميت خاصي دارد‪ .‬کودکان دچار سوء تغذيه و اختالل رشد بايد جهت بررسي به مراکز بهداشتي يا پزشك‬ ‫متخصص کودکان معرفي شده و تحت مراقبت های ويژه ی بهداشتي _ درماني قرار گيرند‪.‬‬ ‫‪ ‬استفاده از ريز مغذی ها بخصوص آهن‪ ،‬يد و ويتامين ‪ A‬در گروههای سني مختلف با توصيه ی پزشك يا داروساز به‬ ‫مقدار مناسب‬ ‫‪22‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ ‬پيشگيری از راشي تيسم در کودکان و استئوماالسي در نوجوانان‪ .‬پس از بلوغ‪ ،‬مصرف کافي ويتامين ‪ D‬و غذاهای‬ ‫دريايي و تماس کافي با نور خورشيد (حداقل نيم ساعت در روز) مي تواند موثر باشد‪.‬‬ ‫‪ ‬چاقي به عنوان يك سوء تغذيه که منجر به عوارض زيادی خواهد شد نياز به آموزش های خاص دارد‪.‬‬ ‫محاسبه ی ‪ BMI‬در تشخيص چاقي‪ ،‬کمك کننده است‪.‬‬ ‫‪ BMI‬بيش از ‪ 25‬اضافه وزن و ‪ BMI‬بيش از ‪ 80‬چاقي محسوب مي شود و نياز به بررسي و پيگيری توسط متخصص‬ ‫غدد و کودکان دارد‪ .‬در چاقي کودکان درمان دارويي جايگاهي ندارد و بايد نسبت به عوارض مصرف اين داروها هشدارهای‬ ‫الزم به کودکان و والدين آنها داده شود‪ .‬در مواردی که از رژيم های محدوديت کالری و پروتئين شديد استفاده مي شود تجويز‬ ‫کمکي پتاسيم‪ ،‬منيزيوم‪ ،‬کلسيم‪ ،‬آهن و ويتامين های متعدد ضروری است‪.‬‬ ‫مراقبت های بهداشتی حين بارداری‬ ‫خطرات مربوط به دوران بارداری به عوامل متعددی نظير سن مادر‪ ،‬تعداد کودکان متولد شده و فاصله ی بين تولدها بستگي‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫مادران زير ‪ 16‬سال و باالی ‪ 40‬سال و حاملگي های متعدد (بيش از ‪ 4‬تا) به آموزش های خاص و مراقبت های ويژه نياز‬ ‫دارند‪ .‬اين آموزش ها شامل استراحت حدود ‪ 7‬ساعت در روز به منظور پيشگير ی از زايمان زودرس و تولد نوزاد کم وزن‪/‬‬ ‫تغذيه ی مناسب و استفاده از مکمل های آهن و کلسيم‪ /‬کنترل فشارخون و محدوديت مصرف نمك‪ /‬مراجعه ی منظم به پزشك‬ ‫و انجام آزمايشات مناسب برای تشخيص به موقع پره اکالمپسي و ديابت حاملگي مي باشند‪.‬‬ ‫توصيه های تغذيه ای و بهداشتی‪:‬‬ ‫ قطع مصرف سيگار و الکل‬‫ مصرف سبزيجات و ميوه های تازه _ مصرف حداقل ‪ 1‬ليوان آب در روز‬‫ پرهيز از مصرف بي رويه ی ويتامين ها و گياهان دارويي‬‫ مصرف اسيد فوليك بخصوص در ‪ 8‬ماهه ی اول بارداری‬‫ استفاده از غذاهای خشك‪ ،‬زنجبيل و وعده های غذايي کوچك و مکرر برای کاهش تهوع در ابتدای بارداری‬‫آلودگي مادران به عفونت های بارداری مي تواند عوارض جدی برای مادر و جنين ايجاد نمايد مانند تاخير رشد جنين‪ ،‬کم‬ ‫وزني‪ ،‬ناهنجاری های جنيني‪ ،‬سقط و عفونت های رحمي در مادر که برای پيشگيری از اين عفونت ها توصيه های زير ضروری‬ ‫است‪:‬‬ ‫‪ ‬پرهيز از تماس با ب يمار و مراجعه ی به موقع به پزشك در صورت تماس با فرد بيمار در بيماری هايي مثل سرخك‪/‬‬ ‫سرخجه‪ /‬سل‪ /‬توکسوپالسموز‪ ،‬ماالريا‪ ،‬آبله مرغان و نظاير آن‬ ‫‪ ‬تکميل واکسيناسيون قبل از بارداری و انجام واکسيناسيون عليه کزاز در حين بارداری‬ ‫‪ ‬توصيه به انجام مراقبت های بارداری در مراکز بهداشتي‬ ‫‪ ‬درمان به موقع هر گونه عفونت در حين بارداری‬ ‫تنظيم خانواده‬ ‫‪28‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫خطرات بهداشتي بارداری های متعدد هم برای مادر و هم برای کودک به خوبي شناخته شده است‪ .‬افزايش تولد نوزادان کم‬ ‫وزن‪ ،‬کم خوني مادر و کودکان شيرخوار‪ ،‬افزايش مرگ مادر و افزايش مرگ شيرخواران از جمله ی اين خطرات هستند‪.‬‬ ‫از آنجا که برنامه های تنظيم خانواده‪ ،‬تاثير واضحي بر سالمت مادر و کودک دارند آموزش روش های پيشگيری از بارداری‬ ‫بخصوص استفاده از ‪ ،IUD‬قرص های خوراکي کنتراسپتيو‪ ،‬مدروکسي پروژسترون استات (‪ )MPA‬تزريقي طوالني اثر در‬ ‫برنامه های تنظيم خانواده قرار دارند‪.‬‬ ‫توصيه های تنظيم خانواده‬ ‫بالفاصله پس از زايمان روش هايي توصيه مي شود که بر شيردهي اثر سوء نداشته باشند‪ .‬بنابراين استفاده از ‪ IUD‬و‬ ‫روش های غير هورموني يا قرص های پروژستروني (ميني پيل) در ‪ 6‬ماه اول پس از زايمان توصيه مي شود‪.‬‬ ‫توصيه های الزم در خصوص استفاده از قرص های ضد بارداری‬ ‫‪ ‬قرص ها حتما بايد در دوره های ‪ 21‬روزه با ‪ 7‬روز فاصله مصرف شوند و از مصرف نامرتب آنها خودداری شود‪.‬‬ ‫‪ ‬قرص ها برای خانم های باالی ‪ 85‬سال و در کساني که سابقه ی سرطان پستان‪ ،‬رحم و کبد در خود يا خانواده آنها‬ ‫وجود دارد مناسب نيستند‪.‬‬ ‫‪ ‬در بيماران مبتال به هيپرتانسيون و بيماری های قلبي_عروقي‪ ،‬سردردهای شديد و افسردگي مصرف ‪ OCP‬توصيه‬ ‫نمي شود‪.‬‬ ‫‪ ‬عوارض اوليه ی قرص ها تهوع‪ ،‬حساسيت پستان ها‪ ،‬ادم و افزايش وزن در حدود ‪ %10‬و لکه بيني و افزايش ترشحات‬ ‫است که اگر قابل تحمل باشند از اهميت باليني خاصي برخوردار نيستند‪.‬‬ ‫‪ ‬داروهايي مانند ريفامپين ‪ ،‬باربيتورات ها‪ ،‬فني توئين و کاربامازپين و ابتال به بيماری هايي چون بيماری های تيروئيدی‬ ‫اثربخشي قرص ها را کاهش مي دهند لذا بايد در اين موارد از روش های جايگزين استفاده گردد‪.‬‬ ‫‪ ‬اگر مصرف يك قرص فراموش شود روز بعد بايد دو قرص مصرف شده و اگر دو قرص فراموش شود در دو روز‬ ‫بعدی هر روز دو قرص مصرف شود و چنانچه سه قرص فراموش شود بايد در آن سيکل مصرف قرص قطع شده‪ ،‬از يك‬ ‫روش جايگزين استفاده گردد و از روز پنجم مجددا مصرف قرص شروع شود‪.‬‬ ‫‪ ‬روش های اورژانس جهت پيشگيری از بارداری (بعد از مقاربت)‪ :‬مصرف دو قرص ‪( HD‬يا ‪ 4‬قرص ‪ )LD‬و دو قرص‬ ‫ديگر ‪ 12‬ساعت بعد توصيه شود (چنانچه بيش از ‪ 72‬ساعت از مقاربت مشکوک نگذشته باشد)‪ .‬در حال حاضر قرص های ‪2‬‬ ‫تايي لونورژسترول در داروخانه وجود دارند که برای همين منظور ساخته شده اند و اين قرص ها را مي توان يکجا و يا با‬ ‫فاصله ‪ 12‬ساعتي مصرف نمود‪.‬‬ ‫ساير روش های هورموني و غير هورموني بر اساس شرايط فرد و مشاوره با بيمار توصيه مي شود‪ .‬استفاده از کاندوم در‬ ‫افراد جوان تر به دليل تاثير آن در پيشگيری از انتقال ‪ (Sexually Transmitted Disease) STD‬و کم عارضه بودن آن‬ ‫توصيه مي شود‪.‬‬ ‫تزريق عضالني هر ‪ 8‬ماه يك بار آمپول ‪ Depo-Provera‬که حاوی ‪ 150‬ميلي گرم مدروکسي پروژسترون استات است در‬ ‫کساني توصيه مي شود که فرزند کافي داشته باشند و عوارض آن شامل اختالل خلقي‪ ،‬لکه بيني‪ ،‬آمنوره و کاهش تراکم‬ ‫استخوان ها بايد آموزش داده شود‪.‬‬ ‫در موارد وجود خونريزی های غير طبيعي رحمي‪ ،‬استفاده از ‪ IUD‬مي تواند سبب افزايش خونريزی شود‪.‬‬ ‫‪24‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫روش های توبکتومي و وازکتومي برای خانواده هايي توصيه مي شود که تعداد فرزند کافي داشته باشند‪.‬‬ ‫معيارهای ‪ WHO‬برای مصرف قرصهای ضد بارداری خوراکی‬ ‫موارد منع مصرف مطلق‪:‬‬ ‫ ترومبوآمبولي وريدی‬‫ مشکالت دريچهای و ساختاری قلب‬‫ بيماریهای قلبي_ عروقي‬‫ ديابت پيشرفته و پيچيده‬‫ بيماریهای مغزی_ عروقي‬‫ سرطان پستان‬‫ بارداری‬‫ سردردهايي با عاليم عصبي موضعي‬‫ سابقه ی جراحي بزرگ همراه با بستری طوالنيمدت‬‫ شيردهي (کمتر از ‪ 6‬هفته بعد از زايمان)‬‫ فشارخون باالی ‪160/100‬‬‫‪ -‬سن باالی ‪ 85‬سال و مصرف بيش از ‪ 20‬سيگار در روز‬ ‫موارد منع مصرف نسبي (يعني بهتر است که از اين داروها استفاده نشود)‪:‬‬ ‫ کمتر از ‪ 21‬روز از زايمان گذشته باشد‪.‬‬‫ شيردهي (بين هفته ‪ 6‬تا ماه ‪ 6‬بعد از زايمان)‬‫ خونريزی رحمي و واژينال که علت آن مشخص نشده باشد‪.‬‬‫ سن باالی ‪ 85‬سال و مصرف کمتر از ‪ 20‬سيگار در روز‬‫ سابقه ی سرطان پستان که در ‪ 5‬سال گذشته عود نکرده باشد‪.‬‬‫ تداخالت دارويي (مصرف همزمان بعضي داروهای خاص)‬‫ مشکالت کيسه صفرا‬‫مواردی که فوايد آن بيشتر از مضرات آن است (تصميم مصرف در اين موارد به عهده ی فرد و پزشك است)‪:‬‬ ‫ سردرد (شديد)‬‫ سابقه ی جراحي بزرگ بدون وجود آمبولي‬‫ ديابت مليتوس‬‫ بيماری سيکل سل (کم خوني) و سيکل سل هموگلوبين ‪C‬‬‫ فشارخون ‪ 140/100‬تا ‪159/109‬‬‫ توده ی تشخيص داده نشده ی پستان‬‫‪ -‬سرطان گردن رحم‬ ‫‪25‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫ سن باالی ‪ 50‬سال‬‫ سابقه ی فاميلي اختالالت چربي خون‬‫ سابقه ی فاميلي سکته ی قلبي‬‫در اين موارد استفاده اين قرصها محدوديتي ندارد‪:‬‬ ‫ ‪ 21‬روز پس از زايمان‬‫ وريدهای واريسي‬‫ پس از سقط‬‫ سردرد خفيف‬‫ سابقه ی ديابت بارداری‬‫ خونريزیهای نامنظم واژينال بدون وجود عاليم کم خوني‬‫ سابقه ی بيماریهای التهابي لگن‬‫ ابتال به بيماری التهابي لگن يا سابقه ی اخير ابتال به آن‬‫ ابتال به عفونتهای مقاربتي يا سابقه ی اخير ابتال به آن‬‫ واژينيتي که با احتمال افزايش خطر عفونتهای مقاربتي همراه نباشد‪.‬‬‫ افراد ‪ HIV‬مثبت و افرادی که خطر ابتال به ايدز دارند و بيماران ايدزی‬‫ بيماری خوش خيم پستان‬‫ سابقه ی فاميلي سرطان پستان يا رحم يا تخمدان‬‫ ناقل هپاتيت ويروسي_ فيبروييد رحمي‬‫– بارداری‬ ‫– چاقي‬ ‫‪ -‬بيماری های تيروييدی‬ ‫پيشگيری از عفونت ها‬ ‫بيماری های اسهالی‪:‬‬ ‫هر سال ‪ 8‬ميليون کودک از اسهال مي ميرند‪ .‬اهداف پيشگيری از اين مرگ ها طبق توصيه ی سازمان بهداشت جهاني‬ ‫برنامه های کنترل بيماری های اسهالي است که در مراکز بهداشتي_ درماني اجرا مي شوند و شامل توصيه های زير مي باشند‪:‬‬ ‫‪ ‬مصرف مايعات فراوان شامل آب‪ ،‬دوغ ‪ ،‬سوپ و عدم استفاده از نوشابه و آب ميوه و جوشانده های سنتي‬ ‫‪ ‬تداوم تغذيه با حجم کمتر و دفعات بيشتر‬ ‫‪ ‬عدم استفاده از آنتي بيوتيك ها بدون تجويز پزشك‬ ‫‪ ‬انجام ‪( ORT‬مايع درماني خوراکي)‬ ‫نحوه ی صحيح تهيه ی ‪ ORS‬و شيوه های درست مصرف آن بايد به بيمار آموزش داده شود‪ .‬يك بسته پودر ‪ ORS‬بايد‬ ‫حتما در يك ليتر آب (‪ 4‬ليوان آب) بطور کامل حل شده و پس از سرد شدن به دفعات زياد (به ازای هر نوبت اجابت مزاج اسهالي‬ ‫‪26‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ 80‬سي سي از محلول) به کودک خورانده شود‪ .‬در صورتي که کودک تهوع دارد اين حجم بايد قطره قطره و در چند نوبت به‬ ‫بيمار داده شود‪ .‬هيچ گونه افزودني و طمع دهنده ای نبايد به محلول ‪ ORS‬اضافه شود‪.‬‬ ‫عفونت حاد تنفسی (‪)ART‬‬ ‫عفونت حاد تنفسي هر ساله جان کودکان بسياری را به خطر مي اندازد که با توصيه های بهداشتي ساده قابل پيشگيری‬ ‫است‪ .‬در حال حاضر درمان بر مبنای توصيه های زير است‪:‬‬ ‫‪ ‬افزايش مصرف مايعات‬ ‫‪ ‬تغذيه ی مناسب فرد بيمار و استراحت‬ ‫‪ ‬مراجعه ی به موقع به پزشك و پرهيز از درمان خودسرانه و استفاده ی کامل از آنتي بيوتيك های تجويز شده‬ ‫‪ ‬عدم استفاده از آنتي بيوتيك در سرماخوردگي های ويروسي (آبريزش بيني‪ ،‬سرفه و تب خفيف)‬ ‫در کودکاني که دچار عفونت های مکرر تنفسي و پوستي هستند و مرتبا برای درمان عفونت ها به داروخانه مراجعه‬ ‫مي کنند نقايص ايمني و وجود سوء تغذيه يا بيماری زمينه ای بايد بررسي شوند‪.‬‬ ‫‪ ‬توصيه به مصرف ويتامين ها بخصوص ويتامين ‪ A‬در پيشگيری از عفونت های مکرر ويروسي‬ ‫‪ ‬اهميت تشخيص و مراجعه ی به موقع در هنگام بروز گلودرد چرکي و درمان آنتي بيوتيکي کامل گلودردهای‬ ‫استرپتوکوکي با پني سيلين و آموزش عالئم بروز تب روماتيسمي شامل تب باال‪ ،‬بروز بثورات پوستي‪ ،‬عالئم کره‪ ،‬بروز آريتمي‬ ‫و‪...‬‬ ‫‪ ‬رعايت بهداشت فردی‪ ،‬استفاده از ماسك و شستشوی مکرر دست ها و عدم حضور در مکان های عمومي‬ ‫واکسيناسيون‬ ‫جدول واکسيناسيون کشوری کودکان‪:‬‬ ‫بدو تولد ‪...............‬ب‪.‬ث‪.‬ژ‪ /‬پوليو‪ /‬هپاتيت ‪B‬‬ ‫‪ 2‬ماهگي ‪..........‬ثالث (ديفتری‪ ،‬کزاز‪ ،‬سياه سرفه)‪ /‬پوليو‪ /‬هپاتيت ‪B‬‬ ‫‪ 4‬ماهگي‪ .................‬ثالث‪ /‬پوليو‪/‬‬ ‫‪ 6‬ماهگي ‪ ...........‬ثالث‪ /‬پوليو‪ /‬هپاتيت ‪B‬‬ ‫يك سالگي ‪ ،MMR...........‬پس از واکسيناسيون ‪ MMR‬امکان بروز عالئم سرخك (آبريزش بيني‪ ،‬التهاب ملتحمه و بثورات‬ ‫خفيف پوستي) وجود دارد‪.‬‬ ‫‪ 11‬ماهگي ‪MMR .............‬‬ ‫‪ 4-6‬سالگي‪ .............‬ثالث‪ /‬پوليو‬ ‫در موارد خاص نياز به تزريق ساير واکسن ها وجود دارد مثال تزريق واکسن آنفلوانزا در کودکان زير يك سال‪.‬‬ ‫نکاتی در خصوص عوارض واکسن ها‬ ‫‪ ‬تورم غدد لنفاوی زير بغل و زخم در محل واکسيناسيون ب‪.‬ث‪ .‬ژ ايجاد مي شود که خودبخود برطرف خواهد شد‪.‬‬ ‫‪ ‬بهتر است قبل از تزريق واکسن ثالث يك دوز استامينوفن برای نوزاد تجويز شود و در صورت بروز تب (بيش از ‪40‬‬ ‫درجه) يا تشنج به پزشك اطالع داده شود تا در دفعات بعد از واکسن دوگانه استفاده شود‪.‬‬ ‫‪27‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ ‬توصيه مي شود در ‪ 24‬ساعت اول بعد از تزريق واکسن برای کاهش تورم و درد از کمپرس يخ و از آن به بعد تا ‪41‬‬ ‫ساعت از کمپرس گرم استفاده شود‪.‬‬ ‫مشکالت بهداشتی‪ -‬پزشکی نوجوانان و مراقبت های بهداشتی مربوط به آن‬ ‫‪ ‬سوء مصرف مواد مخدر‪ ،‬سيگار و الکل‪ :‬آموزش ها و هشدارهای الزم در خصوص خطرات مواد توهم زا و داروهای‬ ‫اعتياد آور به شکل وجود احتمال سايکوز‪ ،‬تشنج و مرگ و همچنين آموزش عوارض داروهای نيروزا شامل ژنيکوماستي‪،‬‬ ‫آتروفي بيضه و اختالالت خلقي و بروز خشونت در سنين نوجواني الزم است بخصوص اين که اغلب افراد در اين سنين برای‬ ‫دريافت دارو مستقيما به داروخانه ها مراجعه مي کنند‪.‬‬ ‫‪ ‬آموزش در خصوص بيماری های عفوني نظير هپاتيت‪ ،‬ايدز و بيماری های مقاربتي (‪ )STD‬و خطرات ابتال به اين‬ ‫بيماری ها‪ .‬راههای پيشگيری از ابتال به اين بيماری ها نيز بايد به نوجوانان آموزش داده شوند‪.‬‬ ‫‪ ‬مشکالت پوستي و زيبايي بخصوص آکنه و کومدون و رعايت بهداشت فردی و اصول بهداشت پوست و مو نيز آموزش‬ ‫داده شوند‪.‬‬ ‫بهداشت روان‬ ‫شناسايي عوامل فشارهای عاطفي و توانايي برقراری ارتباط صحيح بين رويدادهای محيطي و رفتارها از اصول بهداشت‬ ‫روان مي باشد که توجه به اين موضوع در مراجعين داروخانه ها اهميت زيادی در بيماريابي‪ ،‬کاهش سوء مصرف مواد و کمك‬ ‫به ايجاد رفتار مناسب دارد‪.‬‬ ‫‪ ‬شناخت بيماران دچار افسردگي و اختالل شخصيت و مواردی از اختالالت روان تني نظير پرخوری‪ ،‬بي اشتهايي عصبي‪،‬‬ ‫شناخت موارد کودک آزاری‪ ،‬ه ذيان و توهم‪ ،‬شناخت عقب ماندگي های هوشي در افرادی که گاهي بدون مراجعه به پزشك مرتبا‬ ‫به داروخانه ها مراجعه مي کنند و درخواست داروهای مختلفي دارند‪.‬‬ ‫‪ ‬سوء مصرف مواد و داروها و وابستگي به دارو به خصوص آرام بخش ها و مسکن ها در داروخانه قابل شناسايي و‬ ‫پيشگيری است‪.‬‬ ‫‪ ‬مقابله با رفتارهای عادتي و موارد اختالالت روان تني مانند لرزش‪ ،‬سردرد‪ ،‬تنگي نفس و مراجعه ی به موقع به پزشك‬ ‫آموزش داده شوند‪.‬‬ ‫مراقبت های بهداشتی دارويی در سالمندان‬ ‫با افزايش مداوم جمعيت سالمند به نظر مي رسد رويکردهای آموزشي و بهداشتي بايد توجه ويژه به اين گروه سني داشته‬ ‫باشد‪ .‬مشکالت حرکتي و جسمي‪ ،‬روش های مصرف صحيح داروها‪ ،‬توصيه های تغذيه ای و … از مسائل مهم اين افراد هستند‬ ‫که در سطوح مختلف درماني بايد آموزش های الزم به آنان داده شود‪.‬‬ ‫‪ ‬پيشگيری از بيماری های قلبي_ عروقي شامل رژيم غذايي مناسب‪ ،‬اجتناب از چاقي و تنش های عصبي‬ ‫‪ ‬معاينات متناوب پزشکي‪ ،‬درمان بيماری پر فشاری خون و ديابت و کنترل دقيق اين بيماری ها و عدم مصرف‬ ‫خودسرانه ی داروها‪ -‬مشاوره ی دقيق دارويي در خصوص نحوه ی مصرف‪ ،‬فواصل مصرف و تداخالت دارويي‬ ‫‪ ‬درمان استئوپروز‪ ،‬مصرف کلسيم اضافي و پيشگيری از حوادث و شکستگي ها‬ ‫‪ ‬توصيه به پياده روی‪ ،‬ورزش و تحرک برای پيشگيری از ناتواني های حرکتي‬ ‫‪21‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ ‬حمايت های عاطفي و رواني در خانواده و اجتماع‬ ‫بهداشت محيط در داروخانه‬ ‫حفظ سالمت و بهداشت در محيط داروخانه به دليل ويژگي تماس با بيمار‪ ،‬دشواری های خاص خود را دارد‪ .‬از يك سو‬ ‫اقدام ات پيشگيری از سرايت بيماری ها و انتشار عفونت و از سويي آموزش رعايت اصول بهداشتي برای پرسنل داروخانه‬ ‫مطرح است‪.‬‬ ‫‪ ‬استفاده از روپوش برای پرسنل داروخانه جهت جلوگيری از انتشار بيماری و رعايت بهداشت فردی‬ ‫‪ ‬تميز کردن سطوح ميز کار و قفسه ها و کف داروخانه بطور مرتب‬ ‫‪ ‬حفظ بهداشت و دمای يخچال و رعايت زنجيره ی سرد برای واکسن ها و ساير داروهای يخچال‬ ‫‪ ‬استاندارد بودن دما‪ ،‬رطوبت‪ ،‬نور‪ ،‬قفسه ها و انبار دارويي‬ ‫بهداشت حرفه ای‬ ‫هدف از بهداشت حرفه ای ارتقاء و نگهداری باالترين درجه ی رفاه جسمي و اجتماعي برای پرسنل به منظور پيشگيری از‬ ‫بيماری و حفظ باالترين درجه ی رفاه جسمي‪ ،‬رواني و اجتماعي مي باشد‪.‬‬ ‫‪ ‬پيشگيری از بيماری ها‪ :‬واکسيناسيون عليه بيماری های شايع بخصوص هپاتيت های ‪ B, C‬و آنفلوانزا‬ ‫‪ ‬توصيه به معاينات پزشکي متناوب و بيماريابي‬ ‫‪ ‬تدابير بهداشتي برای جلوگيری از ساير بيماری های واگير نظير رعايت بهداشت فردی‪ ،‬استفاده از ماسك‪ ،‬دستکش و ‪...‬‬ ‫‪ ‬وجود امکانات کمك های اوليه و مراقبت های اورژانس‪ .‬همه ی کارکنان داروخانه بهتر است کمك های اوليه را در حدی‬ ‫آموزش ببينند که قادر به انجام بعضي اقدامات در هنگام بروز حوادث يا سوانح اورژانس باشند‪.‬‬ ‫‪ ‬استفاده ا ز ميز و صندلي استاندارد و انجام حرکات نرمشي ساده در محل کار برای جلوگيری از خستگي و ايجاد‬ ‫دردهای مفصلي گردن‪ ،‬پشت و کمر‬ ‫‪ ‬ارائه ی برنامه های آموزشي ايمني و بهداشت شغلي برای کارکنان و فراهم آوردن مهارت های شغلي و ارتقاء دانش آنان‬ ‫در زمينه ی کاری خود برای کاهش احتمال خطاهای دارو پزشکي و محاسباتي‬ ‫‪ ‬ايجاد محيط آرام و بدون تنش‪ ،‬ايجاد فرصت پيشرفت و افزايش مهارت و امنيت شغلي و مهارت های ارتباط و مشاوره‬ ‫‪29‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫فصل پنجم‬ ‫تفسير تست های آزمايشگاهی‬ ‫امروزه با پيشرفت تکنولوژی و پيچيدگي های بيماری های مختلف استفاده از تست های آزمايشگاهي متعدد در روند‬ ‫تشخيص و درمان بيماری ها بسيار رايج و ضروری است‪.‬‬ ‫علل معمول درخواست تست های آزمايشگاهی‪:‬‬ ‫‪- 1‬تشخيص بيماری‬ ‫‪- 2‬پيگيری درمان بيماری ها و بررسي پيش آگهي بيماری‬ ‫بعنوان مثال اندازه گيری سطح اسيد اوريك خون برای تعيين کافي بودن دوز دريافتي داروی آلوپورينول‬ ‫‪- 8‬تنظيم دوز دارو‪ :‬مثال در تنظيم دوز داروهايي که دفع کليوی دارند با توجه به کراتينين سرم و يا کليرنس کراتينين‪ ،‬دوز‬ ‫دارويي تنظيم مي شود‪.‬‬ ‫‪- 4‬شروع يا عدم شروع درمان دارويي با يك داروی خاص‪ :‬مثال کنترل ‪ CBC‬قبل از شروع درمان با متي مازول يا‬ ‫اندازه گيری ‪ PT‬قبل از شروع درمان با وارفارين‬ ‫‪- 5‬شناسايي عوارض جانبي داروها‬ ‫مثال عارضه ی جانبي استاتين ها ميوپاتي است و اندازه گيری آنزيم های کراتين فسفوکيناز و کراتين کيناز در افراد عالمت‬ ‫دار با دردهای عضالني قبل و بعد از مصرف دارو توصيه مي شود‪.‬‬ ‫‪80‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫تست های آزمايشگاهی خونی‬ ‫‪CBC‬‬ ‫در يك ‪ CBC order‬مواردی که از آزمايشگاه درخواست مي گردد شامل‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪Hemoglobin (Hgb‬‬ ‫)‪Hematocrit (Hct‬‬ ‫)‪Total white blood cells (WBCs‬‬ ‫)‪Red blood cells (RBCs‬‬ ‫)‪Mean cell volume (MCV‬‬ ‫)‪Mean cell hemoglobin concentration (MCHC‬‬ ‫‪PLT count‬‬ ‫)‪Hemoglobin (Hgb‬‬ ‫پروتئين حامل اکسيژن در گلبول قرمز است که ميزان آن تعيين کننده ی کفايت خون است‪ .‬مقادير نرمال هموگلوبين براساس‬ ‫سن و جنس در افراد متغير است‪ .‬اين مقدار در مردان بالغ ‪ 13.6-17.2 g/dl‬و در زنان بالغ ‪ 12.0-15.0 g/dl‬مي باشد‪.‬‬ ‫زماني که غلظت هموگلوبين خون در مردان بالغ کمتر از ‪( 14‬هماتوکريت کمتر از ‪ )%42‬و در زنان بالغ کمتر از ‪12‬‬ ‫(هماتوکريت کمتر از ‪ )%87‬باشد بعنوان آنمي تعريف مي شود که بر اساس علل آن بايد توسط ساير تست های آزمايشگاهي‬ ‫بررسي شود‪.‬‬ ‫)‪Hematocrit (Hct‬‬ ‫نسبت حجم اريتروسيت ها به کل حجم خون هماتوکريت نام دارد‪.‬‬ ‫اريتروسيت ها جزء عمده ی سلول های خوني هستند که به سبب تحريك اريتروپوئز در مغز استخوان (توسط آندروژن ها)‬ ‫توليد مي شوند‪ .‬مقادير نرمال اريتروسيت ها در مردان ‪ % 39-49‬و در زنان ‪ 33-43%‬است‪.‬‬ ‫در موارد کاهش حجم خون (در هنگام خونری های حاد و شديد‪ ،‬اسهال‪ ،‬استفراغ‪ ،‬سوختگي‪ ،‬تب و مصرف ديورتيك ها) به‬ ‫طور کاذب هماتوکريت باال مي باشد‪.‬‬ ‫‪81‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫معيارهای سالمت گلبول های قرمز بعنوان ايندکس های گلبولي نام دارند‪.‬‬ ‫مقادير نرمال ايندکس های گلبولی‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ( Mean corpuscular volume (MCV)= 76-100fL‬ميانگين حجم سلولی)‪:‬‬ ‫)‪(femtoliter = 10-15 L‬‬ ‫کاربرد اين ايندکس در تقسيم بندی و تشخيص افتراقي انواع کم خوني ها است‪.‬‬ ‫‪ MCV‬باالتر از‪ ،100‬آنمي ماکروسيتر و ‪ MCV‬کمتر از ‪ 10‬آنمي ميکروسيتر ناميده مي شوند‪.‬‬ ‫‪( MCH‬متوسط هموگلوبين سلولی)‪ :‬اين ايندکس در تشخيص افتراقي کم خوني ها کاربرد دارد‪.‬‬ ‫‪( MCHC‬متوسط غلظت هموگلوبين سلولی)‪ :‬اين ايندکس سلولي نيز در تشخيص نوع کم خوني و کنترل کيفي آزمايشگاه‬ ‫کاربرد دارد‪.‬‬ ‫دامنه ی توزيع سلولهای قرمز (‪ :)RDW‬در تقسيم بندی کم خوني ها بر اساس ‪ MCV‬و ‪ RDW‬و همچنين در تمايز نوع‬ ‫کم خوني فقر آهن از انواع تاالسمي به کار مي رود‪.‬‬ ‫تقسيم بندی اختالالت گلبول های قرمز بر اساس ‪ RDW ، MCV‬عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ RDW‬پايين‪ MCV ،‬پايين در تاالسمي مينور‬ ‫‪ RDW‬طبيعي‪ MCV ،‬پايين در تاالسمي مينور و کم خوني ناشي از بيماری های مزمن‬ ‫‪ RDW‬باال‪ MCV ،‬پايين در کمبود آهن‪ ،‬بيماری هموگلوبين ‪ S ، H‬و بتاتاالسمي‬ ‫‪ RDW‬نرمال‪ MCV ،‬نرمال در افراد سالم و کم خوني ناشي از بيماری های مزمن‬ ‫‪ RDW‬باال‪ MCV ،‬طبيعي در مراحل اوليه ی کمبود آهن‪ ،‬ويتامين ‪ B12‬و فوالت و يا کم خوني سلول داسي شکل‬ ‫‪ RDW‬طبيعي‪ MCV ،‬باال در کم خوني آپالستيك و سندرم ميلوپالستيك‬ ‫‪ RDW‬باال‪ MCV ،‬باال در کمبود ويتامين ‪ B12‬و فوالت‪ ،‬کم خوني هموليتيك ايمني و الکليسم‬ ‫شمارش ‪( Leukocytes‬گلبول های سفيد)‪ :‬تعداد نرمال لوکوسيت ها ‪ 3.2-9.8 x 10 9/L‬است‪.‬‬ ‫تست تعداد تمايز يافته لوکوسيت ها ( ‪ :)WBC diff‬تعداد کل هر يك از اجزاء گلبول های سفيد اعم از نوتروفيل‪ ،‬لنفوسيت‪،‬‬ ‫مونوسيت‪ ،‬ائوزينوفيل و بازوفيل ها را مشخص مي کند‪.‬‬ ‫کاربرد اين تست در تشخيص اختالالت ميلوپروليفراتيو‪ ،‬ميلوديسپالزی ها و ساير اختالالت خوني است‪.‬‬ ‫لوکوسيتوز‪ :‬افزايش تعداد لکوسيت هاست‪.‬‬ ‫لوکوپنی‪ :‬کاهش کلي تعداد لوکوسيت هاست‪.‬‬ ‫‪ :Granulocytes‬گرانولوسيت ها لوکوسيت هايي هستند که در سيتوپالسم خود حاوی گرانول مي باشند و شامل‬ ‫ائوزينوفيل ها‪ ،‬نوتروفيل ها و بازوفيل ها هستند‪.‬‬ ‫‪82‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ :Neutrophils‬نوتروفيل ها حدود ‪ %56‬از گلبول های سفيد با هسته های چند سگمانته هستند که عملکرد اصلي آنها‬ ‫فاگوسيتوز ميکروب ها است و انواع نابالغ آن ها در خون" باند" (‪ (Bands‬ناميده مي شود‪.‬‬ ‫علل لوکوپنی نوتروپنيک (تعداد نوتروفيل و لوکوسيت ها کمتر از ‪ :( 444‬به دليل کاهش تعداد يا توليد غير موثر‬ ‫لوکوسيت ها در مواردی مانند عفونت ه ا‪ ،‬مصرف داروها و مواد شيميايي‪ ،‬اشعه ی يونيزان‪ ،‬بيماری های خوني‪ ،‬کمبود فوالت و‬ ‫ويتامين ‪ ، B12‬کم خوني آپالستيك‪ ،‬کاهش طول عمر لکوسيت ها‪ ،‬توزيع غير طبيعي لکوسيت ها‪ ،‬نقايص متابوليکي مادرزادی‬ ‫خاص و نقايص ايمني مي باشد‪.‬‬ ‫علل نوتروفيلی (افزايش تعداد مطلق نوتروفيلی بيش از ‪ :)0444‬در موارد عفونت های حاد‪ ،‬التهاب نظير واسکوليت‪،‬‬ ‫مسموميت‪ ،‬خونريزی حاد‪ ،‬هموليز حاد گلبول های قرمز‪ ،‬نکروز بافتي‪ ،‬حاالت فيزيولوژيك نظير ورزش‪ ،‬استرس های روحي‪،‬‬ ‫قاعدگي و زايمان و تجويز استروئيدها مي باشد‪.‬‬ ‫‪ :Eosinophils‬مقادير نرمال ائوزينوفيل ها ‪ 0 – 0.5 x 109/L‬مي باشد‪ % 8 .‬از لوکوسيت ها‪ ،‬ائوزينوفيل ها هستند که در‬ ‫موارد آلرژيك و عفونت های انگلي افزايش نشان مي دهند (ائوزينوفيلي)‪ .‬ائوزينوفيلي بيش از ‪ %5‬يا قدر مطلق بيش از ‪ 500‬نياز‬ ‫به بررسي بيشتری دارد‪.‬‬ ‫‪ :Basophils‬بازوفيل ها مقادير نرمال ‪ 0 – 0.2 x 109/L‬دارند‪ %./5 .‬از لوکوسيت ها‪ ،‬بازوفيل هستند که بطور طبيعي ميزان‬ ‫آن در شب افزايش و در صبح کاهش مي يابد‪.‬‬ ‫نقش اين سلول ها در پيوند با ‪ IgE‬است که با آزادسازی هيستامين از گرانول ها سبب ايجاد واکنش های حساسيتي‬ ‫مي شود‪.‬‬ ‫‪ :Monocytes‬مقادير نرمال مونوسيت ها ‪ 0 0.8 x 109/L‬است‪ .‬مونوسيت ها بزرگترين سلول های خوني هستند که ‪ %4‬از‬ ‫لوکوسيت ها را به خود اختصاص مي دهند‪ .‬مقادير بيش از ‪ %10‬و قدر مطلق بيش از ‪( 500‬مونوسيتوز) مي باشد که در مواردی‬ ‫مثل لوسمي‪ ،‬لنفوم و ‪ ...‬ديده مي شود‪.‬‬ ‫علل مونوسيتوز (در بيش از ‪ %10‬از تعداد کل گلبول های سفيد خون تعداد مطلق بيش از ‪ 500‬است)‪ :‬لوسمي مونوسيتيك و يا‬ ‫ساير لوسمي ها‪ ،‬لنفوم های بدخيم‪ ،‬بعد از اسپلنکتومي‪ ،‬کوليت اولسراتيو‪.‬‬ ‫‪ :Lymphocytes‬لنفوسيت ها با مقادير نرمال ‪ ، 1.0 – 4.8 x 109/L‬سلول های مونونوکلوئر بدون گرانول سيتوپالسم‬ ‫هستند که ‪ %84‬از لوکوسيت ها را تشکيل مي دهند و شامل دو نوع سلول ‪ T-cell‬و ‪ B-cells‬مي باشند‪.‬‬ ‫علل لنفوسيتوپنی‪ :‬در اين حالت تعداد لنفوسيت ها به داليلي چون افزايش تخريب لنفوسيت ها‪ ،‬بدخيمي ها يا در بيماری هايي‬ ‫مثل لوپوس اريتماتوز و نارسايي کليوی به کمتر از ‪ 1500‬در بالغين و کمتر از ‪ 8000‬در کودکان مي رسد‪.‬‬ ‫علل لنفوسيتوز (بيش از ‪ 4000‬در بالغين و بيش از ‪ 7200‬در نوجوانان)‪ :‬عفونت های ويروسي‪ ،‬تيروتوکسيکوز‪ ،‬بيماری‬ ‫آديسون‪ ،‬نوتروپني‪ ،‬لوسمي لنفوسيتيك‪ ،‬بيماری کرون‪ ،‬کوليت اولسراتيو‪ ،‬واسکوليت‬ ‫‪ :Platelets‬پالکت ها با مقادير نرمال ‪ ،130,000- 400,000/mm3‬کوچك ترين سلول های خوني هستند که فونکسيون آنها‬ ‫حفظ انسجام عروق خوني و ايجاد هوموستاز مي باشد‪ .‬اين سلول ها از مگاکاريوسيت ها در مغز استخوان توليد مي شوند‪.‬‬ ‫طول عمر متوسط پالکت ها ‪ 7‬روز است‪.‬‬ ‫‪88‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫ترومبوسيتوز‪ :‬افزايش پالکت ها از حد نرمال در مواردی مثل ترومبوسيتوز اوليه‪ ،‬کم خوني فقر آهن يا اسپلنکتومي‪،‬‬ ‫ترومبوسيتوز ناميده مي شود‪.‬‬ ‫علل ترومبوسيتوپنی‪ :‬کمبود پالکت در مواردی مثل ترومبوسيتوپني اتوايميون‪ ،‬سيروز کبدی‪ ،‬لوسمي ها و‪...‬‬ ‫اسمير خون محيطی‬ ‫تست اسمير خون محيطي برای بررسي شکل و اندازه ی سلول های خوني و يا بررسي وجود اشکال نارس گلبول های قرمز‬ ‫و سفيد به کار مي رود‪ .‬وجود اشکال نارس سلول های خوني )‪ ،(Blast‬نشان دهنده ی اختالل در سيستم خوني و فعاليت بيش‬ ‫از حد مغز استخوان است که اين افزايش فعاليت مي تواند به داليلي مثل جبران کمبود سلول خوني يا بدخيمي ها باشد‪.‬‬ ‫موارد مشاهده شده در اسمير خون محيطی‪:‬‬ ‫‪ )1‬پوئی کيلوسيتوز‪ :‬به وجود اشکال غير طبيعي ‪ RBC‬در خون محيطي‪ ،‬پوئي کيلوسيتوز اطالق مي شود‪ .‬مثال وجود‬ ‫آکانتوسيت ها (سلول های خاردار) در بيماری های شديد کبد يا شيستوسيت (سلول های تکه شده در اندازه های مختلف) در‬ ‫آنمي های هموليتيك و يا وجود سلول های هدف ‪ target cell‬در بيماری های کبدی و تاالسمي‬ ‫‪ )2‬آنيزوسيتوز‪ :‬وجود گلبول های قرمز با اندازه های متفاوت‬ ‫‪ )8‬انکلوزيون های لکوسيت ها‬ ‫‪ )4‬اختالالت پالکت‬ ‫آسپيراسيون مغز استخوان‪ :‬در ارزيابي مورفولوژی سلول های خوني‪ ،‬بررسي سلوالريته و انواع آنمي ها‪ ،‬احتمال لوسمي يا‬ ‫لنفوم‪ ،‬ارزيابي ذخاير آهن و بررسي موارد تب ناشناخته به کار مي رود‪.‬‬ ‫‪ :Reticulocyte count‬رتيکولوسيت ها با مقادير نرمال ‪ 0.1-2.4% RBC‬در تشخيص وجود اريتروپوئز غير موثر و يا‬ ‫کاهش توليد گلبول قرمز بکار مي روند و افزايش آن بيانگر پاسخ مناسب و افزايش فعاليت مغز استخوان در برابر‬ ‫آنمي هموليتيك يا از دست دادن خون از طريق توليد گلبول قرمز است‪.‬‬ ‫رتيکولوسيت ها‪ ،‬اريتروسيت های نابالغي هستند که به تازگي از مغز استخوان آزاد شده اند‪ .‬کاهش هماتوکريت بخصوص‬ ‫در موارد آنمي هموليتيك سبب افزايش رتيکولوسيت ها مي شود‪ .‬کاهش رتيکولوسيت ها در صورت وجود آنمي‪ ،‬نشان‬ ‫دهنده ی نارسايي نسبي مغز استخوان در افزايش خون سازی است‪.‬‬ ‫تست اندازه گيری آهن سرم‪:‬‬ ‫اين تست در تشخيص افتراقي کم خوني ها بکار مي رود و در تشخيص هموکروماتوز و هموسيدروز کمك کننده است‪.‬‬ ‫ذخاير پايين آهن سرم (کمتر از ‪ 50‬ميکروگرم در دسي ليتر) پاتولوژيك است که در اين موارد بايد سطح فريتين سرم‬ ‫اندازه گيری شود‪.‬‬ ‫فريتين (پروتئين اصلی ذخيره ی آهن در بدن)‪ :‬سطوح کمتر از ‪( 10‬نانوگرم در ميلي ليتر) در زنان و‪( 20‬نانوگرم در ميلي ليتر) در‬ ‫مردان بيانگر کمبود ذخاير آهن است‪.‬‬ ‫ظرفيت کلی اتصال آهن سرم (‪ :)TIBC‬تست ‪ TIBC‬در تشخيص افتراقي آنمي ها بکار مي رود‪ .‬در آنمي فقر آهن‬ ‫‪TIBC‬افزايش مي يابد (بيش از ‪ 420‬ميکروگرم در دسي ليتر) و در ساير کم خوني های ميکروسيتر ‪ TIBC‬کاهش مي يابد‪.‬‬ ‫‪84‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫الکتروفورز هموگلوبين های سرم‬ ‫آناليز هموگلوبين های سرم در تشخيص انواع تاالسمي و ساير هموگلوبينوپاتي ها بکار مي رود‪ .‬باال بودن ميزان ‪HbA2‬‬ ‫بيش از ‪ %4‬در يك بيمار آنميك بيانگر وجود تاالسمي بتا است و باال بودن ‪ HbF‬در نوزادان نارس ديده مي شود‪ .‬نوعي از‬ ‫هموگلوبين ) ‪ (HbA1C‬نيز در پيگيری درمان بيماران ديابتيك کاربرد دارد‪.‬‬ ‫تست های آزمايشگاهی اختصاصی‬ ‫‪ )1‬آناليز شيميايی اجزاء خون‪:‬‬ ‫نيتروژن اوره (‪ :)BUN‬ازوتمي‪ ،‬احتباس مواد زائد نيتروژن دار دفع نشده توسط کليه هاست و افزايش سطح نيتروژن اوره‬ ‫(‪ (BUN>30‬بيانگر عملکرد معيوب کليه ها مي باشد‪.‬‬ ‫افزايش ‪ BUN‬در تشخيص نارسايي کليه‪ ،‬انسداد ادراری‪ ،‬تشخيص خونريزی در سيستم گوارشي و ارزيابي بيماران با‬ ‫کاتابوليسم اضافي نظير سوختگي و کانسر جهت حمايت تغذيه ای استفاده مي شود‪.‬‬ ‫کراتينين )‪ :(0.6-1.2 mg/dl‬کراتينين محصول نهايي ‪ Creatine‬است و کراتين ذخيره ی مهم انرژی در متابوليسم عضالت‬ ‫مي باشد‪.‬‬ ‫بطور معمول تشکيل کراتينين ثابت بوده و غلظت سرمي آن نسبتا ثابت است‪ .‬افزايش کراتينين بيش از ‪ 1/5‬به معنای اشکال‬ ‫در فونکسيون کليه است‪ .‬اين تست در ارزيابي عملکرد کليه و تشخيص نارسايي کليه به کار مي رود‪.‬‬ ‫افزايش کراتينين در موارد زير ديده مي شود‪:‬‬ ‫مصرف زياد گوشت قرمز‪ ،‬بيماری عضالني نظير ژيگانتيسم و آکرومگالي و کاهش عملکرد کليوی‬ ‫کاهش کراتينين به طور کاذب در حاملگي ايجاد مي شود‪.‬‬ ‫نسبت ‪ BUN‬به کراتينين در افتراق ازوتمي ‪ Pre Renal‬از ازوتمي ‪ Renal‬و ‪ post Renal‬به کار مي رود‪.‬‬ ‫الکتروليت ها‬ ‫سديم‪:‬‬ ‫اختالل در توازن سديم معموال در اختالل هموستاز آب ايجاد مي شود‪.‬‬ ‫هيپوناترمی‪ :‬سديم سرم کمتر از ‪ 185‬ميلي مول در ليتر در بيماران با گيجي و لتارژی همراه است و کمتر از ‪ 120‬منجر به تشنج‬ ‫و کوما خواهد شد‪.‬‬ ‫هيپرناترمی‪ :‬سديم بيش از ‪ 150‬ميلي مول در ليتر است‪.‬‬ ‫پتاسيم‪:‬‬ ‫‪85‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫کاتيون داخل سلولي است و در تشخيص و مانيتورينگ اختالالت مختلف الکتروليتي نظير کتواسيدوز ديابتيك‪ ،‬نارسايي کليه‪،‬‬ ‫دهيدراتاسيون شديد و اثرات داروهای ديورتيك و‪ ...‬به کار مي رود‪ .‬افزايش پتاسيم بيش از ‪ 6/5‬ميلي مول در ليتر (هيپرکالمي)‬ ‫نيازمند درمان است‪.‬‬ ‫موارد بروز هيپرکالمی‪:‬‬ ‫احتباس پتاسيم بدليل اوليگوری‪ -‬نارسايي کليوی همراه با دهيدراتاسيون‪ -‬انسداد‪ -‬تروما يا پتاسيم اضافي و کاهش‬‫فعاليت آلدوسترون‬ ‫علل دارويي با مصرف داروهای ضد التهاب غير استروئيدی و مهارکننده های آنزيم مبدل آنژيوتانسين‪ -‬سيکلوسپورين‪-‬‬‫پنتاميدين‪ -‬اسپيرونوالکتون‪ -‬کاپتوپريل‪ -‬آميلورايد و سوکسينيل کولين‬ ‫نارسايي قلبي‬‫اسيدوز حاد در کتواسيدوز ديابتي‪ -‬اسيدوز الکتيك و اسيدوز تنفسي حاد‬‫کموتراپي‪ -‬سوختگي و جراحي وسيع‬‫دهيدراتاسيون و هموليز در نوزادان‬‫رژيم غذايي‬‫علل هيپوکالمی (پتاسيم کمتر از ‪ 2/5‬ميلي مول در ليتر)‪:‬‬ ‫ دفع بيش از حد کليوی‬‫ اسيدوز توبوالر کليوی‬‫ اختالالت غددی نظير هيپرآلدوسترونيسم و سندرم کوشينگ‬‫ داروها نظير ديورتيك های تيازيدی‪ -‬مينرالوکورتيکوئيدها نظير آلدوسترون‪ ،‬آنتي بيوتيك ها نظير کاربني سيلين‪،‬‬‫تيکارسيلين‪ ،‬آمفوتريسين ‪ ،B‬جنتامايسين و داروهای حاوی عصاره ی گياه شيرين بيان‬ ‫ اسهال و استفراغ شديد و تغذيه ی کامل وريدی‬‫ تعريق شديد‬‫ سيستيك فيبروزيس‬‫ زخم های ترشح دار‬‫کلسيم‪:‬‬ ‫افزايش سطح کلسيم پالسما بيش از ‪ 11/5‬ميلي گرم در دسي ليتر منجر به بروز عالئم گوارشي و عصبي و بيش از ‪18‬‬ ‫ميلي گرم در دسي ليتر اختالل عملکرد کليوی‪ ،‬کوما و ايست قلبي را ايجاد مي کند‪.‬‬ ‫هيپرپاراتيروئيدی و بدخيمي ها در‪ % 90‬موارد سبب هيپرکلسمي مي شوند‪ .‬ساير علل مثل سارکوئيدوز‪ ،‬بيماری های‬ ‫گرانولوماتوز‪ ،‬مسموميت با ويتامين ‪ ،D‬داروها (استروژن‪ ،‬آندروژن و‪ ،)...‬آکرومگالي و هيپرکلسمي فاميليال‬ ‫هيپوکلسمی معموال به طور مزمن ايجاد م ي شود و داليل شايع آن عبارتند از هيپوپاراتيروئيدی‪ ،‬نارسايي مزمن کليه‪ ،‬کمبود‬ ‫ويتامين ‪ ،D‬مصرف ناکافي کلسيم‪ ،‬مصرف داروها (آلندرونات‪ ،‬آمفوتريسين ‪ ،B‬بلئومايسين‪ ،‬کلسيم‪ ،‬کاربامازپين‪ ،‬سيتريك اسيد‪،‬‬ ‫کدئين‪ ،‬استروژن کانژوگه‪ ،‬داستي نيب‪ ،EDTA ،‬استراديول‪ ،‬اتاکرينيك اسيد‪ ،‬فلورواوراسيل‪ ،‬فوسکارنت‪ ،‬فوروزمايد‪ ،‬گاليوم‬ ‫نيترات‪ ،‬ايبوپروفن‪ ،‬اينترفرون آلفا ‪ ،2A, 2B, N3,‬اينترفرون بتا ‪ ،1B‬اينترفرون گاما‪ ،‬ايزونيازيد‪ ،‬لوکووورين‪ ،‬منيزيوم‪،‬‬ ‫پاميدرونات‪ ،‬فنوباربيتال‪ ،‬فسفات ها‪ ،‬پلي ميکسين ‪ ،PTU ،B‬تربوتالين‪ ،‬تاليدومايد و‪ ،) ...‬سوء جذب نوزادان نارس و‪...‬‬ ‫‪86‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫منيزيم (‪:)MG‬‬ ‫کاربرد اندازه گيری منيزيم در تشخيص و مانيتورينگ نارسايي کليه يا اختالالت دستگاه گوارش و‪ ...‬است‪.‬‬ ‫معموال افزايش ‪ Mg‬در نارسايي کليه‪ ،‬کتواسيدوز‪ ،‬هيپوتيروئيدی و در مصرف آنتي اسيدهای حاوی منيزيم اتفاق مي افتد و‬ ‫کاهش آن در بيماری های گوارشي نظير سوء جذب‪ ،‬بيماری های کليوی يا متابوليکي و اختالالت الکتروليتي ديده مي شود‪.‬‬ ‫فسفر‪:‬‬ ‫اندازه گيری فسفر سرم در مانيتورينگ اختالالت کليوی و گوارشي و اثرات دارويي کاربرد دارد‪.‬‬ ‫در موارد زير افزايش در سطح فسفر سرم ديده می شود‪:‬‬ ‫ بيشتر موارد هيپوکلسمي بجز کمبود ويتامين ‪D‬‬‫ نارسايي حاد يا مزمن کليوی‬‫ هيپوپاراتيروئيدی‬‫ بيماری آديسون‬‫ آکرومگالي‬‫ بدخيمي ها نظير لوسمي ميلوژني‬‫ کموتراپي‬‫ بيماری استخواني نظير پاژه و مالتيپل ميلوما‬‫در موارد زير کاهش در سطح فسفر سرم ايجاد می شود‪:‬‬ ‫ دفع کليوی يا گوارشي مثال در مصرف ديورتيك ها‬‫ هيپرپاراتيروئيدی اوليه‬‫ هيپرکلسيوری ايديوپاتيك‬‫ هيپوکالمي و هيپومنيزيمي‬‫ دياليز‬‫ نقرس حاد‬‫‪ -‬کاهش جذب روده ای‬ ‫‪ :FBS‬اندازه گيری قندخون ناشتا‬ ‫قندخون نرمال )‪ (70-110mg/dl‬است‪.‬‬ ‫کاربرد اصلي اين تست در تشخيص و کنترل ديابت مليتوس و تشخيص موارد هيپوگليسمي است‪.‬‬ ‫موارد افزايش قندخون‪:‬‬ ‫ ديابت قندی‬‫ افزايش اپي نفرين‬‫‪ -‬پانکراتيت حاد و مزمن‬ ‫‪87‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫ برخي ضايعات ‪CNS‬‬‫ اثرات دارويي نظير کورتون ها‪ ،‬استروئيدها‪ ،‬الکل و فني توئين‬‫‪ FBS<110‬نرمال مي باشد و ‪ 2‬نوبت ‪ FBS‬مساوی يا بيش از ‪ 126‬به معنای ديابت است‪ .‬در مواردی که قندخون ناشتا بين‬ ‫‪ 110‬و ‪ 126‬باشد بايد با تست های اختصاصي نظير ‪( GTT‬تست تحمل گلوکز) بررسي شوند‪.‬‬ ‫موارد کاهش قندخون (قندخون ناشتا کمتر از ‪:)04mg/dl‬‬ ‫ اختالالت پانکراس نظير کمبود گلوکاگون‬‫ تومورهای خارج پانکراس‬‫ بيماری کبدی نظير مسموميت‪ ،‬هپاتيت‪ ،‬سيروز و تومور‬‫ اختالالت غددی شبيه هيپوتيروئيدی‬‫ اختالالت عملکردی بعد از گاسترکتومي‬‫ اختالالتي نظير نارس بودن کودک و يا شيرخوار مادر ديابتيك‬‫ بيماری های آنزيمي‬‫ موارد متفرقه نظير الکليسم‬‫کاهش قندخون ناشتا به کمتر از ‪ 45-50‬هيپوگليسمي محسوب مي شود و نياز به بررسي و درمان سريع دارد‪.‬‬ ‫اسيد اوريک‬ ‫کاربرد اين تست در مانيتورينگ درمان نقرس و مانيتورينگ درمان کموتراپي در بدخيمي ها بمنظور جلوگيری از رسوب آن‬ ‫در کليه ها مي باشد‪.‬‬ ‫موارد مهم افزايش اسيداوريک عبارتند از‪:‬‬ ‫ نارسايي کليه‬‫ نقرس‬‫ هيپراوريسمي‬‫ افزايش تخريب نوکلئوپروتئين ها در لوسمي و ساير بدخيمي ها‬‫ کموتراپي کانسر‬‫ آنمي هموليتيك‬‫ پنوموني در حال بهبود‬‫ توکسمي حاملگي‬‫ پسوريازيس‬‫ مسموميت با داروهای باربيتورات‪ ،‬متيل الکل‪ ،‬آمونياک‪ ،‬مونواکسيد کربن‬‫‪ -‬تغذيه ی غني از پروتئين و نوکلئوپروتئين نظير قلوه و جگر‬ ‫‪81‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ ESR‬يا ميزان سديمانتاسيون اريتروسيتی‬ ‫‪ ESR‬نشاندهنده ی سرعت ته نشين شدن اريتروسيت ها در مدت زمان معين است و مقادير نرمال آن در مردان ‪0-20‬‬ ‫‪ mm/hr‬و در زنان ‪ 0-30 mm/hr‬مي باشد‪.‬‬ ‫اين تست نشان دهنده ی وجود و شدت يك روند التهابي است و اختصاصي بيماری خاصي نيست‪ .‬معموال در غربالگری‬ ‫بيماری های التهابي يا پيش آگهي و روند درمان کاربرد دارد و تغييرات آن دارای اهميت بيشتری است‪.‬‬ ‫در بيماری های التهابي (نظير آرتريت روماتوئيد)‪ ،‬عفونت های مزمن (مثل سل‪ ،‬استئوميليت‪ ،‬هپاتيت)‪ ،‬بيماری نئوپالستيك‬ ‫(مولتيپل ميلوم) معموال ‪ ESR‬افزايش مي يابد‪ .‬مقادير خيلي باالی ‪ ESR‬احتمال وجود بدخيمي را بيشتر مطرح مي کنند‪.‬‬ ‫تست های خونی ارزيابی فونکسيون کبدی‬ ‫الف) ترانس آميناز ها‬ ‫آسپارتات آمينو ترانسفراز (‪ AST‬يا ‪ )SGOT‬و آالنين آمينو ترانسفراز (‪ ALT‬يا ‪:)SGPT‬‬ ‫کاربرد اين تست ها در تشخيص افتراقي بيماری های سيستم کبدی‪ -‬صفراوی و پانکراس است و در موارد آسيب به سلول‬ ‫کبدی افزايش مي يابند‪ .‬بيشترين افزايش در نکروز هپاتوسلوالر است مانند هپاتيت ويروسي‪ ،‬آسيب توکسيك يا ايسکميك کبدی‬ ‫و انسداد حاد وريد کبدی‪ .‬گاهي انسداد صفراوی و ساير اختالالت نيز سبب افزايش شديد ترانس آمينازها بيش از ‪ 1000‬واحد‬ ‫در ليتر مي شوند نظير‪:‬‬ ‫ بيماری های عضالني‪ -‬اسکلتي از جمله تروما‪ ،‬جراحي‪ ،‬تزريقات عضالني‬‫ انفارکتوس حاد ميوکارد‬‫ پانکراتيت حاد‪ ،‬آسيب روده ای‪ ،‬داروها‪ ،‬سوختگي ها‪ ،‬گرمازدگي‪ ،‬مسموميت با سرب‪ ،‬آنمي هموليتيك‬‫ ترومای کبدی‪ -‬متاستاز کبدی‪ -‬رابدوميوليز‬‫ پره اکالمپسي شديد‬‫ لوسمي لنفوبالستيك حاد با سير سريع پيشرونده‬‫ ‪ ALT‬معيار اختصاصي تری برای صدمه به کبد است زيرا ‪ AST‬در عضالت مخطط و ارگان های ديگر نيز يافت‬‫مي شود‪.‬‬ ‫ داروهايي که سبب افزايش ‪ ALT‬و ‪ AST‬مي شوند شامل‪ :‬بيسموت ساب سيترات و بيسموت ساب ساليسيالت همراه‬‫با مترونيدازول و تتراسايکلين‪ ،‬داستي نيب‪ ،‬داکسوروبيسين‪ ،‬دکس رازوکسان‪ ،Infliximab ،‬الميوودين‪ -‬زيدوودين‪ ،‬ميرتازاپين‪،‬‬ ‫تاليدومايد‪ ،‬اينترفرون آلفا ‪ ،2B‬نالترکسون‪ ،‬تگا سرود‪ ،‬واالسيکلووير و ‪...‬‬ ‫موارد کاهش در سطح آمينو ترانسفرازها نيز عبارتند از‪:‬‬ ‫ ازوتمي‬‫ دياليز مزمن کليوی‬‫ کمبود پيريدوکسيال فسفات (سوء تغذيه‪ ،‬حاملگي‪ ،‬الکليسم‪ ،‬بيماری کبدی)‬‫ عفونت ‪( GU‬سيستم ادراری‪ -‬تناسلي)‬‫‪ -‬بدخيمي‬ ‫‪89‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫نسبت ‪ AST‬به ‪ ALT‬يا ( ‪ SGOT‬به ‪:)SGPT‬‬ ‫مقدار طبيعي اين نسبت ‪0/7-1/4‬مي باشد و نسبت بيشتر از ‪ 2‬معموال در بيماری های کبدی‪ ،‬هپاتيت الکلي و دارويي ديده‬ ‫مي شود و در هپاتيت های ويروسي و کلستاز معموال نسبت کمتر از ‪ 1‬است‪.‬‬ ‫ب) بيلی روبين‪:‬‬ ‫بيلي روبين محصول تخريب هموگلوبين توسط سيستم رتيکولواندوتليال است و نتيجه ی افزايش سطح آن در بدن ايجاد‬ ‫زردی يا ايکتر است‪ .‬حد نرمال بيلي روبين توتال ‪ 0/1‬تا ‪ 1‬و بيلي روبين مستقيم ‪ 0/2‬است‪.‬‬ ‫کاربرد اندازه گيری بيلي روبين در تشخيص افتراقي بيماری های سيستم صفراوی‪ -‬کبدی و پانکراس و ساير علل زردی‬ ‫است‪ .‬ايکتر اسکلرا زماني که سطح بيلي روبين سرم به بيش از ‪ 8‬ميلي گرم در دسي ليتر برسد از لحاظ باليني مشهود است و‬ ‫قدم نخست تعيين نوع بيلي روبين کونژوگه يا غير کونژوگه است‪.‬‬ ‫موارد افزايش بيلي روبين‪:‬‬ ‫ اختالالت ارثي نظير سندرم دوبين‪ -‬جانسون‪ ،‬روتور و ژيلبرت‬‫ آسيب سلول کبدی‬‫ انسداد مجاری صفراوی‬‫ انفيلتراسيون ها و ضايعات فضاگير‬‫ افزايش توليد بيلي روبين در بيماری های هموليتيك‪ ،‬آنمي پرنيسيوز‪ ،‬ترانسفوزيون های خون‬‫ داروها شامل‪ :‬آلپروستاديل‪ ،‬سفوپرازون‪ ،‬سفوتاتين‪ ،‬سفترياکسون‪ ،‬داروناوير‪ ،‬داستي نيب‪ ،‬دفرازيروکس‪ ،‬اتراويرين‪،‬‬‫ايورمکتين‪ ،‬المي وودين_ زيدوودين‪ ،‬الموترژين‪ ،‬ليتيوم‪ ،‬اکسي توسين‪ ،‬پانکرونيوم‪ ،‬پوساکونازول‪ ،‬ريباويرين‪ ،‬سولفي‬ ‫سوکسازول‪ ،‬تاليدومايد و ‪ ...‬و استفاده از اتانول‬ ‫کاهش بيلی روبين در مصرف داروهايي نظير باربيتورات ها ايجاد مي شود‪.‬‬ ‫ج) آلکالين فسفاتاز (‪)ALP‬‬ ‫اين آنزيم بطور نرمال در حد ‪ 30-120 IU/L‬در اکثر بافت ها (کبد‪ ،‬استخوان‪ ،‬سلولهای روده) وجود دارد و شاخص‬ ‫حساسي برای تشخيص کلستاز‪ ،‬انسداد صفراوی و ارتشاح کبدی و اختالالت استخواني است‪ .‬افزايش مختصر آن در کودکي و‬ ‫حاملگي هم ديده مي شود‪.‬‬ ‫اين تست در تشخيص علل کلستاز (نظير نئوپالسم‪ ،‬داروها) و مانيتورينگ سير بيماری استفاده مي شود‪.‬‬ ‫افزايش سطح سرمی ‪ ALP‬در موارد زير ايجاد می شود‪:‬‬ ‫ افزايش رسوب کلسيم با منشاء استخواني‪ :‬نظير هيپرپاراتيروئيدی‪ -‬پاژه‪ -‬راشي تيسم‪ -‬استئوماالسي‪ -‬استئوميليت‪-‬‬‫اواخر حاملگي‪ -‬کودکان‪ -‬هيپرپاراتيروئيدی‪ -‬هيپرفسفاتمي موقت شيرخوارگي‪ -‬هوچکين و‪...‬‬ ‫ بيماری کبدی‪ :‬نظير ندول های کبدی‪ -‬انفيلتراسيون کبدی (لوسمي) _ انسداد مجاری صفراوی در هپاتيت‪ -‬احتقان‬‫کبدی بدليل بيماری قلبي‪ -‬عارضه ی جانبي دارو درماني‪ -‬افزايش سنتز ‪ ALP‬در کبد‬ ‫ ديابت شيرين‬‫‪ -‬مصرف مزمن داروهای ضد تشنج نظير فني توئين و فنوباربيتال‬ ‫‪40‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫کاهش سطح سرمی ‪ ALP‬نيز در موارد زير ديده می شود‪:‬‬ ‫مصرف بيش از حد ويتامين ‪ -D‬هيپوفسفاتاز مادرزادی‪ -‬هيپوتيروئيدی‪ ،‬کرتينيسم‪ -‬آنمي پرنيسيوز‪ -‬بيماری سلياک‪ -‬سوء‬ ‫تغذيه‪ -‬کمبود ويتامين ‪ -C‬کمبود روی‪ -‬کمبود منيزيم‪ -‬داروها نظير کورتون ها‪ ،‬تری فلوئوپرازين‪ ،‬داروهای ضد چربي خون‬ ‫)‪Lactate Dehydrogenase (LDH‬‬ ‫از آنزيم های کبدی است که بطور نرمال در حد ‪ 100-190 IU/L‬مي باشد‪ .‬کاربرد اندازه گيری اين آنزيم در تشخيص‬ ‫موارد انفارکتوس قلبي و آسيب ميوکارد و ساير عضالت‪ ،‬وجود هموليز و بدخيمي ها است‪.‬‬ ‫سطح ‪ LDH‬در انفارکتوس حاد ميوکارد و سرطان ها بخصوص لنفوم و لوسمي نيز افزايش مي يابد‪.‬‬ ‫تست حاملگی (بتا ‪)HCG‬‬ ‫اساس اين تست‪ ،‬شناسايي مقادير آزمايشگاهي بتا ‪ HCG‬در خون توسط راديوايمونواسي است و کاربرد آن تشخيص‬ ‫حاملگي در سريع ترين زمان ممکن است‪ .‬طي ‪ 4‬روز اول بعد از آخرين روز قاعدگي قابل انتظار اين تست مثبت مي شود و مثبت‬ ‫شدن آن در روز ‪ 14-10‬بعد از آخرين روز قاعدگي نيز قابل اعتماد است‪ .‬اما افزايش شديد آن طي ‪ 41‬ساعت بعد از مثبت شدن‬ ‫تست‪ ،‬نشانه حاملگي خارج رحمي يا حاملگي داخل رحمي غير طبيعي (نظير مول هيداتي فورم يا کوريوکارسينوما) مي باشد‪.‬‬ ‫از اين تست برای مانيتورينگ بيماری های فوق پس از جراحي نيز استفاده مي شود‪.‬‬ ‫ليپوپروتئين های پالسما‬ ‫در يك آناليز معمولي ليپوپروتئين های پالسما‪ ،‬کلسترول (توتال‪ )LDL ،HDL ،‬و تری گليسريد اندازه گيری مي شوند‪.‬‬ ‫هيپرکلسترولمی ايزوله در حالت ناشتا (بيش از ‪200‬ميلي گرم در دسي ليتر) همراه با تری گليسريد نرمال تقريبا هميشه با‬ ‫افزايش‪ LDL‬همراه است‪ .‬سطوح کلسترول خيلي باال (‪ )650-1000‬جزء هيپرکلسترولمي های فاميليال هستند‪.‬‬ ‫‪ LDL‬مطلوب کمتر از ‪ 100‬ميلي گرم در دسي ليتر است‪ LDL .‬بيش از ‪ 180-160‬در صورت داشتن ريسك فاکتور بايد‬ ‫درمان شود‪ LDL .‬بيش از ‪ 160‬حتي بدون هيچ ريسك فاکتوری حتما بايد درمان شود‪ .‬مقادير ‪ HDL‬زير ‪ 80-40‬نيز جزو‬ ‫ريسك فاکتورهای بيماری های ايسکميك قلبي است‪.‬‬ ‫هيپر تری گليسريدمی در بزرگساالن به ‪ TG‬بيش از ‪ 200‬اطال ق مي شود و ممکن است مربوط به رژيم غذايي‪ ،‬چاقي‪،‬‬ ‫مصرف الکل‪ ،‬ديابت‪ ،‬هيپوتيروئيدی‪ ،‬استروژن ها و داروهای ضد بارداری خوراکي و ‪ ...‬باشد‪ TG .‬بيش از ‪ 400‬منجر به‬ ‫کدورت پالسما خواهد شد و اغلب با يك اختالل زمينه ای همراه است‪.‬‬ ‫آزمايشات ادرار‬ ‫آزمايش کامل ادرار‪:‬‬ ‫‪41‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫در ب ررسي يك نمونه ی ادراری که از نمونه ی وسط ادرار گرفته مي شود نکات زير بايد مورد توجه قرار گيرد‪ .‬رنگ ادرار‬ ‫به طور طبيعي زرد شفاف است‪ .‬وجود خون در ادرار موجب تيرگي (ادرار به رنگ چای) و وجود شيلوميکرون ها موجب رنگ‬ ‫سفيد شيری در ادرار مي شود‪.‬‬ ‫وزن مخصوص نرمال ادرار ‪ 1008-1080‬و ‪ PH‬نرمال آن ‪ 5-1‬است‪.‬‬ ‫معموال وجود گلبول های سفيد در ادرار بيش از ‪ 5-10‬سلول غير طبيعي است (پيوری) و نشان دهنده ی وجود عفونت در‬ ‫مجاری ادرار است‪.‬‬ ‫وجود ‪( cast‬بقايای سلولي) در يك نمونه ی ادرار همراه با عفونت ادراری مي تواند نشانه ی پيلونفريت باشد و وجود‬ ‫هماچوری يا خون در ادرار (بيش از ‪ 2-5‬سلول ‪ RBC‬همراه با ‪ )cast‬نيز در گلومرولونفريت ديده مي شود‪.‬‬ ‫وجود باکتری بيش از ‪ 100000‬کلني در نمونه کشت ادرار نيز نشاندهنده ی عفونت ادراری است‪.‬‬ ‫اختالالت ترکيبات ادرار‬ ‫پروتئينوری‪ :‬بصورت دفع پروتئين بيش از ‪ 150‬ميلي گرم در شبانه روز در بالغين و بيش از ‪ 100‬ميلي گرم در شبانه روز‬ ‫در کودکان زير ‪ 10‬سال تعريف مي شود‪ .‬دفع پروتئين بيش از ‪ 1000‬ميلي گرم در شبانه روز نشانه ی بيماری گلومرولي کليه‬ ‫است‪ .‬دفع بيش از ‪ 500‬ميلي گرم در شبانه روز نشانه ی وجود پاتولوژی در کليه از جمله نفرواسکلروز هيپرتانسيو‪ ،‬نفريت‬ ‫انترستيسيل (بينابيني) و‪ ...‬مي باشد‪ .‬درجات خفيف پروتئينوری ممکن است به دنبال ورزش شديد‪ ،‬تب يا نارسايي احتقاني قلب‬ ‫ديده شود و دفع پروتئين بيش از ‪ 8‬گرم در شبانه روز نشانه ی سندرم نفروتيك و معموال همراه با ادم و ساير عالئم است‪.‬‬ ‫هماچوری‪ :‬به وجود خون واضح در ادرار هماچوری گفته مي شود که بيشتر مشخصه ی بيماری مجاری تحتاني ادرار‪،‬‬ ‫بيماری های خوني و انعقادی‪ ،‬گلومرولونفريت ها‪ ،‬سنگ‪ ،‬کيست و تومور مي باشد‪ .‬وجود ميوگلوبين يا هموگلوبين در ادرار‬ ‫نشانه ی رابدوميوليز (آسيب عضالني) است‪.‬‬ ‫کلسيوری‪ :‬به حضور کريستال کلسيم در ادرار اطالق مي شود و تشخيص هيپرکلسيوری ايديوپاتيك مي تواند عاملي برای‬ ‫وجود سنگ های کليوی باشد‪.‬‬ ‫شيلوری‪ :‬وجود شيلوميکرون ها در ادرار که نشانه ی آسيب يا انسداد سيستم لنفاوی‪ ،‬قفسه ی سينه يا شکم بعلت تروما يا‬ ‫تومورهای شکمي است‪.‬‬ ‫کريستالوری‪ :‬وجود کريستال های اگزاالت کلسيم‪ ،‬اسيد اوريك‪ ،‬گزانتين و ‪...‬در ادرار کريستالوری نام دارد که در موارد‬ ‫وجود سنگ های ادراری ديده مي شود‪.‬‬ ‫کتونوری‪ :‬وجود کتون ها در ادرار است‪ .‬در غربالگری کتواسيدوز خصوصا در ديابت قندی در زماني که امکان آزمايش‬ ‫خون وجود ندارد قابل اهميت است و نيز در تشخيص بيماری های متابوليك و انسولينوما به کار مي رود‪.‬‬ ‫حجم ادرار‬ ‫آنوری‪ :‬حجم ادرار کمتر از ‪ 100‬سي سي در ‪ 24‬ساعت آنوری نام دارد که مي تواند نشاندهنده ی اختالل در فونکسيون‬ ‫کليوی يا وجود دزيدراتاسيون باشد‪.‬‬ ‫اوليگوری‪ :‬دفع کمتر از ‪ 500‬سي سي ادرار در ‪ 24‬ساعت است‪.‬‬ ‫‪42‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫پلی اوری‪ :‬افزايش دفع ادرار بيش از ‪ 50‬سي سي به ازای هر کيلوگرم وزن بدن در ‪ 24‬ساعت مي باشد که نياز به بررسي‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫فصل ششم‬ ‫خطاهای دارويی )‪(Medication Errors‬‬ ‫خطای دارويي عبارت است از هر گونه رويداد قابل پيشگيری که ممکن است باعث يا منجر به مصرف نامناسب فرآورده ی‬ ‫دارويي يا ايجاد اثرات زيان آور در بيمار گردد‪ .‬خطای دارويي ممکن است به نحوه ی عملکرد شاغلين حرف پزشکي‪،‬‬ ‫فرآورده های دارويي‪ ،‬سيستم ها و فرآيندها از جمله نسخه نويسي (‪ ،)prescribing‬دستور دارويي ( ‪order‬‬ ‫‪ ،)communication‬برچسب فرآورده های دارويي (‪ ،)labeling‬بسته بندی (‪ ،)packaging‬نامگذاری (‪ ،)nomenclature‬ترکيب‬ ‫نمودن داروها (‪ ،)compounding‬نسخه پيچي (‪ ،)dispensing‬توزيع (‪ ،)distribution‬تجويز دارو (‪ ،)administration‬آموزش‬ ‫(‪ ،)education‬پايش (‪ )monitoring‬و مصرف فرآورده (‪ )use‬مربوط باشد‪.‬‬ ‫طبق تعريف ‪ JCAHO‬هر حادثه ی قابل جلوگيری که ممکن است سبب مصرف نامناسب دارو در بيمار شود (در حالي که‬ ‫درمان بيمار تحت کنترل مراقبين سالمت است) را خطای دارويي مي گويند‪.‬‬ ‫بررسيها نشان دادهاند که اين اشتباهات اثرات مضری بر سالمت جامعه دارند‪ .‬بر اساس آخرين تحقيقات‪ ،‬فقط در کشور‬ ‫امريکا ساليانه حدود ‪ 1/5‬ميليون نفر به دليل اشتباهات دارويي آسيب مي بينند و حتي در برخي از موارد اين اشتباهات به مرگ‬ ‫بيمار منجر ميشوند‪.‬‬ ‫نتايج تحقيقي که در سال ‪ 1996‬انجام شد نشان داد که ساليانه حدود ‪ 7000‬نفر در امريکا جان خود را به دليل اشتباهات‬ ‫دارويي از دست ميدهند‪ .‬اين خطر تا آن زمان ناديده گرفته شده بود ولي به دنبال اين گزارش‪ ،‬فعاليتها و تحقيقات در اين‬ ‫زمينه شدت گرفت‪ .‬همچنين نتايج مطالعه ای که در انستيتويي دارويي در امريکا انجام شده است حاکي از آن است که اين تلفات‪،‬‬ ‫ساالنه هزينه ای معادل با ‪ 17‬تا ‪ 29‬ميليون دالر را به خود اختصاص داده اند‪ .‬همچنين نتايج آخرين پژوهشها نشان ميدهند‬ ‫تنها در کشور امريکا ساليانه ‪ 400‬هزار آسيب قابل پيشگيری به دليل اشتباهات دارويي در بيمارستان ها اتفاق ميافتند و اين‬ ‫‪48‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫آسيبها چيزی حدود ‪ 8/5‬ميليارد دالر خسارت به جامعه ی آن کشور وارد ميکنند‪ .‬عالوه بر اين پژوهشگران متوجه ‪ 100‬هزار‬ ‫مورد آسيب وابسته به دارو در مراکز مراقبتهای طوالنيمدت نظير آسايشگاه های سالمندان و ‪ 580‬هزار مورد در دريافت‬ ‫کنندگان خدمات درماني از درمانگاهها و ساير مراکز شدند‪ .‬اين در حالي است که پس از گزارشات سال ‪ ،1999‬پيشرفت های‬ ‫زيادی در زمينه ی تجويز دارو و اجتناب از اشتباهات دارويي صورت گرفته است‪ .‬ولي با توجه به اين که در کشور امريکا‬ ‫ساليانه بيش از ‪ 4‬ميليارد نسخه نوشته ميشود حتي درصد اندکي اشتباه هم به حجم زيادی از مشکالت منجر خواهد شد‪.‬‬ ‫بررسيهای ديگر در بخش بستری در بيمارستان ها نشان داده اند که به طور متوسط روزانه يك اشتباه دارويي برای هر‬ ‫بيمار اتفاق ميافتد و بيشترين علت آن به زمان تحويل دارو مربوط ميشود‪ .‬موارد ديگر نيز به دليل مسائلي نظير اشتباه در نام‬ ‫دارو‪ ،‬ارائه ی دوز نادرست و عدم تحويل ميزان دقيق داروها و استفاده از داروهای مشابه ايجاد شده بود‪ .‬شلوغي‬ ‫بيمارستان ها و کمبود پرسنل بيمارستان نيز از جمله داليل اين مسئله بودند‪.‬‬ ‫نتايج تحقيقات اخير نشان داده است که بيشترين موارد اشتباهات دارويي در بيمارستان ها در خصوص داروهايي نظير‬ ‫انسولين‪ ،‬مورفين‪ ،‬کلريد پتاسيم و داروهای ضد انعقادی (هپارين و وارفارين) روی ميدهند‪ .‬داروهای فوق‪ ،‬داروهايي مهم و‬ ‫حياتي هستند و مصرف اشتباه آن ها ميتواند موجب آسيب جدی به بيمار شود‪ .‬يك بررسي در سال ‪ 2002‬نشان داد که اين ‪5‬‬ ‫دارو در مجموع ‪ 21‬درصد از موارد اشتباهات دارويي را به خود اختصاص ميدهند که يك سوم از آن ها فقط به داروی‬ ‫انسولين مربوط ميشود‪ .‬بديهي است که چنين اشتباهاتي به طور طبيعي ميتوانند مواردی از جمله افزايش مدت بستری در‬ ‫بيمارستان و افزايش هزينه ها را به همراه داشته باشند‪.‬‬ ‫خطاهای دارويي شايع ترين نوع خطاهای پزشکي در کشور است که بر اساس يافته های تحقيقاتي بيشترين خطاهای‬ ‫دارويي توسط پرستاران و در هنگام تجويز دارو به بيماران صورت مي گيرد‪ .‬در دسترس قرار دادن منابع به روز نظير‬ ‫کتاب های معتبر فارموکولوژی‪ ،‬آموزش کافي پرستاران‪ ،‬توجه دقيق مصرف کنندگان به تاريخ مصرف‪ ،‬اجتناب از عدم استفاده‬ ‫از عالئم اختصاری و نوشتن کامل و دقيق نام داروها از مهم ترين عوامل کاهش اين خطاها مي باشند‪ .‬توصيه به توجه به‬ ‫دستورات برچسب دارويي‪ ،‬بررسي حساسيت دارو‪ ،‬آموزش نوع مصرف به بيمار‪ ،‬ايجاد امکانات و تجهيزات مناسب جهت آماده‬ ‫سازی داروها از قبيل نور کافي‪ ،‬ارائه و تحويل داروها توسط دکتر داروساز و نظارت صحيح بر نحوه ی توزيع داروها از ديگر‬ ‫عوامل موثر در کاهش خطاهای دارويي هستند‪.‬‬ ‫چرا خطاهای دارويی اتفاق می افتند؟‬ ‫محققان عنوان نمودند که خطاهای دارويي اغلب بعلت چند درماني اتفاق مي افتند که اين مسئله نه تنها سبب آسيب به بيمار‬ ‫مي شود بلکه سيستم و نظام سالمت را نيز تحت تاثير قرار مي دهد‪ .‬اين خطاها به دو دسته ی خطاهای فعال و خطاهای غير‬ ‫فعال تقسيم مي شوند‪ .‬خطاهای فعال يك اثر فوری ايجاد مي کنند مانند اثر يك شلوغي و ترافيك در هنگام رانندگي‪ .‬خطاهای غير‬ ‫فعال يا تاخيری (حادثه ای که منتظر وقوع آن هستي) خطاهايي هستند که نتايج آنها در درازمدت ايجاد مي شود‪ .‬بيشتر خطاهای‬ ‫دارويي از نوع تاخيری هستند و علل اين گونه خطاها معموال قابل شناسايي بوده و مي توانند قبل از آنکه اتفاق بيافتند اصالح‬ ‫شوند‪ .‬بعنوان مث ال اگر علت خطای دارويي بدخطي نسخه ی پزشك باشد داروساز مي تواند با دقت بيشتر و تماس با پزشك‬ ‫مربوطه از بروز اين نوع اشتباه جلوگيری نمايد‪.‬‬ ‫شايعترين اشتباهات دارويی‬ ‫‪ ‬خوانا نبودن نسخ پزشکان‬ ‫‪44‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫علل بيشتر خطاهای دارويي ناشي از بدخطي و طرز نوشتن و يا استفاده از اختصارات ناآشنا و غير معمول در نسخه است‪.‬‬ ‫متاسفانه ناخوانا بودن خط پزشکان ميتواند منجر به اشتباه پرسنل داروخانه يا بيمارستان در خواندن صحيح نسخه ی‬ ‫پزشك و اشتباه در ارائه ی داروی صحيح و يا دوز مناسب شود‪.‬‬ ‫‪ ‬تشابه اسمی داروها‬ ‫تحويل داروی اشتباه به دليل شباهتهای اسمي داروها به ويژه در داروخانههايي که دارو توسط نسخه پيچ (و نه دکتر‬ ‫داروساز) به بيمار تحويل ميشود زياد اتفاق ميافتند‪ .‬از جمله ی اين اشتباهات ميتوان به تشابه اسمي داروهايي نظير فلوماکس‬ ‫با فوزاماکس و آمفوتريسين با آمپيسيلين اشاره کرد که موارد مصرف کامال متفاوتي دارند (اسامي داروهای با تشابه اسمي‬ ‫در پايان کتاب آمده است)‪.‬‬ ‫‪ ‬عدم آگاهی بيمار از نحوه ی مصرف دارو‬ ‫در خيلي از موارد بيماران دستور مصرف يا حتي نحوه ی صحيح مصرف يك دارو را نميدانند و علي رغم عدم آگاهي‬ ‫کافي‪ ،‬در مورد آن سؤال نميپرسند‪ .‬به عنوان نمونه‪ ،‬برخي از بيماران مبتال به آسم روش صحيح استفاده از اسپریهای‬ ‫درماني آسم را نميدانند و آن را به طور اشتباه مصرف ميکنند‪ .‬مثال برخي از اين افراد به جای آن که اسپری را مستقيما داخل‬ ‫دهانشان قرار دهند آن را به سمت هوای بيرون تخليه و شروع به استنشاق آن در هوای بيرون ميکنند‪ .‬نتيجه ی اين عمل‪،‬‬ ‫نرسيدن مقدار کافي دارو به بدن بيمار و خطر بروز عوارض بيماری خواهد بود‪ .‬مثال ديگر استفاده ی خوراکي از محلول های‬ ‫موضعي است که بيمار به اشتباه بعنوان يك شربت خوراکي از آن استفاده مي نمايد‪.‬‬ ‫‪ ‬وجود داروهای مشابه و اشکال در شکل و بستهبندی داروها‬ ‫بسياری از داروها بسته بندی يا اشکال مشابهي دارند‪ .‬حتي در برخي از موارد ديده شده که يك داروی خاص با غلظتهای‬ ‫متفاوت دارای بسته بندی يا اشکال مشابهي است‪ .‬اين مسئله ميتواند منجر به ارائه ی اشتباه دارو به ويژه در بيمارستان ها يا‬ ‫به هنگام مصرف دارو توسط بيمار شود‪ .‬طي يك تحقيق که در خصوص‪ 50‬مورد مرگ ناشي از تزريق اشتباه داروی ليدوکائين‬ ‫در بيمارستاني در کاليفرنيا انجام شد پزشکان متوجه شدند که علت اين موضوع به دليل تشابه ويال های ليدوکائين با‬ ‫غلظتهای متفاوت بوده است‪.‬‬ ‫‪ ‬اعتماد به اطالعات افراد ناآگاه و يا مصرف خودسرانه ی دارو‬ ‫در بازار غير دارويي يا حتي دارويي‪ ،‬موارد زيادی از جمله داروهای گياهي‪ ،‬مکملهای غذايي و ساير مواردی که فاقد‬ ‫اطالعات جامع و کافي در خصوص جنبه های مختلف تجويز و مصرف و استانداردهای کيفيت مي باشند وجود دارند‪ .‬بسياری‬ ‫از اين موارد دارای عوارض جانبي زيادی بوده و از آن مهم تر اين که مي توانند موجب تداخالت جدی و مهم با ساير داروهايي‬ ‫شوند که بيمار در حال مصرف آن ها است‪ .‬لذا مصرف اين گونه داروها مي توانند درصد قابل توجهي از خطاهای دارويي را به‬ ‫خود اختصاص دهند‪.‬‬ ‫راهکار کاهش خطای دارويی در مرحله ی تجويز دارو‬ ‫‪45‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫استفاده از )‪ Computerized Physician Order Entry(CPOE‬يا نسخه الکترونيک‬ ‫)‪:(Electronic Prescription‬‬ ‫يك سيستم ‪ CPOE‬به مجموعه ای از سيستم های کامپيوتری اشاره دارد که وجه اشتراکشان خودکار کردن مراحل تجويز‬ ‫دارو است و اين امر درخواست های کامل‪ ،‬استاندارد و خوانا را تضمين مي کند‪.‬‬ ‫در حال حاضر بسياری از محققين استفاده از يك سيستم نسخهنويسي الکترونيکي با استفاده از يك کامپيوتر مجهز به‬ ‫سيستم اطالعاتي کامل و به روز را توصيه ميکنند‪ .‬اين تکنولوژی با توجه به افزايش روزافزون اطالعات ميتواند نقش مهمي‬ ‫در جلوگيری و کاهش اشتباهات دارويي داشته باشد‪ .‬اين سيستم در حال حاضر در حدود ‪ 20‬درصد از بيمارستان های امريکا‬ ‫مورد استفاده قرار گرفته است و پيشبيني ميشود تا سال ‪ 2010‬همه ی سيستم های تجويز دارو برای بيماران در اين کشور‬ ‫کامپيوتری شوند‪ .‬همچنين سازمان غذا و داروی امريکا )‪ (FDA‬از سازندگان و کارخانجات دارويي آن کشورخواسته است تا‬ ‫همه ی محصوالت و داروها دارای بارکد روی جعبه ی دارو باشند تا از اشتباهات دارويي جلوگيری شود‪.‬‬ ‫انستيتوهای پزشکي و ديگر دست اندرکاران مهم و موثر در نظام سالمت‪ ،‬فناوری های کامپيوتری مانند ‪ CPOE‬همراه با‬ ‫سيستم های پشتيبان تصميم گيری )‪ (Decision Support System‬را به عنوان فرصت مناسب برای کم کردن خطاهای‬ ‫دارويي معرفي کرده اند‪ .‬اين راهکار در کنار آموزش بهتر بيماران در مصرف صحيح دارو‪ ،‬تکميل اطالعات مندرج روی‬ ‫جعبه های دارو و بروشورها‪ ،‬توصيه به پزشکان به منظور نوشتن نسخههای خوانا‪ ،‬عدم دخالت نسخه پيچ های داروخانه در‬ ‫امر دريافت نسخه و تحويل دارو ‪ ،‬نظارت کامل و مستمر داروسازان در ارائه ی داروها و انجام مشاوره ی دارويي بطور بسيار‬ ‫موثری درصد خطاهای دارويي در داروخانه ها را کاهش خواهد داد‪.‬‬ ‫در طبقه بندی ديگری داليل خطاهای دارويي در داروخانه به دو دسته تقسيم مي شوند‪:‬‬ ‫الف) داليل انسانی‪:‬‬ ‫خطاهايي که توسط داروساز و يا ساير پرسنل داروخانه سبب نقص در ارائه ی نسخه ی واقعي مي شود اعم از تغيير در‬ ‫دوز دارويي يا نوع دارو و دستور دارويي اشتباه‪.‬‬ ‫طبق گزارشات‪ 5 ،‬دارويي که هر گونه اشتباه در ارائه ی آن ها مي تواند صدمات جبران ناپذيری را ايجاد نمايد شامل‪:‬‬ ‫انسولين‪ -‬مورفين‪ -‬هپارين‪ -‬وارفارين و پتاسيم کلرايد هستند که نياز به دقت و مراقبت دارويي بااليي دارند‪.‬‬ ‫درصد بااليي از خطاهای دارويي بعلت حواس پرتي پرسنل‪ ،‬حجم زياد کار و عدم حضور داروساز در داروخانه اتفاق‬ ‫مي افتند‪ .‬البته تحقيقات نشان داده اند که داروسازان در زمان هايي که داروخانه شلوغ است نسبت به زماني که داروخانه خلوت‬ ‫است تمرکز بيشتری روی نسخ دارند‪ .‬بنابراين حجم کاری زياد به تنهايي سبب بروز خطاهای دارويي نخواهد شد‪.‬‬ ‫راههای پيشگيری از خطاهای انسانی‬ ‫‪ ‬تامين روشنايي مطلوب در داروخانه جهت جلوگيری از خستگي چشم ها‬ ‫‪ ‬پرهيز از ايجاد سر و صداهای عمدی زياد (تلويزيون‪ ،‬موزيك و‪ )...‬که سبب عدم تمرکز پرسنل داروخانه مي شود‪.‬‬ ‫‪ ‬يادآوری و هشدار به داروسازان در مورد احتمال افزايش خطاهای دارويي در بعضي از ساعات که بطور معمول زمان‬ ‫استراحت محسوب مي شوند مثل نيمه شب و يا ساعاتي از بعد از ظهر‪.‬‬ ‫‪ ‬افزايش دانش و مهارت داروسازان‬ ‫‪ ‬حضور دائم و نظارت دقيق داروساز در زمان های نسخه پيچي‬ ‫‪46‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫ب) عدم مشاوره با بيمار در هنگام تحويل دارو‪:‬‬ ‫در تحقيقي که در اين مور د انجام شد نتايج نشان دادند که بيشترين احتمال خطای دارويي در مرحله ی بررسي نهايي‬ ‫نسخه اتفاق مي افتد که در اين زمان ممکن است زنگ تلفني نابجا و يا درخواست خدمات از سوی ساير مشتريان سبب حواس‬ ‫پرتي داروساز شود‪ .‬لذا پيشنهاد شده است تا قسمت بررسي نهايي نسخ در داروخانه از ساير قسمت ها تفکيك و اين قسمت‬ ‫بعنوان بخش مشاوره ی دارويي با بيمار طراحي شود‪ .‬همچنين ساير کارکنان آموزش های الزم را در اين خصوص کسب‬ ‫نمايند که در زمان های حضور داروساز در قسمت مشاوره ی دارويي هيچ گونه مزاحمتي ايجاد نشود‪.‬‬ ‫چگونه از ميزان خطاهای دارويی بکاهيم؟‬ ‫در گزارشات آمده است که‪ :‬پسر بچه ی هشت سالهای در اثر دريافت «متادون» به جای «متيل فنيديت» که برای درمان‬ ‫اختالل تمرکز و بيشفعالي وی تجويز شده بود جان سپرد‪ .‬جوان ‪ 19‬سالهای پس از دريافت «کلوزاپين» به جای «اوالنزاپين»‬ ‫دچار عوارض بالقوه کشندهای شد‪ .‬خانم ‪ 50‬سالهای پس از اين که به جای داروی ضد انسداد راههای هوايي ‪ ،Volmax‬داروی‬ ‫‪ Flomax‬را که برای درمان هيپرپالزی خوشخيم پروستات! مصرف ميشود دريافت کرد در بيمارستان بستری شد‪ .‬اين موارد‬ ‫نمونه های کوچکي از خطاهايي است که در زمينه ی اسامي داروها اتفاق ميافتند و در بعضي از مواقع با صدمات جبران‬ ‫ناپذيری همراه هستند‪ .‬با نگاهي گذرا به عواقب ناشي از اشتباهات ذکر شده ميتوان دريافت که دقيق و واضح نوشتن نام‬ ‫داروها و ايجاد ارتباط بهتر ميان پزشکاني که نسخه را مينويسند با داروسازاني که اين داروها را به بيمار تحويل ميدهند چه‬ ‫ميزان اهميت دارد‪.‬‬ ‫مطالعاتي که در زمينه ی علل ايجاد خطاهای دارويي انجام مي شوند در زمان انتخاب نام برای يك فرآورده ی جديد‪ ،‬بسيار‬ ‫ارزشمند خواهند بود و نيز طي اين مطالعات اسامي که از نظر نوشتاری و يا آهنگ شنيداری به هم شبيه هستند و امکان اشتباه‬ ‫شدن آنها با هم وجود دارد شناخته خواهند شد‪.‬‬ ‫هنوز آمار دقيقي از مرگ و ميرهای ناشي از خطاهای پزشکي در ايران وجود ندارد و در اين زمينه نياز به تحقيقات‬ ‫گسترده ای است‪ .‬گفتني است در زمينه ی ثبت خطاهای پزشکي و شناسايي علل بروز اين خطاها نيز ‪ 40‬سال از کشورهای‬ ‫پيشرفته عقب تر هستيم‪ .‬خطاهای پزشکي يکي از علل مرگ و مير و آسيب به بيماران است که موضوعي جهاني‪ ،‬هزينه بر و‬ ‫دارای عواقب شديد برای بيمار و جامعه است که قابل پيشگيری بوده و نيازمند توجه جدی مي باشد چون به موازات پيشرفت‬ ‫در زمينه های مختلف علوم پزشکي در کشور‪ ،‬توجه به اين مقوله رو به افزايش است‪.‬‬ ‫تدوين و ابالغ دستورالعمل های استاندارد پيشگيری از خطاهای پزشکي مطابق با موازين بين المللي‪ ،‬نظارت دقيق و اجرای‬ ‫مفاد آيين نامه های مربوط به مراقبت های مديريت شده‪ ،‬بررسي مستمر کنترل کيفي آزمايشگاه ها و مراکز تشخيص طبي‪،‬‬ ‫بررسي و تاييد صالحيت کارکنان داروخانه ها و استفاده از فناوری نوين در نسخه نويسي و نسخه پيچي از مهم ترين عوامل‬ ‫جهت کاهش خطاهای پزشکي هستند‪.‬‬ ‫‪47‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫فصل هفتم‬ ‫مبانی تداخالت دارويی‬ ‫حدود ‪ 200‬تداخل دارويي شناخته شده سبب بوجود آمدن عوارض سوء در انسان ها مي شوند‪ .‬اغلب اين تداخالت در يك‬ ‫شرايط خاص کلينيکي مشکل زا مي باشند‪.‬‬ ‫در ساليان اخير‪ ،‬مقاالت مربوط به بحث تداخالت دارويي با بيان اهميت موضوع سعي در کمك به داروسازان در حل اين‬ ‫مشکل داشته اند و با دسته بندی تداخالت از نظر اهميت آنها‪ ،‬اولين قدم را در اين مورد برداشته اند‪.‬‬ ‫‪41‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫همانطور که مي دانيد اگر دو داروی متفاوت با هم مصرف شوند و يا دارو با غذا استفاده شود ممکن است اثرات متفاوتي‬ ‫نسبت به زماني که يك دارو به تنهايي استفاده مي شود بوجود آيد‪ .‬البته اين امر در بسياری از موارد مي تواند مفيد بوده و‬ ‫گاهي پزشکان برای افزايش اثربخشي دارو ممکن است از اين ويژگي استفاده نمايند‪.‬‬ ‫اما آنچه که مهم است تداخالت نامطلوب و عارضه داری هستند که نه تنها بين داروهای تجويزی‪ ،‬بلکه بين داروهای بدون‬ ‫نسخه نيز ممکن است بروز کنند‪.‬‬ ‫تداخالت دارويی به سه دسته تقسيم می شوند‪:‬‬ ‫تداخل دارو با دارو‪ :‬زماني رخ مي دهد که دو يا چند دارو با يکديگر واکنش نشان دهند‪ .‬اين تداخل دارو با دارو مي تواند‬ ‫موجب بروز عوارض جانبي ناخواسته شود‪.‬‬ ‫تداخل دارو با غذا يا مواد نوشيدنی ‪ :‬اين حالت در اثر واکنش بين دارو و مواد خاص خوردني يا نوشيدني پديد مي آيد‪.‬‬ ‫تداخل دارو با يک وضعيت يا بيماری خاص ‪ :‬اين حالت در صورتي است که وضعيت خاص جسماني يك شخص نسبت به‬ ‫يك داروی خاص واکنش نشان مي دهد و دارويي ظاهرا بي عارضه را به ماده ای خطرناک مبدل مي سازد‪ .‬برای مثال شخصي‬ ‫که دارای فشارخون باال است در صورت مصرف داروهای دکونژستان بيني‪ ،‬ممکن است واکنش های ناگواری را تجربه کند‪.‬‬ ‫با مراجعه به رفرنس های مختلف دارويي اطالعات مفيد و جامعي در خصوص انواع تداخالت دارويي را مي توان بدست‬ ‫آورد‪ .‬حتي با استفاده از نرم افزار پردازشگر نسخ موجود در داروخانه ها به راحتي مي توان به اين اطالعات دست يافت‪ .‬اما‬ ‫آنچه که مهم است آن است که بتوان در مشاوره با بيمار اطالعات مفيدی در خصوص تداخل بين داروهای مصرفي و غذاهای‬ ‫مورد مصرف را ارائه نمود‪.‬‬ ‫مصرف همزمان دارو و غذا در بعضي از موارد باعث تغيير در اثر دارو مي گردد‪ .‬در اين موارد معموال نياز به تعويض دارو‬ ‫يا نوع تغذيه نمي باشد اما تغيير زمان مصرف دارو حائز اهميت است‪.‬‬ ‫برخی از داروهائی که بايد قبل از غذا مصرف شوند عبارتند از‪:‬‬ ‫‪dipyridamol ,ampicillin,antimuscarines,cholestyramine,clidinium-c,digoxin, furosamide,‬‬ ‫( ‪fenfluramine,insulin(zn,Regular,NPH‬‬ ‫داروهايی که ‪10-34‬دقيقه قبل از غذا بايد مصرف شوند‪:‬‬ ‫‪metoclopramide,penicilinV, INH,isosorbide,levodopa, procainamide,Quinidn,‬‬ ‫‪(,Thyroxine .‬بجز داکسي سيکلين) ‪Rifampine, tetracyclins‬‬ ‫نکته ی مهم آن است که مصرف برخي از داروهايي که جذبشان در اثر مصرف غذا به تاخير مي افتد ولي در جذب کلي آنها‬ ‫تاثير مهمي ندارد فقط زماني بايد قبل از غذا باشد که نياز به يك اثر فوری از آنها وجود دارد (مثال اثر ضد درد از يك داروی‬ ‫مسکن)‪.‬‬ ‫داروهائی که بايد بعد از غذا مصرف شوند‪:‬‬ ‫‪AL ,Mg hydroxide, Allopurinol,Amoxycillin,Dimenhydrinate,Diphenhydramine,‬‬ ‫‪Doxycycline,methenamine, simeticone,Theophylline ,phenazopyridine,‬‬ ‫‪mandelate,Qinacrine, ,triamtrene-H, warfarin.‬‬ ‫داروهايی که بعد از غذا تاثير بيشتری دارند‪:‬‬ ‫‪49‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪Carbamazepine,Caster- oil,Cimetidine, Digestive, ,Pancreatin,Paromomycin,Propranolol‬‬ ‫تداخالت غذا با داروها‬ ‫تداخالت غذا و دارو زماني ايجاد مي شود که ماده ی غذايي مصرف شده بر مواد موثره ی داروها اثر گذاشته و باعث‬ ‫کاهش جذب يا افزايش متابوليسم دارو گردد‪ .‬برای مثال‪ :‬اسيد سيتريك موجود در ميوه باعث کاهش اثر آنتي بيوتيك های گروه‬ ‫پني سيلين مي گردد و يا محصوالت لبني اثر ضد ميکروبي تتراسايکلين را کاهش مي دهند‪.‬‬ ‫‪ ‬بسياری از داروها تحت ثاثير مواد غذايي قرار نمي گيرند اما ممکن است اثرشان با زمان مصرف غذا و نوع غذا در ارتباط‬ ‫باشد‪ .‬در بسياری از موارد زمان مصرف دارو (قبل يا بعد از غذا) قيد مي شود که مي تواند با محل جذب دارو در سيستم‬ ‫گوارشي در ارتباط باشد‪ .‬توجه داشته باشيد که بسياری از آشاميدني ها‪ ,‬الکل‪ ,‬کافئين و سيگار نيز ممکن است با داروها تداخل‬ ‫داشته باشند‪ .‬اين تداخالت به صورت کاهش اثر دارو يا ايجاد عوارض جانبي نمايان مي گردند (فاکتورهای شخصي مانند سن‪,‬‬ ‫وزن‪ ,‬جنس و مقدار مصرف در بروز تداخالت مهم مي باشند)‪.‬‬ ‫‪ ‬ضددردهايي چون استامينوفن نيز برای جلوگيری از کاهش جذب دارو بهتر است با معده ی خالي مصرف شوند‪ .‬مصرف‬ ‫همزمان استامينوفن با ترکيبات حاوی الکل ريسك آسيب کبدی يا خونريزی گوارشي را افزايش مي دهد‪ .‬استامينوفن با‬ ‫کربوهيدرات ها (بيسکويت‪ ,‬خرما‪ ,‬مربا‪ )...‬ايجاد کمپلکس مي کند که ممکن است ميزان جذب دارو به تاخير افتد‪ .‬همراه کافئين‬ ‫نيز اثر دارو بيشتر مي شود‪.‬‬ ‫‪ ‬داروهای گروه ‪ NSAID‬و کورتيکوستروئيدها برای پيشگيری از التهاب گوارشي همراه غذا‪ ،‬شير و يا بعد از غذا بايد‬ ‫مصرف شوند‪ .‬مصرف همزمان اين داروها نيز با ترکيبات حاوی الکل ريسك آسيب کبدی و خونريزی گوارشي را افزايش‬ ‫مي دهد‪ .‬مصرف ‪ 4-8‬فنجان چای يا قهوه ممکن است اثر دگزامتازون را افزايش دهد‪.‬‬ ‫‪ ‬از گروه داروهای قلبي‪ -‬عروقي‪ ،‬ديورتيك ها سبب کاهش پتاسيم‪ ،‬کلسيم و منيزيوم مي شوند‪ .‬از سوی ديگر تريامترن اچ‬ ‫و اسپرينوالکتون بعنوان ديورتيك های حابس پتاسيم هستند که ترشح پتاسيم از کليه ها را مهار مي کنند و سبب هايپرکالمي و‬ ‫افزايش ضربان قلب مي شوند‪ .‬لذا هنگام مصرف اين داروها بايد از مصرف غذاهای حاوی پتاسيم (موز‪ -‬پرتقال‪ -‬سبزيجات‬ ‫برگ سبز و نمك های حاوی پتاسيم و‪ )...‬خودداری شود‪.‬‬ ‫‪ ‬فورزمايد‪ ,‬هيدروکلرتيازيد‪ ,‬متوالزون‪ ,‬بومتانيد بايد همراه غذا مصرف شوند مخصوصا غذاهای حاوی پتاسيم و منيزيم‬ ‫مثل ميوه (پرتقال‪ ,‬آلوخشك‪ ،‬کشمش و خرما)‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف داروهای ضد فشارخون به همراه ترکيبات شيرين بيان (برای مثال قرص رگليسن يا ساير ترکيبات)‪,‬‬ ‫نوشابه‬ ‫های الکلي‪ ,‬موز‪ ,‬شکالت‪ ,‬پنير‪ ,‬انجير‪ ,‬جگر‪ ,‬ماهي‪ ,‬ترشي‪ ,‬آناناس‪ ,‬مخمر و مالت ممکن است به علت آمين های مؤثر بر افزايش‬ ‫فشار سبب کاهش اثر داروی کاهش دهنده ی فشارخون و متناوب با آن افزايش فشارخون مي گردد (البته مصرف يکبار در‬ ‫روز ترکيبات شيرين بيان مشکلي را ايجاد نخواهد کرد)‪.‬‬ ‫‪ ‬ايزوسوربايد و سوتالول‪ :‬بايد با معده ی خالي مصرف شوند‪.‬‬ ‫‪ ‬پروپرانولول‪ :‬در تمام ساعات روز بدون توجه به غذا مي تواند مصرف شود‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف همزمان مهارکننده های ‪ ACE‬چون کاپتوپريل و اناالپريل با غذا جذب اين داروها را افزايش مي دهد لذا بايد با‬ ‫فاصله مصرف شوند (‪ 1‬ساعت قبل از غذا و يا ‪ 2‬ساعت بعد از غذا)‪ .‬همچنين اين داروها ممکن است سبب افزايش پتاسيم خون‬ ‫شوند پس بايد از مصرف همزمان با غذاهای حاوی پتاسيم خودداری نمود‪.‬‬ ‫‪50‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ ‬مصرف همزمان گليکوزيدهای قلبي با شير و لبنيات يا غذاهای حاوی کلسيم ممکن است آريتمي ايجاد نمايد‪ .‬گليکوريس‬ ‫شيرين بيان هيپوکالمي را القاء نموده و موجب مسموميت ناشي از ديگوکسين مي شود‪ .‬کربوهيدرات زياد موجب کاهش جذب‬ ‫دارو مي گردد‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف آنتي کواگوالنت ها با غذاهای حاوی ويتامين ‪ K‬سبب کاهش اثر اين داروها مي شود‪ .‬در مصرف وارفارين با‬ ‫سبزيجات برگ دار سبز (کاهو‪ ,‬اسفناج‪ ,‬کلم‪ ,‬شلغم‪ ,‬سويا‪ ،‬گل کلم‪ ،‬کلم پيچ)‪ ،‬غذاهای حاوی ويتامين ‪ ،k‬گوشت (جگر‪ ,‬گوشت گاو‬ ‫و خوک) اثر دارو کاهش مي يابد‪ .‬بستني جذب وارفارين را کم مي کند و پياز سرخ شده فعاليت آن را افزايش مي دهد‪ .‬دوزهای‬ ‫باالی ويتامين ‪ E‬باالتر از ‪ 400‬واحد ممکن است زمان لخته شدن را افزايش داده و ريسك خونريزی را افزايش دهد‪.‬‬ ‫‪ ‬در گروه داروهای مهارکننده ی ‪ HMG-COA‬ردوکتاز‪ ،‬لواستاتين برای افزايش جذب بايد همراه غذا مصرف شود‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف همزمان داروهای تيروئيد (لووتيروکسين‪ ,‬لووتيرونين) همراه با مواد غذايي گواتروژن باعث کاهش اثر داروهای‬ ‫موثر بر کم کاری اين غده مي شوند‪ .‬منابع عمده ی گواتروژن ها عبارتند از‪ :‬سبزيجات خانواده ی کلم (از قبيل کلم‪ ،‬گل کلم‪ ،‬کلم‬ ‫قمری‪ ،‬کلم بروکلي و بروکسل) اسفناج‪ ،‬شلغم‪ ،‬گالبي‪ ،‬هلو‪ ،‬همچنين بادام زميني‪ ،‬سويا‪ ،‬هويج‪ ،‬کرفس‪ ،‬فلفل سبز‪ ،‬جعفری‪ ،‬زردآلو‪،‬‬ ‫سيب‪ ،‬زغال اخته‪ ،‬گريپ فروت و آناناس‪ .‬جالب است بدانيد ترکيبات گواتروژن به دنبال حرارت از بين مي روند‪ .‬نسبت به‬ ‫دريافت توام اين گواتروژن ها با داروهای ضد تيروئيد بايد کامال احتياط نمود زيرا اين ترکيبات مي توانند باعث افزايش عوارض‬ ‫جانبي داروها شوند‪.‬‬ ‫‪ ‬در برونکوديالتورهايي چون اپي نفرين‪ ،‬سالبوتامول و تئوفيلين مصرف همزمان ترکيبات حاوی کافئين سبب تحريك‬ ‫سيستم اعصاب مرکزی مي شود‪ .‬مصرف غذاهای چرب ممکن است سطح سرمي تئوفيلين را افزايش دهد‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف داروهای ضد آسم (تئوفيلين‪ ,‬پزودوافدرين ‪ )...‬همراه با گوشت قرمز کباب شده باعث کاهش اثر اين داروها مي‬ ‫گردد (افزايش متابوليسم دارو توسط غذا)‪.‬‬ ‫‪ ‬فروس سولفات همراه با چای و قهوه‪ ,‬حبوبات‪ ,‬تخم مرغ و لبنيات ممکن است به صورت کمپلکس نامحلول در آيد‪.‬‬ ‫‪ ‬در مصرف گريزوفولوين با غذاهای چرب‪ ،‬جذب دارو افزايش مي يابد‪.‬‬ ‫‪ ‬در مصرف انسولين وعده های صرف غذا بايد مشخص باشد (مثال ‪8‬بار در روز)‪ .‬در اين صورت هيچ وعده ای نبايد حذف‬ ‫شود‪ .‬از شيريني جات و نيز نوشابه های حاوی کافئين پرهيز شود‪.‬‬ ‫‪ ‬در مصرف لوودوپا همراه با لوبيا‪ ,‬جگر گاو و مخمر ممکن است اثربخشي دارو کاهش يابد‪.‬‬ ‫‪ ‬برای جلوگيری از مسموميت با ليتيوم کربنات‪ ,‬مصرف آب و نمك ضروری است‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف قهوه و چای زياد جذب فنوتيازين را افزايش مي دهد‪.‬‬ ‫‪ ‬در مصرف کينيدين همراه با آنتي اسيدها و غذاهای قليايي ممکن است دفع دارو کاهش يابد‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف داروی کينيدين همراه با آب مرکبات باعث افزايش طول اثر دارو مي گردد (کاهش متابوليسم دارو در بدن)‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف همزمان داروهای آرام بخش و خواب آور با نوشابه های الکلي باعث افزايش اثر تضعيف کنندگي سيستم‬ ‫اعصاب (خواب آوری‪ ,‬کوما‪ ,‬مرگ) اين داروها مي شود‪.‬‬ ‫‪ ‬توصيه ی کلي در مصرف انواع آنتي بيوتيك ها با معده ی خالي مي باشد‪ .‬بهتر است اين داروها ‪ 1‬ساعت قبل يا ‪ 2‬ساعت‬ ‫بعد از غذا با يك ليوان آب مصرف شوند و در صورت بروز اختالل گوارشي‪ ،‬بايد اين داروها را حتما همراه غذا مصرف نمود‪.‬‬ ‫‪ ‬در گروه پني سيلين ها (آموکسي سيلين‪ -‬آمپي سيلين و‪ )...‬بهتر است اين داروها ‪ 1‬ساعت قبل يا ‪ 2‬ساعت بعد از غذا با‬ ‫يك ليوان آب مصرف شوند‪.‬‬ ‫‪ ‬در گروه کينولون ها‪ ،‬سيپروفلوکساسين و افلوکساسين بايد با معده ی خالي مصرف شوند (‪ 1‬ساعت قبل از غذا و يا ‪2‬‬ ‫ساعت بعد از غذا)‪ .‬از مصرف همزمان با غذاهای حاوی کلسيم‪ ،‬غذاهای حاوی آهن و مواد معدني‪ ،‬ويتامين ها و آنتي اسيدها‬ ‫‪51‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫بايد خودداری شود زيرا بطور معني داری غلظت دارو کاهش مي يابد‪ .‬مصرف همزمان اين داروها با غذاهای حاوی کافئين‬ ‫(چای‪ -‬کوال‪ -‬قهوه و شکالت) سبب افزايش سطح کافئين و تحريك سيستم عصبي مي شود‪.‬‬ ‫‪ ‬در گروه تتراسايکلين ها (داکسي سايکلين‪ ،‬مينوسايکلين‪ ،‬تتراسايکلين و‪ )...‬از مصرف همزمان اين داروها با آنتي اسيدها‪،‬‬ ‫غذاهای حاوی آهن و ويتامين ها خودداری شود‪ .‬تداخل اثر تتراسايکلين ها با فلزات دو ظرفيتي ‪ ,Mg ,Fe ,Ca‬مصرف توام‬ ‫تتراسايکلين ها با داروها و غذاهايي که حاوی امالح اين فلزات مي باشند مانند آنتي اسيدها و فروس سولفات و يا لبنيات از‬ ‫جمله ی شير باعث تشکيل کمپلکس غيرمحلول و غير قابل جذب مي شود‪ .‬بنابراين اثرات درماني تتراسيکلين ها کاهش‬ ‫مي‬ ‫يابد‪ .‬پس توصيه شود تتراسيکلين ها همراه شير و لبنيات و ترکيبات حاوی آهن و آنتي اسيدها در يك زمان مصرف نشوند و‬ ‫فاصله ی زماني مصرف بين ‪ 1‬تا ‪ 1/5‬ساعت را داشته باشند تا در محيط دستگاه گوارش با هم تداخل اثر فيزيکي نداشته باشند‪.‬‬ ‫‪ ‬در گروه ماکروليدها‪ ،‬آزيترومايسين با معده ی خالي و ايترومايسين همراه غذا بايد مصرف شوند‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫آب ميوه و يا مايعات اسيدی ممکن است تجزيه ی اريترومايسين را تسهيل کنند‪.‬‬ ‫‪ ‬از مصرف همزمان مترونيدازول با ترکيبات حاوی الکل بايد خودداری شود چرا که الکل ممکن است سبب تهوع و‬ ‫استفراغ‪ ،‬کرامپ شکمي‪ ،‬سردرد و فالشينگ شود‪.‬‬ ‫‪ ‬از مصرف همزمان داروهای ضد قارچ (فلوکونازول‪ -‬کتوکونازول‪ -‬ايتراکونازول) با غذاهايي چون شير‪ ،‬پنير‪ ،‬ماست‪،‬‬ ‫بستني و آنتي اسيدها بايد خودداری شود‪.‬‬ ‫در گروه داروهای ضد ويروس‬ ‫‪ ‬جهت کاهش عوارض گوارشي آسيکلووير بايد همراه غذا مصرف شود‪.‬‬ ‫‪ 1 Indinavir ,Zidovudine , Zalcitibine, Didanosine ‬ساعت قبل يا ‪ 2‬ساعت بعد از غذا مصرف شوند‪.‬‬ ‫‪ Nelfinivir ‬همراه غذا مصرف شود تا جذب آن افزايش يابد‪.‬‬ ‫‪ Ritonavir , Saquinavir ‬جهت افزايش جذب همراه غذاهای چرب مصرف شود‪.‬‬ ‫‪ Ganciclovir ‬همراه غذا مصرف شوند تا جذب آن افزايش يابد‪.‬‬ ‫‪ Valacyclovir ‬با آب فراوان مصرف شود‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف داروهای مهارکننده ی ‪( MAO‬فنلزين‪ -‬ترانيل سيپرومين‪ )... -‬با غذاهای حاوی تيرامين (پنير‪ ،‬کشمش‪ ،‬موز و‬ ‫آووکادو‪ ،‬کشك‪ ,‬باقال‪ ,‬پنير کهنه شده‪ ,‬ماهي دودی‪ ,‬مخمر‪ ,‬ترشي‪ ,‬گوشت‪ ,‬فرآورده های پروتئيني‪ ,‬سوسيس‪ ,‬همبرگر‪ ,‬ترشي‬ ‫کلم‪ ,‬ميگو‪ ,‬آبگوشت‪ ,‬آب جو) ممکن است سبب افزايش شديد فشارخون‪ ،‬سردرد شديد و گاهي حمله ی قلبي‪ ،‬مغزی و کوما‬ ‫شود‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف همزمان بنزوديازپين ها با غذاهای حاوی کافئين ممکن است سبب تحريك سيستم عصبي و کاهش اثرات اين‬ ‫داروها شود‪.‬‬ ‫‪ ‬داروهای ضد افسردگي (فلوکستين‪ -‬پاروکستين‪ -‬سرترالين و‪ )...‬با يا بدون غذا مي توانند مصرف شوند‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف داروهای ضد افسردگي تری سيکليك (آمي تريپتيلين ـ ايمي پرامين ‪ )...‬همراه با ترکيبات حاوی ويتامين ‪ c‬سبب‬ ‫افزايش سطح سرمي اين داروها و ايجاد عوارض جانبي مي شود‪.‬‬ ‫‪ H2 ‬بلوکرها (سايمتدين‪ -‬فاموتيدين‪ -‬راني تيدين و‪ )...‬با يا بدون غذا مي توانند مصرف شوند‪ .‬مصرف همزمان اين داروها‬ ‫با غذاهای حاوی کافئين ممکن است سبب تحريك سيستم عصبي شود‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف داروهای ضد ديابت با زنجيل سبب کاهش قندخون و ايجاد هيپوگليسمي مي شود‪.‬‬ ‫‪52‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ ‬مصرف داروهای گروه سولفونيل اوره (گلي بنکالميد و‪ )...‬با ترکيبات حاوی ويتامين ‪ C‬سبب تغيير در دفع داروهای‬ ‫سولفونيل اوره و رسوب در کليه مي شود‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف همزمان شير يا غذاهای قليايي موجب از بين رفتن اليه ی خارجي قرص های ‪ Entric Coated‬و بي اثر شدن‬ ‫داروها مي شود‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف همزمان غذاهای سرشار از پروتئين و کالری اثر داروها را افزايش مي دهد‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف همزمان کلسيم با فيبرهای غالت‪ ,‬سبوس‪ ,‬حبوبات و اگزاالت ريواس و اسفناج جذب کلسيم را کاهش مي دهد‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف همزمان دارو با مايعات داغ باعث از بين رفتن دارو و کاهش اثر دارو خواهد شد‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف بيش از حد آب ميوه باعث کاهش اسيديته ی ادرار شده و از دفع سريع يا نرمال داروهای‬ ‫اسيدی در کليه جلوگيری نموده و باعث افزايش غلظت دارو در خون و متعاقب آن افزايش عوارض جانبي دارو مي شود‪.‬‬ ‫تداخالت دارو با غذا‬ ‫نوع ديگری از تداخالت دارويي‪ ,‬اثر داروها بر ارزش مواد غذايي مي باشد که به تداخل دارو با غذا موسوم است‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف همزمان داروهای ضد بارداری با مواد غذايي حاوی ويتامين ‪( B‬جگر‪ ,‬سبزيجات با برگ سبز تيره مثل اسفناج‪,‬‬ ‫گل کلم) باعث کاهش جذب اين ويتامين مي شود‪ .‬به طور مثال خانم های مصرف کننده ی اين داروها اغلب کمبود ويتامين ‪ B6‬و‬ ‫اسيد فوليك دارند‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف همزمان فني توئين با غذاهای حاوی ويتامين ‪( D3‬شير و جگر) باعث افزايش سرعت تخريب اين ويتامين مي شود‪.‬‬ ‫‪ ‬داروهای شيمي درماني سبب از بين رفتن اشتها‪ ,‬ايجاد تهوع و استفراغ و تغيير حس چشايي و بطور کلي باعث سوء تغذيه‬ ‫مي شوند‪.‬‬ ‫تداخالت داروهای بدون نسخه (‪ )OTC‬با غذا‬ ‫‪ ‬مصرف آسپرين باعث کمبود ويتامين ‪ C‬مي شود‪ .‬بنابراين بهتر است اين دارو همراه با آب ميوه مصرف گردد‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف بعضي داروهای مدر سبب دفع آب از بدن شده که همراه با دفع آب‪ ،‬پتاسيم نيز دفع مي شود‪ .‬برای جلوگيری‬ ‫از کاهش پتاسيم بهتر است از مواد غذايي مثل گوجه‪ ,‬پرتقال‪ ,‬آلو خشك‪ ,‬سيب زميني و کشمش استفاده نمود )بجز‬ ‫اسپرينوالکتون و تريامترن‪ -‬اچ که داروهای مدر با حفظ پتاسيم خون مي باشند)‪.‬‬ ‫‪ ‬آنتي اسيدها باعث کاهش جذب فسفر موجود در غذا شده و باعث کاهش غلظت فسفر يا هيپوفسفاتمي مي شوند که‬ ‫شامل عالئمي مثل ضعف و خستگي‪ ,‬بي اشتهايي و کمردرد مي باشد‪ .‬بنابراين بيماراني که آنتي اسيد مصرف مي نمايند بايد‬ ‫مقادير زيادی از ترکيبات حاوی فسفر مصرف نمايند (گوشت قرمز حاوی فسفر زيادی است)‪.‬‬ ‫تداخل دارو و مواد آشاميدنی‬ ‫آب‪ :‬بهترين آشاميدني است که مي توان همراه دارو استفاده نمود‪ .‬البته در رابطه با ترکيبات آهن استثناء وجود دارد‪.‬‬ ‫بهترين آشاميدني برای افزايش جذب قرص آهن‪ ,‬آب پرتقال مي باشد‪ .‬آشاميدني های حاوی ويتامين ‪ c‬مثل عصاره ی مرکبات‪,‬‬ ‫گوجه فرنگي و آب گريپ فروت باعث افزايش جذب آهن مي گردند‪ .‬تحقيقات نشان داده اند با مصرف ويتامين ‪ c‬جذب آهن‬ ‫چندين برابر مي گردد‪.‬‬ ‫‪58‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫الکل‪ :‬الکل محلول خوبي برای مصرف با دارو نمي باشد‪ .‬اين ماده باعث افزايش فعل و انفعاالت در رابطه با داروها شده و‬ ‫يا اثر آنها را چندين برابر مي کند‪.‬‬ ‫‪ ‬کاهش جذب دارو‪ :‬الکل باعث کمبود روی و منيزيوم در بدن مي شود و جذب ويتامين ‪ B6‬و آهن را مختل مي نمايد‪.‬‬ ‫‪ ‬اثر بر متابوليسم کبدی‪ :‬تغييرات آنزيمي فعال شدن آنزيم های کبدی و خروج سريع دارو از بدن (گاهي عکس اين عمل‬ ‫صورت مي گيرد)‪.‬‬ ‫‪ ‬افزايش حالليت‪ :‬الکل باعث حل شدن پوشش داروهای آهسته رهش يا کپسول ها مي شود‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف با داروهای تضعيف کننده ی ‪ :CNS‬مصرف الکل همراه با اين داروها باعث کاهش سريع فشارخون و نارسايي‬ ‫تنفسي مي شود که مي تواند مرگ بار باشد‪.‬‬ ‫آب گريپ فروت‪ :‬گريپ فروت حاوی ترکيباتي است که هم تشکيل پالک های آترواسکلروز را کاهش مي دهد و هم تکثير‬ ‫سلول های سرطاني را مهار مي کند‪ .‬با اين وجود برخالف ساير مرکبات با بسياری از داروها تداخل دارد‪ .‬اين تداخل از طريق‬ ‫مهار يکي از انواع سيستم های آنزيمي در کبدی (نوعي آنـزيم سيتوکروم ‪ P-450‬به نام سيتوکروم ((‪ ) P-4503A4(CYP3A4‬و‬ ‫ديـــواره ی روده اعمــال مي شود‪ .‬اين سيستـــم در کبد ‪ 80‬درصد و در سلول های اپيتليـال روده ی کوچك ‪ 70‬درصد از کل‬ ‫سيستم آنزيمي موجود در آن قسمـــت را تشکيل مي دهند‪ .‬قابل توجه است که افراد مختلف به نسبت غلظتي از سيستم ‪p-‬‬ ‫‪ 4503A4‬که در روده ی آنها باشد نسبت به اثر مهاری بر متابوليسم دارو واکنش های متفاوتي نشان مي دهند‪.‬‬ ‫براساس تحقيقات انجام شده‪ ،‬آب گريپ فروت يا خود ميوه بر جذب و متابوليسم داروها موثر بوده و باعث افزايش غلظت‬ ‫سرمي دارو و ايجاد عوارض جانبي مي شود‪ .‬يك ليوان آب گريپ فروت (‪ 250‬سي سي) باعث افزايش سطح سرمي داروها و‬ ‫افزايش طول اثر تا ‪ 3‬برابر مي شود‪ .‬از اين رو در صورت مصرف آب گريپ فروت قبل از ظهر (صبح) تا قبل از خوابيدن نمي‬ ‫توان دارو مصرف نمود و يا تحت نظارت پزشك بايد دوز داروی مصرفي کم شود‪ .‬توجه داشته باشيد ميزان تاثير اين ماده در‬ ‫افراد مختلف متفاوت است و در بعضي موارد حتي در غلظت بسيار پائين باعث ايجاد مسموميت دارويي شده و البته در بعضي‬ ‫موارد نيز تاثير خاصي نداشته است‪ .‬لذا به بيماران توصيه شود از مصرف همزمان داروهای خاص (داروهای ضداضطراب‪،‬‬ ‫بوسپيرون‪ ،‬کاهش دهنده های فشارخون‪ ،‬داروهای ضد آريتمي و ضد آنژين‪ ،‬آنتاگونيست های کلسيم‪ ،‬لوزارتان‪ ،‬ديگوکسين‪،‬‬ ‫کاربامازپين‪ ،‬داروهای آنتي سايکوز‪ ،‬سيزاپرايد‪ ،‬کاهش دهنده های چربي‪ ،‬ترفنادين‪ ،‬ايمونوساپرسيوها‪ ،‬کورتيکوستروئيد و‬ ‫قرص های کنتراسپتيو) با آب گريپ فروت خودداری نمايند‪ .‬کلسيم بلوکرها (فلوديپين‪ ,‬نيفديپين) با آب گريپ فروت نبايد مصرف‬ ‫شوند‪.‬‬ ‫‪54‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫فصل هشتم‬ ‫مصرف داروها در دوران بارداری و شيردهی‬ ‫بعنوان يك اصل کلي‪ ،‬داروها در حاملگي تنها زماني بايد استفاده شوند که ضروری باشند و در صورت مصرف آنها بايد‬ ‫حداقل دوز موثر بکار برده شوند‪ .‬مواد محلول در چربي براحتي از جفت عبور مي نمايند در حالي که مواد محلول در آب بعلت‬ ‫وزن مولکول ي باال‪ ،‬سخت تر از جفت مي گذرند‪ .‬هر دارو يا ماده ی شيميايي که توسط مادر مصرف مي شود به مقادير مختلف‬ ‫مي تواند از جفت عبور نموده به جنين برسد مگر آن که در حين عبور از بين برود و يا تغيير ماهيت دهد‪ .‬انتقال مواد از مادر به‬ ‫جنين و بالعکس حدودا از هفته ی پنجم بارداری شروع مي شود‪ .‬مواد با وزن مولکولي کم بعلت اختالف غلظت‪ ،‬آزادانه از جفت‬ ‫عبور مي کنند‪ .‬بنابراين تقريبا تمامي داروهای مصرف شده توسط مادر به جنين منتقل مي شوند به استثنای يون های ارگانيك‬ ‫بزرگ نظير هپارين و انسولين‪ ،‬اما سرعت انتقال و غلظت آنها در جنين متفاوت است‪.‬‬ ‫داروها تنها توجيه کننده ی ‪ %2-8‬از نقايص تولد مي باشند در حالي که در اکثر نقايص تکاملي علت ناشناخته است و در ‪%25‬‬ ‫موارد علل ژنتيکي است‪ .‬آنچه که مهم است اين است که دوره ی تراتوژنيك کالسيك (دوره ی ارگانوژنز) در يك سيکل ‪ 21‬روزه‬ ‫از روز ‪ 81‬ام بعد از ‪( LMP‬آخرين سيکل ماهانه) تا روز ‪ 71‬ام بعد از ‪ LMP‬مي باشد‪ .‬تجويز داروها در اوايل اين دوره‪،‬‬ ‫اعضايي مانند قلب و يا لوله ی عصبي را درگير مي سازد در حالي که در اواخر اين دوره گوش و کام مبتال مي شوند‪ .‬لذا‬ ‫مي توان گفت عوارض تراتوژنيك داروها خود را به شکل ناهنجاری های تشريحي نمايان مي سازند و به مقدار و مدت زمان‬ ‫مصرف دارو بستگي دارند‪ .‬از نظر زمان بوجود آمدن ناهنجاری‪ ،‬سه ماهه ی اول بارداری پرخطرترين دوران است هرچند در‬ ‫بقيه ی دوران بارداری نيز جنين از تاثيرات سوء داروها در امان نيست‪ .‬نکته ی بعدی آن است که استفاده از يك داروی‬ ‫تراتوژن قبل از دوره ی ارگانوژنز اثر همه يا هيچ دارد يعني يا محصول حاملگي از بين مي رود و يا بدون ناهنجاری بقاء‬ ‫مي يابد‪.‬‬ ‫مکانيسم ايجاد ناهنجاری در انسان به خوبي شناخته شده نيست‪ .‬داروها ابتدا ممکن است روی بافت های مادر و سپس به‬ ‫طور غير مستقيم بر جنين تاثير گذارند و يا اين که بطور مستقيم سلول های جنيني را متاثر نموده و ناهنجاری های اختصاصي‬ ‫بوجود آورند‪ .‬افزون بر اين که احتمال دارد داروها انتقال مواد غذايي را از راه جفت مختل نموده و از اين راه تغذيه ی جنين را‬ ‫به مخاطره اندازند زيرا چنانکه مي دانيم اختالل در متابوليسم جفت‪ ،‬روند سالمتي جنيني را بر هم مي زند‪ .‬عالوه بر‬ ‫ناهنجاری های مادرزادی‪ ،‬اختالالت ذهني و ناسازگاری های اجتماعي افراد را نيز مي توان از عوارض ديررس داروهای‬ ‫مصرف شده در دوران بارداری دانست‪.‬‬ ‫مراحل رشد جنين و اثرات داروها‬ ‫‪ ‬مرحله ی تشکيل تخم و قبل از النه گزيني (از روز ‪ 14 - 0‬حاملگي)‬ ‫‪55‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ ‬مرحله ی روياني )‪ (Embryonic‬هفته ی ‪ 2‬تا ‪ 1‬حاملگي‬ ‫‪ ‬مرحله ی جنيني (از پايان هفته ی ‪ 1‬تا انتهای حاملگي)‬ ‫تغييرات فيزيولوژيک مادر در دوران حاملگی‬ ‫افزايش ‪ %40-80‬حجم خون‬ ‫کاهش پروتئين های سرم‬ ‫افزايش جريان خون (‪ )%80‬و فيلتراسيون کليوی (‪)%50‬‬ ‫افزايش برون ده قلبي به ميزان ‪%80‬‬ ‫کاهش اسيديته و حرکات دستگاه گوارش‬ ‫تهوع و استفراغ در هفته های اول‬ ‫افزايش سنتز فاکتورهای انعقادی توسط کبد‬ ‫افزايش حجم چربي‬ ‫فاکتورهايی که بر عبور مواد از جفت تاثير می گذارند‪:‬‬ ‫‪ ‬وزن ملکولي)‪(MW‬‬ ‫‪ ‬حالليت در چربي‬ ‫‪ ‬ميزان يونيزاسيون‬ ‫‪ ‬اتصال پروتئيني‬ ‫‪ ‬ميزان جريان خون جنيني‬ ‫‪ ‬بيماری های مادر‬ ‫به دليل محدود بودن اطالعات در مورد اثرات داروها بر روی جنين بدنبال مصرف آنها در دوران بارداری‪ ،‬به عنوان يك‬ ‫اصل کلي بايد از مصرف داروها در دوران بارداری اجتناب شود‪ .‬مصرف اغلب داروها در دوران بارداری مي تواند عوارض‬ ‫کوتاه مدت و يا دراز مدت بر روی جنين ايجاد نمايد و با اين وجود نوع و شدت اين عوارض به نوع دارو و شکل دارويي آن و‬ ‫يا طول مدت مصرف دارو و عمر جنين و مراحل رشد آن بستگي دارند‪ .‬بر اساس ميزان احتمال بروز عوارض ناشي از مصرف‬ ‫داروها بر روی جنين‪ ،‬داروها به ‪ 5‬گروه تقسيم مي شوند‪:‬‬ ‫ داروهای گروه ‪ A‬و‪ B‬داروهايي هستند که مصرف آنها در دوران بارداری با توجه به اطالعات موجود‪ ،‬مجاز اعالم‬‫شده است‪.‬‬ ‫ داروهای گروه ‪ C‬با احتياط فراوان و فقط در صورت ضرورت مي توانند مصرف شوند‪.‬‬‫‪ -‬مصرف داروهای گروه ‪ D‬در دوران بارداری فقط در شرايط ويژه و آن هم با حداقل مقدار و حداقل دوره ی درمان‬ ‫مجاز است و در مقابل منافع دارو خطرات احتمالي دارو را بايد پذيرفت‪.‬‬ ‫‪ -‬داروهای گروه ‪ X‬به هيچ عنوان نبايد دردوران بارداری مصرف شوند‪.‬‬ ‫‪56‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫نکات‪:‬‬ ‫‪ .1‬به طور کلي در دوران بارداری از حداقل دوز دارو و در حداقل زمان ممکن استفاده شود‪.‬‬ ‫‪ .2‬از درمان با داروهای ‪ OTC‬در سه ماهه ی اول بارداری اجتناب کنيد مگر اين که داليل قانع کننده ای برای اين منظور‬ ‫داشته باشيد‪.‬‬ ‫‪ .8‬تا حد امکان از تجويز فرآورده های مخلوط و ترکيبي بايد اجتناب شود‪ .‬فرآورده های حاوی يك دارو ترجيح داده‬ ‫مي شوند‪.‬‬ ‫‪ .4‬اغلب داروهای ‪ NSAID‬در سه ماهه ی اول و دوم بارداری در گروه ‪ B‬و در سه ماهه ی سوم در گروه ‪ D‬قرار دارند‬ ‫و سبب اوليگوهيدرامنيوس و تنگي مجرای شرياني مي شوند‪.‬‬ ‫‪ .5‬سولفوناميدها در سه ماهه ی اول و دوم بارداری در گروه ‪ B‬و در سه ماهه ی سوم در گروه ‪ D‬هستند‪.‬‬ ‫‪ .6‬ويتامين ها با مقادير مجاز مصرف در گروه ‪ B‬هستند ولي در صورت مصرف با مقادير زياد در گروه ‪ D‬قرار‬ ‫مي گيرند‪ .‬مشتقات ويتامين ‪ A‬نظير ايزوترتينوئين جزو داروهای تراتوژن محسوب مي شوند‪.‬‬ ‫‪ .7‬کاپتوپريل در سه ماهه ی اول بارداری در گروه ‪ C‬و در سه ماهه ی دوم و سوم در گروه ‪ D‬قرار مي گيرد‪.‬‬ ‫‪ .1‬پتدين با مقادير مصرف زياد و طوالني در گروه ‪ D‬قرار دارد‪.‬‬ ‫‪ .9‬داروهای حاوی اسيد استيل ساليسيليك با مصرف مقادير زياد و طوالني در گروه ‪ D‬قرار دارند ولي با مصرف مقادير‬ ‫کم و دوره ی درماني کوتاه مدت در گروه ‪ C‬هستند‪.‬‬ ‫‪ .10‬در اغلب رفرانس ها ذکر شده که فوائد درمان تشنج در طي دوران حاملگي بر خطرات قطع دارو در بيماری که برای‬ ‫اولين بار در طي حاملگي ويزيت مي شود برتری دارد‪ .‬برای اطمينان از سطح درماني (حداقل دوز مورد نياز دارو) سطح خوني‬ ‫دارو بايد کنترل شود‪ .‬مصرف داروهای ضد تشن ج مي تواند بر فاکتورهای انعقادی وابسته به ويتامين ‪ K‬در نوزاد تاثير داشته‬ ‫باشد‪ .‬لذا بعضي ها معتقدند که مصرف ويتامين ‪ K‬خوراکي تکميلي در ماه آخر حاملگي ممکن است مفيد باشد‪.‬‬ ‫‪ .11‬توصيه مي شود در خانم های باردار مصرف کننده ی ليتيوم‪ ،‬جهت اجتناب از تماس جنين با دارو‪ ،‬درمان دارويي‬ ‫تعويض شود‪.‬‬ ‫‪ .12‬پروپيل تيو اوراسيل (‪ )PTU‬و متي مازول از جفت عبور نموده و ممکن است سبب بروز گواتر (کم کاری تيروئيد) در‬ ‫جنين شوند‪ .‬از آنجايي که متي مازول با نقايص جمجمه در کودکان همراه است و عوارض جانبي بيشتری دارد لذا ‪ PTU‬داروی‬ ‫ضد تيروييدی انتخابي در مادران باردار است‪.‬‬ ‫‪ .18‬مصرف آسپرين در زمان نزديك به زايمان ممکن است سبب بسته شدن مجرای شرياني جنين در رحم شود‪.‬‬ ‫‪ .14‬به زنان حامله بايد در مورد شامپو کردن با شامپو ليندان هشدار داد زيرا ليندان از پوست دست مادر مي تواند جذب‬ ‫شود‪.‬‬ ‫‪ .15‬در ميان داروهای ضد آسم‪ ،‬تربوتالي ن در بيمار حامله ترجيح داده مي شود و خطری از نظر نقايص تولد ايجاد‬ ‫نمي کند‪.‬‬ ‫‪ .16‬کورتيکوستروييدها تراتوژن نيستند‪ .‬پردنيزون يا پردنيزولون مصرف شده توسط مادر بوسيله ی جفت غير فعال‬ ‫مي شود و غلظت ترکيب فعال در جنين کمتر از ‪ %10‬مقدار آن در مادر است‪ .‬لذا اين ترکيبات در صورت ضرورت‪ ،‬داروهای‬ ‫انتخابي در درمان بيماری هايي مانند آسم و يا آلرژی ها مي باشند‪.‬‬ ‫‪ .17‬در مشکالت قلبي_ عروقي‪ ،‬داروهای ديگوکسين‪ ،‬متيل دوپا و هيدراالزين تراتوژن نيستند‪ .‬اما مهارکننده های ‪ ACE‬در‬ ‫طي دوران حاملگي بايد با داروهای ديگر جايگزين شوند‪ .‬مصرف پروپرانولول در حاملگي ريسك تاخير رشد داخل رحمي را‬ ‫افزايش مي دهد و مانيتورينگ بيماران دريافت کننده ی اين دارو با سونوگرافي ضروری به نظر مي رسد‪.‬‬ ‫‪57‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ .11‬اگر در حاملگي‪ ،‬راديوگرافي جهت تشخيص بيماری مادر انديکاسيون داشته باشد با استفاده از پوشش سربي و‬ ‫رعايت نکات ايمني انجام آن منعي ندارد و سونوگرافي را نيز در هر زمان از حاملگي بدون نگراني مي توان انجام داد‪.‬‬ ‫‪.19‬داروهايي مثل پني سيلين ها (بجز تيکارسيلين)‪ ،‬سفالوسپورين های نسل اول‪ ،‬دوم و سوم‪ ،‬اريترومايسين و‬ ‫نيتروفورانتويين را براحتي مي توان در دوران بارداری استفاده نمود‪ .‬از بقيه ی آنتي بيوتيك ها هم بر حسب شرايط مادر‬ ‫باردار و فرزند وی بايد تصميم گيری نمود‪.‬‬ ‫داروهايی که در دوران بارداری کنترانديکه هستند‪:‬‬ ‫تتراسايکلين ها‪ :‬سردسته ی اين داروها هستند‪ .‬در خانم های باردار عارضه ی هپاتوتوکسيسيته ی دارو بصورت پيدايش‬ ‫واکوئل های چربي د ر سلول های پارانشيم کبدی بيشتر ديده مي شود که به صورت نکروز حاد چرب کبد‪ ،‬پانکراتيت و آسيب‬ ‫کليوی که منجر به مرگ مي گردد مي باشد‪ .‬اين عوارض به مقدار دارو بستگي داشته و در تجويز وريدی آنها هم بيشتر ديده‬ ‫مي شود‪ .‬در بيماراني که نارسايي کليه دارند اگر از تتراسايکلين هايي که دفع کليوی دارند استفاده شود عارضه ی بيشتری‬ ‫ديده مي شود‪ .‬خطرناک ترين زمان از اواسط حاملگي تا ‪ 6‬ماه بعد از تولد است‪ .‬مصرف تتراسايکلين ها در دوران بارداری‬ ‫مي تواند باعث تغيير رنگ دندان بچه ها بعد از تولد گردد‪ .‬عالوه بر اين‪ ،‬تتراسايکلين ها در استخوان ها در دوران جنيني و‬ ‫کودکي ذخيره و حدود ‪ 40‬درصد کاهش رشد استخواني را سبب مي گردد‪ .‬تتراسايکلين ها اگرچه از شير مادر ترشح مي شوند‬ ‫ولي بعلت ترکيب با کلسيم شير مادر قابل جذب از گوارش نوزاد نمي باشد‪.‬‬ ‫آمينوگليکوزيدها‪ :‬از جفت عبور مي کنند‪ .‬استرپتومايسين از اين دسته اگر در دوران بارداری مصرف شود باعث عوارض‬ ‫گوشي در جنين شده که غير قابل برگشت است و نبايد در اين دوران مصرف گردد‪.‬‬ ‫سولفوناميدها‪ :‬اگرچه در دوران بارداری جزو گروه ‪ B‬و بي خطر هستند اما در ماه آخر حاملگي و در دوران شيردهي‬ ‫عالوه بر ليز گلبولي در زمينه ی کمبود ‪ G6PD‬بعلت اتصال پروتئيني سبب کرن ايکتروس بخصوص در نوزادان نارس‬ ‫مي گردد‪.‬‬ ‫شيردهی و مصرف دارو‬ ‫انجمن متخصصين کودکان آمريکا (‪ )AAP‬در مورد شيردهي توصيه مي کند که زنان در ‪ 6‬ماه اول نوزادانشان را تنها با‬ ‫شير خود تغذيه کنند و به مادران پيشنهاد مي کند که تالش نمايند تا شيردهي برای ‪ 12‬ماه اول زندگي نوزادان ادامه يابد‪ .‬يکي از‬ ‫اهداف جامعه ی سالم ‪ 2010‬داشتن ‪ %75‬مادراني است که شيردهي را شروع مي کنند‪ %50 ،‬مادراني که در ‪ 6‬ماهه ی اول‬ ‫کودکانشان را شير مي دهند و ‪ %25‬مادراني که در ‪ 12‬ماه اول به کودکانشان شير مي دهند‪.‬‬ ‫از آنجايي که متخصصان سالمت‪ ،‬زنان بيشتری را به شيردهي تشويق مي کنند مشکالت مصرف دارو در حين شيردهي نيز‬ ‫افزايش خواهد يافت‪ .‬لذا برای داروسازان آگاهي از اثرات داروها در دوران شيردهي و در نوزادان به منظور ارائه ی‬ ‫توصيه های مناسب اهميت بسيار زيادی دارد‪.‬‬ ‫انتقال داروها در شير‬ ‫بيشتر داروها به شير منتقل مي شوند هر چند ميزان انتقال به فاکتورهای متعددی بستگي دارد‪ .‬عواملي چون غلظت های‬ ‫باالی داروها در پالسمای مادر‪ ،‬وزن مولکولي پايين (‪ >500‬دالتون)‪ ،‬اتصال پروتئيني کم و حالليت در چربي سبب افزايش‬ ‫احتمال ورود دارو به شير مادر مي شوند‪ .‬در طي هفته ی اول شيردهي‪ ،‬هنگامي که آغوز توليد مي شود فواصل بزرگي بين‬ ‫‪51‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫سلول های حفره ای وجود دارد که عبور داروها به شير را افزايش مي دهد‪ .‬اگر چه به دليل پايين بودن مقدار شير توليد شده‬ ‫در اين زمان (‪ 100ml/day‬تا ‪ )>80‬مقدار دارويي که به شير منتقل مي شود بسيار پايين است‪ .‬پس از هفته ی اول‪ ،‬حضور‬ ‫پروالکتين فواصل بين سلول های حفره ای را به هم نزديك مي کند و از ورود بيشتر داروها و ديگر مواد به شير مادر جلوگيری‬ ‫مي کند‪.‬‬ ‫نکات و هشدارها‪:‬‬ ‫ تجويز دارو برای مادران شيرده بايد محدود به درمان های ضروری و پس از ارزيابي دقيق نسبت خطر‪ /‬سودمندی‬‫انجام پذيرد‪.‬‬ ‫ بعنوان يك اصل کلي پيشنهاد مي شود مادران شيرده حداقل دوز موثر هر داروی مورد نياز را دريافت نمايند و‬‫مصرف هر دوز دارو بايد بعد از انجام شيردهي صورت گيرد‪.‬‬ ‫ مصرف داروهای سايتوتوکسيك‪ ،‬بروموکريپتين‪ ،‬ارگوتامين‪ ،‬ليتيوم‪ ،‬مواد راديواکتيو و داروهای سوء مصرف مانند‬‫آمفتامين ها‪ ،‬کوکائين‪ ،‬هروئين‪ ،‬ماری جوانا و نيکوتين در دوران شيردهي کنترانديکه هستند‪.‬‬ ‫ ديورتيك های تيازيدی ممکن است توليد شير را در ماه اول شيردهي کاهش دهند‪.‬‬‫ هپارين وارد شير نمي شود و تجويز آن در دوران شيردهي مشکلي ندارد‪.‬‬‫ مصرف سولفوناميدها در ‪ 5‬روز اول زندگي شيرخوران ممکن است با جداسازی بيلي روبين از محل های اتصال روی‬‫آلبومين سبب هايپر بيلي روبينميا شوند‪.‬‬ ‫ نوزادان شيرخوار بايد از لحاظ بروز عوارض قابل پيش بيني (مثال خواب آلودگي ناشي از مصرف آنتي هيستامين ها)‬‫تحت نظر باشند‪.‬‬ ‫ در مواردی که دارو درماني برای مادر ضروری است و دارو به ميزان زياد وارد بدن شيرخوار مي شود و عوارض‬‫مشخصي هم در شيرخوار ايجاد مي کند بهتر است شيردهي برای مدتي قطع شود خصوصا در شرايطي که امکان استفاده از‬ ‫روش های درمان جايگزين وجود نداشته باشد‪.‬‬ ‫شيردهی و اطالعات ايمنی‬ ‫آيا بايد در زمان مصرف هر نوع دارو‪ ،‬شيردهي را قطع کرد؟‬ ‫اکثر داروهای مصرفي کم و بيش در شير مادر ترشح مي شوند اما اين مطلب به معنای قطع شيردهي در زمان مصرف دارو‬ ‫نيست چرا که مزايای شير مادر برای کودک آنقدر زياد است که بهتر است فقط در زمان مصرف چند داروی خاص (که نام آنها‬ ‫ذکر خواهند شد) شيردهي را قطع نمود‪.‬‬ ‫داروهای مجاز در شيردهی‬ ‫الف – داروهای قلبی و ضد فشارخون‬ ‫ديگوکسين در پالسمای شيرخواران يافت نمي شود حتي اگر مادر آن را به مدت طوالني مصرف نمايد‪ .‬ديورتيك ها را‬ ‫مي توان بدون محدوديت در دوران شيردهي مصرف کرد‪.‬‬ ‫ب – بيماری های عفونی و مصرف آنتی بيوتيک ها‬ ‫‪59‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫مصرف کليه ی آنتي بيوتيك ها (ضدميکروبي‪ ،‬ضدقارچي و حتي ضدويروسي) در دوران شيردهي مجاز است زيرا مقدار‬ ‫بسيار کمي از اين داروها در شير مادر ترشح مي شوند و مدت مصرف آنها هم اصوال کوتاه مدت و بيش از ‪ 10 -14‬روز‬ ‫نيست‪ .‬تنها يك استثناء وجود دارد و آن مترونيدازول است که اگر با دوز باال و بصورت تك دوز مصرف شود بايد شيردهي را‬ ‫به مدت ‪ 24‬ساعت متوقف کرد سپس شير را دوشيد و بيرون ريخت‪ .‬ادامه ی شيردهي بعد از اين مدت مانعي ندارد‪.‬‬ ‫ج‪ -‬تشنج مادر و مصرف داروهای ضد تشنج‬ ‫داروهای ضد تشنج و ضد هيجان‪ ،‬کم و بيش در شير مادر و در نتيجه در پالسمای شيرخوار يافت مي شوند‪ .‬بنابراين اگر‬ ‫اين داروها بعد از آخرين شيردهي در شب مصرف شوند و شيرخوار تا صبح از شير مادر استفاده نکند مقدار دارويي که هنگام‬ ‫صبح در شير مادر يافت مي شود ناچيز و برای شيرخوار بي ضرر است‪.‬‬ ‫دـ بيهوشی مادر و داروهای مسکن‬ ‫داروهای بيهوشي استنشاقي مانع شيردهي نيستند يعني اگر مادری شيرده‪ ،‬توسط اين داروها بيهوش شود به راحتي‬ ‫مي تواند ‪ 12‬تا ‪ 24‬ساعت پس از به هوش آمدن‪ ،‬به نوزاد خود شير دهد‪ .‬در مورد بيهوشي برای عمل سزارين‪ ،‬حداکثر ‪ 6‬ساعت‬ ‫بعد از عمل و به هوش آمدن مادر‪ ،‬مي توان نوزاد را شير داد‪.‬‬ ‫مسکن های قوی نظير کدئين و مرفين را مي توان پس از زايمان و اعمال جراحي مصرف نمود و نوزاد را نيز با شير مادر‬ ‫تغذيه نمود‪ .‬مسکن های معمولي مانند آسپرين و استامينوفن با دوزهای معمولي در شيردهي ممنوع نيستند‪.‬‬ ‫داروهای ضد سرماخوردگي و ضد احتقان دستگاه تنفسي فوقاني و آنتي هيستامين ها نيز همين گونه هستند‪.‬‬ ‫ه‪ -‬داروهای تيروئيدی‬ ‫اين داروها را به راحتي مي توان برای مادر شيرده تجويز نمود (لووتيروکسين‪ ،‬متي مازول و حتي پروپيل تيوراسيل)‪ .‬البته‬ ‫بعنوان احتياط بهتر است هر چند مدت يك بار تست های تيروئيدی را در شيرخوار انجام داد‪.‬‬ ‫انسولين و هپارين موادی هستند که در شير مادر ترشح نمي شوند در نتيجه مصرف آنها در شيردهي مانعي ندارد‪.‬‬ ‫جدول ‪ :2‬داروهائی که مصرف آنها در دوران شيردهی کنترانديکه است‪:‬‬ ‫نام دارو‬ ‫علت ممنوعيت‬ ‫توصيه‬ ‫سيکلوفسفاميد موجود دراين داروها‬ ‫باعث کم کاری مغز استخوان در نوزاد‬ ‫داروهای ضد سرطاني‬ ‫مي شود‪ .‬مصرف ساير داروهای ضد شير مادر بايد قطع شود‪.‬‬ ‫سرطاني به طور تئوريك ممنوع شده‬ ‫است‪.‬‬ ‫بروموکريپتين‬ ‫باعث کاهش ترشح پروالکتين و در‬ ‫نتيجه کاهش ترشح شير مادر مي شود‪.‬‬ ‫به مادر شيرده نبايد تجويز کرد‪.‬‬ ‫جذب آن توسط تيروئيد شيرخوار‪،‬‬ ‫يد راديواکتيو‬ ‫ممکن است باعث کم کاری تيروئيد شير مادر بايد قطع شود (‪ 7 -14‬روز)‪.‬‬ ‫شود‪.‬‬ ‫‪60‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫غلظت آن در شير مادر کمتر از غلظت شير مادر بايد قطع شود مگر آن که مزايای‬ ‫ليتيوم‬ ‫سرمي مادر است لذا غلظت سرمي آن تغذيه با آن بر ضررهای دارو برتری داشته‬ ‫در شيرخوار زياد خواهد بود‪.‬‬ ‫غلظت آن در شير مادر با سرم او‬ ‫متي مازول‬ ‫مساوی است و ممکن است باعث کم‬ ‫کاری تيروئيد شيرخوار شود‪.‬‬ ‫ترکيبات طال‬ ‫مقادير کمي در گلبول های قرمز و سرم‬ ‫شيرخوار يافت شده است‪.‬‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫شير مادر بايد قطع شود (بهتر است از پروپيل‬ ‫تيوراسيل استفاده شود)‪.‬‬ ‫شير مادر يا مصرف دارو بايد قطع شود‪.‬‬ ‫برخالف دوران بارداری که ‪ FDA‬طبقه بندی مشخصي برای مصرف داروها دارد دوران شيردهي‪ ،‬فاقد طبقه بندی های‬ ‫استاندارد شده است و منشاء بيشتر اطالعات در مورد داروها و شيردهي از مقاالت علمي است‪.‬‬ ‫توصيه هايي برای کاربرد داروها در حين شيردهي شامل انتخاب داروهايي با نيمه عمر کوتاه‪ ،‬اتصال پروتئيني باال‪ ،‬فراهمي‬ ‫زيستي خوراکي پايين يا وزن مولکولي باال ارائه شده است‪ .‬انتخاب های ديگر جهت کاهش قرار گرفتن نوزاد در معرض دارو‪،‬‬ ‫مصرف دارو بالفاصله پس از شيردهي و اجتناب از داروهای طوالني اثر هستند‪ .‬به عالوه بايد به جای يك داروی تازه معرفي‬ ‫شده دارويي با اطالعات ايمني منتشر شده را برای بيمار انتخاب نمود‪.‬‬ ‫انجمن ‪ AAP‬هفت درجه بندی برای مصرف داروها در دوران شيردهی دارد‪:‬‬ ‫‪- 1‬داروهای ممنوع در دوران شيردهي‬ ‫‪- 2‬داروهای با سوء مصرف که در دوران شيردهي ممنوع هستند‪.‬‬ ‫‪- 8‬ترکيبات راديواکتيو که نياز به قطع موقت شيردهي دارند‪.‬‬ ‫‪- 4‬داروهايي که تاثير آنها روی شيرخوار نامشخص ولي نيازمند بررسي است‪.‬‬ ‫‪- 5‬داروهايي که تاثير واضح روی بعضي شيرخواران داشته و مصرف آنها مستلزم احتياط است‪.‬‬ ‫‪- 6‬داروهايي که با شيردهي سازگار هستند‪.‬‬ ‫‪- 7‬غذاها و عوامل محيطي که روی شيردهي تاثيرگذار هستند‪.‬‬ ‫داروها و طبقه بندی خطر شيردهی مادر (بر اساس طبقه بندی ‪)Hale‬‬ ‫‪( L1‬بي خطر)‪ :‬داروهايي که توسط بسياری از مادران شيرده بدون هيچ افزايش خطری در اثرات جانبي دارو بر روی نوزاد‬ ‫مصرف شده اند و احتمال آسيب به نوزاد شيرخوار بعيد به نظر مي رسد يا فرآورده از راه خوراکي در نوزاد فراهمي زيستي‬ ‫ندارد‪.‬‬ ‫‪( L2‬بي خطر)‪ :‬داروها يي که در تعداد محدودی از مادران شيرده بدون افزايشي در اثرات جانبي دارو بر روی نوزاد مطالعه‬ ‫شده اند و‪ /‬يا شواهدی از خطر ثابت شده به دنبال مصرف اين داروها در مادران شيرده وجود ندارد‪.‬‬ ‫‪61‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪( L3‬تا اندازه ی متوسطي بي خطر)‪ :‬هيچ مطالعه ی کنترل شده ای در زنان شيرده وجود ندارد هر چند احتمال خطر اثرات‬ ‫نامطلوب در نوزاد شيرخوار وجود دارد و يا مطالعات کنترل شده اثرات جانبي غير تهديد کننده ی حداقلي را نشان مي دهند‪ .‬اين‬ ‫گروه داروها تنها در صورتي بايد تجويز شوند که فوائد بالقوه ای را نسبت به خطر آن در نوزاد توجيه کنند‪ .‬داروهای جديدی‬ ‫که مطلقا هيچ گونه اطالعات چاپ شده ای ندارند به طور اتوماتيك به اين طبقه بندی تخصيص داده مي شوند بدون توجه به اين‬ ‫که ممکن است بي خطر باشند‪.‬‬ ‫‪( L4‬احتماال مضر)‪ :‬شواهد مثبتي از خطر برای نوزاد شيرخوار يا توليد شير وجود دارد اما عليرغم خطر برای جنين ممکن‬ ‫است سودمندی کاربرد دارو در مادران شيرده قابل قبول باشد‪ .‬اين داروها زماني که در درمان يك بيماری جدی‪ ،‬داروهای بي‬ ‫خطرتر نمي توانند بکار روند و يا موثر نيستند استفاده مي شوند‪.‬‬ ‫‪( L5‬منع مصرف)‪ :‬مطالعات در مادران شيرده ثابت کرده اند که دارو خطر قابل توجه و ثابت شده ای را برای نوزاد مطرح‬ ‫مي کند و يا دارويي است که خطر زيادی در ايجاد آسيب قابل توجه به نوزاد دارد‪ .‬لذا اين داروها در مادراني که به نوزاد خود‬ ‫شير مي دهند منع مصرف دارند‪.‬‬ ‫داروها در دوران شيردهی بر اساس طبقه بندی ‪:Weiner‬‬ ‫‪ :S‬ايمن‬ ‫‪ :NS‬غير ايمن‬ ‫‪ :U‬نامشخص‬ ‫فاکتورهايی که بر ترشح دارو در شير تاثير می گذارند‪:‬‬ ‫‪ )1‬فارماکولوژی مادر شامل‪ :‬دوز دارو_ دفعات تجويز و راه مصرف دارو _ کليرانس دارو _ اتصال پروتئيني دارو و‬ ‫سرنوشت متابوليسمي‬ ‫‪ )2‬خصوصيات شير‪ :‬ترکيب شير _ ‪ PH‬شير‬ ‫‪ )3‬وضعيت مادر‪ :‬جريان خون سينه ها_ ميزان توليد شير‬ ‫) نوزاد‪ :‬رفتار نوزاد در مکيدن سينه_ ميزان شير مصرفي در روز _ فواصل بين شيردهي‬ ‫‪ )0‬دارو‪ - PKa :‬حالليت در چربي و آب_ اتصال پروتئيني_ وزن مولکولي‬ ‫برای به حداقل رساندن ترشح داروها در شير می توان تدابيری را بکار برد از جمله‪:‬‬ ‫‪ ‬تجويز داروها بالفاصله بعد از شيردهي انجام شود‪.‬‬ ‫‪ ‬حتي االمکان ‪ 8‬تا ‪ 4‬ساعت پس از مصرف دارو شيردهي انجام نشود‪ .‬توصيه شود قبل از مصرف دارو مقداری شير‬ ‫برای وعده ی بعدی شيرخوار دوشيده و نگهداری شود‪.‬‬ ‫‪ ‬استفاده از داروهايي با کمترين نسبت ‪( m/p‬در صورت امکان)‬ ‫‪ m/p‬نسبت غلظت دارو در شير به غلظت پالسمايي دارو است‪.‬‬ ‫شيردهی و تجويز داروهای ‪OTC‬‬ ‫مصرف ضد دردها در دوران شيردهي‪:‬‬ ‫‪62‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫انتخاب های ‪ OTC‬زيادی بعنوان ضد درد در دوران شيردهي وجود دارند‪ .‬استامينوفن به صورت معمول برای تب و درد در‬ ‫نوزادان مصرف مي شود و انتظار مي رود که سطوح ترشح شده در شير کمتر از ميزاني باشد که مستقيما به نوزادان داده‬ ‫مي شود‪.‬‬ ‫از ميان داروهای ‪ ،NSAIDs‬ايبوپروفن به عنوان داروی انتخابي برای مادران در دوران شيردهي در نظر گرفته مي شود و‬ ‫بعنوان ضد درد در نوزادان نيز بکار مي رود‪ .‬با وجود آن که ايبوپروفن در شير مادر ترشح مي شود اما غلظت دارو و متعاقب‬ ‫آن انتقال آن به نوزاد بسيار کم است‪.‬‬ ‫ناپروکسن بواسطه ی داشتن نيمه عمری طوالني بايد در مادران شيرده با احتياط مصرف شود‪ .‬يك مورد مستند خونريزی‬ ‫طوالني مدت‪ ،‬آنمي و ترومبوسيتوپني در يك نوزاد ‪ 7‬روزه که مادرش در حين شيردهي ناپروکسن مصرف مي کرده است‬ ‫گزارش شده است‪.‬‬ ‫آسپرين با غلظت های پايين در شير ترشح مي شود‪ .‬اين دارو ترشح کندتری بداخل شير نسبت به پالسما دارد‪ .‬خطر سندرم‬ ‫ری بواسطه ی وجود آسپرين در شير مشخص نيست‪ .‬اگر مادری تحت درمان با آسپرين است انتخاب های درماني جايگزين‬ ‫برای وی در زمان شيردهي توصيه مي شوند‪ .‬همچنين مادر بايد برای ‪ 1-2‬ساعت پس از مصرف دارو از شيردهي اجتناب‬ ‫نمايد‪.‬‬ ‫مصرف داروهای ضد آلرژی‪ ،‬سرماخوردگی و سرفه در دوران شيردهی‪:‬‬ ‫آنتی هيستامين ها‪ :‬ثابت شده است که همه ی آنتي هيستامين ها در شير ترشح مي شوند و اثرات آرام بخشي آنها ممکن‬ ‫است در نوزاد نيز ديده شود‪ .‬در حالي که مشخص است که ديفن هيدرامين به داخل شير ترشح مي شود ميزان غلظت و انتقال‬ ‫آن به نوزاد مشخص نيست‪ .‬ايزومر‪ d‬برم فنيرامين به نام دکس برم فنيرامين معموال توسط ‪ AAP‬سازگار با شيردهي در نظر‬ ‫گرفته مي شود اگرچه اثراتي مانند اختالل خواب و گريه ی زياد ممکن است در نوزاد رخ دهد‪ .‬سطوح کلرفنيرامين در شير‬ ‫مشخص نيست هرچند دوزهای کوچك ‪ 2‬تا ‪ 4‬ميلي گرم قابل قبول در نظر گرفته مي شوند‪ .‬کلماستين يك آنتي هيستامين‬ ‫طوالني اثر است که بواسطه ی ارتباط با اثرات قابل توجه روی نوزادان شامل تحريك پذيری‪ ،‬امتناع از شيرخوردن و سفتي‬ ‫گردن بايد با احتياط مصرف شود‪ .‬همه ی آنتي هيستامين های آرام بخش ممکن است باعث ايجاد آرام بخشي در نوزاد شوند و‬ ‫يا ذخيره ی شير را کاهش دهند‪ .‬اين داروها بخصوص هنگامي که در ترکيب با يك دکونژستان مورد استفاده قرار مي گيرند‬ ‫بايد با احتياط مصرف شوند‪.‬‬ ‫در حال حاضر‪ ،‬تنها آنتي هيستامين غير آرام بخش در دسترس لوراتادين است که در شير ترشح مي شود هرچند غلظت ها‬ ‫در نوزاد پايي ن هستند و بي خطر در نظر گرفته مي شوند‪ .‬بواسطه ی اثر غير آرام بخشي آن‪ ،‬لوراتادين آنتي هيستامين ارجح‬ ‫است‪.‬‬ ‫دکونژستان ها‪ :‬دو نوع دکونژستان خوراکي در دسترس‪ ،‬پزودوافدرين و فنيل افرين هستند‪ .‬فنيل افرين موجود در داروهای‬ ‫ضد سرفه و سرماخوردگي کودکان بي خطر در نظر گرفته مي شود‪ .‬در حالي که ميزان ترشح آن به داخل شير مشخص نيست‬ ‫بواسطه ی فراهمي زيستي پايين اين احتمال وجود ندارد که در مقادير زياد به داخل شير ترشح شود‪ .‬اثر فنيل افرين روی توليد‬ ‫و ذخيره ی شير نيز مشخص نيست اما در زناني که ميزان شيرشان کم است بايد با احتياط مصرف شود‪.‬‬ ‫بيشتر فرآورده های ‪ OTC‬از دکونژستان های بيني حاوی اکسي متازولين و يا فنيل افرين هستند‪ .‬ترشح اکسي متازولين در‬ ‫شير مشخص نيست‪ .‬دکونژستان های بيني بواسطه اثر موضعي‪ ،‬جذب سيستميك پايين و غلظت پايين در شير جايگزيني مناسب‬ ‫برای دکونژستان های سيستميك هستند‪.‬‬ ‫‪68‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫داروهای ضد سرفه‪ :‬دکسترومتورفان يك سرکوب کننده ی سرفه معمول است که در داروهای سرفه و سرماخوردگي بکار‬ ‫مي رود‪ .‬اگرچه در مورد اثر دکسترومتورفان در شيردهي مطالعه ی باليني انجام نشده است اما غلظت های مورد انتظار در‬ ‫شيردهي پايين خواهد بود‪.‬‬ ‫گايافنزين به عنوان يك خلط آور در بسياری از فرموالسيون های فرآورده های سرفه و سرماخوردگي بکار مي رود‪.‬‬ ‫بواسطه ی فقدان اطالعات در مورد ترشح آن در شير و فقدان اثربخشي بهتر است که فرآورده ای بدون گايافنزين توصيه شود‪.‬‬ ‫داروهای ضد سرفه ممکن است حاوی الکل نيز باشند‪ .‬با اين که الکل توسط ‪ AAP‬با شيردهي سازگار در نظر گرفته مي شود‬ ‫اما مادران شيرده بايد فرآورده های بدون الکل يا با محتوای الکل پايين را انتخاب کنند‪.‬‬ ‫داروهای درمان ريفالکس مری‪ -‬معده (‪ )GERD‬يا سوزش سردل‪:‬‬ ‫داروهای موجود برای درمان ‪ GERD‬شامل آنتاگونيست های گيرنده ی هيستامين (‪ )H2 RAs‬و مهارکننده های پمپ پروتون‬ ‫(‪ )PPI‬مي باشند‪ .‬همه ‪ H2 RAs‬ها معموال در شيردهي بي خطر در نظر گرفته مي شوند‪ AAP .‬اظهار مي کند که سايمتيدين با‬ ‫شيردهي سازگار است هرچند بواسطه ی مهار آنزيم کبدی و تداخالت دارويي زياد‪ ،‬داروهای ديگر به آن ترجيح داده مي شوند‪.‬‬ ‫فاموتيدين‪ H2 RAs ،‬انتخابي در نوزادان تازه متولد شده است‪ .‬راني تيدين در شير تغليظ مي شود اگرچه ميزان آن زير حد‬ ‫درماني است و مي تواند بدون خطر توسط مادر شيرده مصرف شود‪.‬‬ ‫امپرازول تنها ‪ PPI‬در دسترس است که اطالعات محدودی در مورد کاربرد آن در شيردهي وجود دارد‪ .‬بطور کلي نوزاد به‬ ‫صورت سيستميك هيچ امپرازولي از طريق شير مادر جذب نمي کند و بواسطه ی ناپايداری امپرازول در برابر اسيد‪ ،‬دارو‬ ‫توسط معده ی نوزاد قبل از رسيدن به گردش خون تخريب خواهد شد‪ .‬بنابراين انتظار نمي رود که امپرازول هيچگونه اثر جانبي‬ ‫را در نوزادان شيرخوار ايجاد کند‪ .‬بيسموت ساب ساليسيالت بواسطه ی جذب ساليسيالت با شيردهي سازگار نيست‪AAP .‬‬ ‫مي گويد که اين دارو اثرات قابل توجهي را روی برخي نوزادان شيرخوار ايجاد مي نمايد و در مادران شيرده بايد با احتياط‬ ‫تجويز شود‪.‬‬ ‫کاربرد آنتي اسيدهای خوراکي حاوی کلسيم‪ ،‬آلومينيوم و منيزيم معموال برای مصرف در طي دوران شيردهي بي خطر در‬ ‫نظر گرفته مي شوند‪ .‬اگرچه هيچ مطالعه ی منتشر شده ای در مورد کاربرد اين داروها وجود ندارد انتظار نمي رود که ميزان‬ ‫جذب شده بيش از آن چه در غذاهای کودک يافت مي شود باشد‪.‬‬ ‫ساير داروهای گوارشي در دوران شيردهي از جمله داروهايي که برای درمان اسهال‪ ،‬يبوست و نفخ بکار مي روند‪ :‬لوپراميد‬ ‫که برای درمان اسهال مصرف مي شود معموال به واسطه ی جذب خوراکي کمي که دارد با شيردهي سازگار در نظر گرفته‬ ‫مي شود‪ .‬دوکوزات يك نرم کننده ی مدفوع بصورت معمول است که به صورت خوراکي به ميزان بسيار کمي جذب مي شود و‬ ‫انتقال حداقلي به شير در مورد اين دارو مورد انتظار است‪ .‬توصيه شود مادراني که دوکوزات مصرف مي کنند مراقب مدفوع‬ ‫شل در نوزاد خود باشند‪.‬‬ ‫داروهای ديگر برای درمان يبوست‪ ،‬ملين های محرک بيزاکوديل‪ ،‬سنا و ملين حجم دهنده پسيليوم هستند‪ .‬اثر بيزاکوديل در‬ ‫زمان شيردهي مطالعه نشده است هرچند بواسطه ی جذب سيستميك پايين آن انتظار نمي رود که اثرات جانبي در نوزاد‬ ‫شيرخوار ايجاد نمايد‪ .‬سنا يك ملين قوی است که با شيردهي سازگار است اگر چه گزارشات قديمي تر افزايش شيوع مدفوع شل‬ ‫در نوزاداني که در معرض سنا قرار گرفته بودند را نشان مي دهند اما گزارشات جديد اين عارضه ی جانبي را با فرآورده های‬ ‫کنوني سنا نشان نداده اند‪ .‬پسيليوم از راه سيستميك جذب نمي شود بنابراين وارد شير نشده و با شيردهي سازگار در نظر‬ ‫گرفته مي شود‪.‬‬ ‫‪64‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫دايمتيکون معموال در نوزادان نيز بکار مي رود‪ .‬اين دارو از راه سيستميك جذب نمي شود بنابراين با شيردهي سازگار در‬ ‫نظر گرفته مي شود‪.‬‬ ‫داروهای مورد استفاده در عفونت های واژينال‪:‬‬ ‫داروهای ضد قارچ واژينال برای درمان کانديدياز واژن شامل داروهايي مانند مايکونازول‪ ،‬کلوتريمازول‪ ،‬بوتوکونازول و‬ ‫تيوکونازول هستند‪ .‬مايکو نازول و کلوتريمازول در مادران شيرده و نوزادان مطالعه شده و احتمال ندارد که بواسطه ی جذب‬ ‫محدود از دستگاه واژينال اثرات جانبي روی نوزاد شيرخوار داشته باشند‪ .‬فلوکونازول و کتوکونازول نيز با شيردهي سازگار‬ ‫در نظر گرفته مي شوند‪.‬‬ ‫تيوکونازول و بوتوکونازول در مادران شيرده يا نوزادان مطالعه نشده اند‪ .‬بنابراين توصيه مي شود که يك داروی جايگزين‬ ‫مطالعه شده مورد استفاده قرار گيرد‪.‬‬ ‫فرآورده های ترك سيگار‪:‬‬ ‫اگر چه زنان تشويق مي شوند که سيگار کشيدن را قبل از باردار شدن ترک نمايند برخي ممکن است تصميم بگيرند سيگار‬ ‫کشيدن را در بارداری ادامه داده و پس از زايمان آن را ترک کنند‪ .‬فرآورده های ‪ OTC‬برای ترک سيگار شامل پچ‪ ،‬آدامس و‬ ‫قرص نيکوتين هستند‪ .‬اين فرآ ورده ها به طور معمول باعث ايجاد سطوح پالسمايي از نيکوتين مي شوند که به ميزان قابل توجه‬ ‫کمتر از سطوحي هستند که هنگام کشيدن يك بسته سيگار در روز در افراد ايجاد مي شود‪.‬‬ ‫تحقيقات نشان داده اند هنگامي که افراد از پچ ‪ 7‬ميلي گرمي استفاده مي کنند در مقايسه با زمان استفاده از پچ ‪ 21‬ميلي گرمي‬ ‫يا استفاده از سيگار‪ ،‬ميزان مطلق نيکوتين و متابوليت آن در حدود ‪ %70‬کاهش مي يابد‪ .‬همچنين نتايج تحقيقات نشان داد که‬ ‫کاربرد پچ نيکوتين هيچ اثری روی شير مصرفي نوزاد نداشت‪ .‬آدامس نيکوتين ممکن است تغييرات زيادی در سطوح نيکوتين‬ ‫ايجاد کند بنابراين توصيه مي شود ‪ 2-8‬ساعت پس از مصرف آن از شيردهي خودداری شود‪.‬‬ ‫‪ AAP‬توصيه ای برای استفاده از فرآورده های جايگزين نيکوتين در زنان شيرده ندارد‪ .‬به طور مشابه هيچ اطالعي در مورد‬ ‫استفاده از قرص های نيکوتين در زمان شيردهي در دسترس نيست‪ .‬پيش از توصيه به مصرف فرآورده های جايگزين نيکوتين‪،‬‬ ‫داروسازان بايد ارجاع بيماران به متخصصين اطفال را در نظر داشته باشند‪.‬‬ ‫مصرف ساير داروها‪:‬‬ ‫فرآورده های پوستي روزانه به طور معمول مورد استفاده قرار مي گيرند‪ .‬برخي از فرآورده های موضعي معمول تر شامل‬ ‫آنتي هيستامين ها‪ ،‬کورتيکوستروئيدها و آنتي باکتريال ها هستند‪.‬‬ ‫اگر چه اثر کورتيکواستروئيد موضعي هيدروکورتيزون در زمان شيردهي مطالعه نشده است اما اين احتمال وجود ندارد که‬ ‫مصرف کوتاه مدت آن خطری را در نوزاد مطرح کند‪ .‬زنان شيرده بايد از داروهای با قدرت کم استفاده کرده و تا حد امکان‬ ‫دارو را به ناحيه ی کوچکتری از پوست بمالند‪ .‬در درمان مشکالت سينه ها‪ ،‬کرم ها به پمادها ارجحيت داشته و سينه ها بايد قبل‬ ‫از شيردهي شسته شوند‪ .‬طبق نظر ‪ AAP‬استفاده از پردنيزون و پردنيزولون در زمان شيردهي خطری ندارد اما‬ ‫هيدروکورتيزون را نبايد در اين دوران مصرف کرد‪.‬‬ ‫معمول ترين آنتي بيوتيك های موضعي نئومايسين‪ ،‬باسيتراسين و پلي ميکسين‪ B‬هستند‪ .‬اين سه دارو با شيردهي سازگار‬ ‫در نظر گرفته مي شوند‪.‬‬ ‫‪65‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫نتيجه گيری‬ ‫هنگام توصيه به مصرف يك دارو‪ ،‬مهم است که داروهايي با اطالعات شناخته شده و کمترين احتمال ايجاد اثرات روی‬ ‫نوزاد‪ ،‬انتخاب شوند‪ .‬آموزش مادران شيرده در مورد اثرات جانبي بالقوه که ممکن است نوزادان را مبتال کند اهميت دارد‪.‬‬ ‫فصل نهم‬ ‫آشنايی با تجهيزات پزشکی‬ ‫‪66‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫برخی تجهيزات و لوازم مصرفی مورد نياز بيماران که معموال از داروخانه ها تهيه می شوند‪.‬‬ ‫تجهيزات پزشکي‪ -‬دارويي شامل طيف وسيعي از وسايل و ابزارهای پزشکي_ بهداشتي هستند که در درمان‪ ،‬تشخيص يا‬ ‫پيشگيری از يك بيماری يا يك وضعيت غير طبيعي استفاده مي شوند‪.‬‬ ‫در اين فصل اطالعات کلي از کاربرد بعضي از اين تجهيزات که احتماال بيماران برای تهيه ی آنها به داروخانه ها مراجعه‬ ‫مي نمايند ذکر مي شود‪.‬‬ ‫فشارسنج‬ ‫فشارسنج ها جزو وسايل پرمصرف پزشکي هستند‪ .‬از ميان انواع مختلف فشارسنج ها انواع جيوه ای‪ ،‬عقربه ای و ديجيتالي‬ ‫مورد مصرف بيشتری دارند‪ .‬فشارخون دارای يك ميزان ماکزيمم (فشارخون سيستولي) و يك ميزان مينيمم (فشارخون‬ ‫دياستولي) ميباشد‪.‬‬ ‫در هنگام تعيين و گزارش فشارخون هر دو ميزان بايد ذکر شود چرا که هر يك از اهميت باليني خاصي برخوردار هستند‪.‬‬ ‫قبل از گرفتن فشارخون شرايط خاصي را بايد رعايت نمود‪ .‬ايده آل آن است کسي که فشارخون را اندازه گيری مي کند به اين‬ ‫امر تسلط کافي داشته باشد و بتواند شرايط الزم را برای اندازهگيری دقيق مهيا نمايد‪ .‬بهتر است که بيمار تا نيم ساعت قبل از‬ ‫اندازهگيری فشارخون‪ ،‬غذا و چای ميل نکرده باشد‪ .‬سيگار نکشيده باشد و اندازه گيری فشارخون در شرايط آرام و بدون‬ ‫استرس انجام گيرد‪ .‬در ضمن الزم است بيمار قبل از اندازهگيری فشارخون فعاليت فيزيکي سنگيني انجام نداده باشد و قبل از‬ ‫اندازهگيری فشارخون‪ ،‬حداقل به مدت ‪ 5 _10‬دقيقه در حالت استراحت باشد‪.‬‬ ‫اندازه ی ‪ cuff‬فشارسنج بايد با دور بازوی بيمار متناسب باشد‪ .‬در افراد خيلي چاق‪ ،‬کوچك بودن ‪ cuff‬سبب مي شود تا‬ ‫فشارخون بيمار بطور کاذب باال نشان داده شود و بزرگ بودن کاف نيز فشارخون کاذب پاييني را نشان خواهد داد‪.‬‬ ‫آنژيوکت‬ ‫آنژيوکت ست اتصال سرم و ساير مايعات به عروق است‪ .‬اين وسيله جهت تزريق های مکرر يا طوالني مدت سياهرگي‬ ‫داروها‪ ،‬خون يا ساير محلول های تزريقي بکار مي رود‪.‬‬ ‫آنژيوکت ها بر اساس جثه ی بيمار و مورد مصرف آن اندازه های متفاوتي دارند‪.‬‬ ‫معموال آنژيوکت های صورتي رنگ ظريف تر بوده و در بچه ها‪ ،‬عروق کوچك تر و برای انفوزيون سرم های ساده بکار‬ ‫مي روند‪ .‬آنژيوکت های آبي و سبز قطورتر هستند و معموال در عروق بزرگ تر و برای انفوزيون مايعات با ويسکوزيته ی باال‬ ‫نظير خون و فرآور ده های خوني و نيز در مواردی که نياز به انتقال سريع مايع به بيمار مي باشد استفاده مي شوند‪.‬‬ ‫انواعي از آنژيوکت ها در انتهای خود دارای هپارين بوده )‪ (Heparin lock‬و در صورتي که نياز به استقرار طوالني مدت‬ ‫آنژيوکت جهت تزريق دارو و ‪ ...‬باشد از آنها استفاده مي شود‪.‬‬ ‫سه راهی آنژيوکت‬ ‫برای وارد کردن و تزريق هم زمان چند مايع به بدن بکار مي رود‪.‬‬ ‫‪67‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫اسکالپ وين )‪(Scalp vein‬‬ ‫سر سوزني است که جهت اتصال سرم به عروق به شکل موقت و در مواردی که حجم کم و مدت کوتاهي برای انفوزيون‬ ‫الزم است و گاهي در نوزادان به کار مي رود‪ .‬باله های پروانه ای شکل اين محصول با رنگ های مختلف که نشانگر تنوع سايز‬ ‫سوزن آن مي باشد کاربرد آن را آسان مي کند‪ .‬از اين وسيله نبايد بجای آنژيوکت استفاده شود زيرا استقرار پايدار و مطمئني‬ ‫در عروق ندارد‪.‬‬ ‫ست سرم )‪(Infusion set‬‬ ‫از اين وسيله جهت تجويز مايعات وريدی از طريق آنژيوکت‪ ،‬اسکالپ وين و‪ ...‬استفاده مي شود‪ .‬دقت در سالم بودن اين ست‬ ‫و اتصاالت آن اهميت دارد‪.‬‬ ‫ست سرم رنگی )‪(Coloured infusion set‬‬ ‫برای تجويز مايعات وريدی حساس به نور از طريق آنژيوکت استفاده مي شود‪.‬‬ ‫ميکروست )‪(Micro infusion set‬‬ ‫برای تجويز حجم مشخص و د قيقي از داروها و محلول های وريدی به واسطه ی آنژيوکت و اسکالپ وين مورد استفاده‬ ‫قرار مي گيرد‪ .‬نحوه ی استفاده از آن مانند ست سرم است‪ .‬با اين وسيله امکان تنظيم قطرات وجود دارد‪.‬‬ ‫کاتترها‬ ‫لوله های پالستيکي هستند که برای ارسال مايع يا تخليه ی يك مايع از بدن مورد استفاده قرار مي گيرند‪.‬‬ ‫کاتتر کات دان )‪(Cut down catheter‬‬ ‫در مواردی که بعلت افت شديد فشارخون و در کودکان با دهيدراتاسيون شديد که بدليل کالپس عروق امکان رگ گيری‬ ‫بطور معمول وجود ندارد برای برقراری ‪ Iv line‬جهت تزريق دارو با استفاده از يك جراحي سرپايي اين وسيله داخل رگ قرار‬ ‫داده مي شود‪.‬‬ ‫کاتتر ساکشن يا سوند ساکشن )‪(Suction catheter‬‬ ‫اين نوع کاتتر معموال بعد از اعمال جراحي قفسه ی سينه‪ ،‬شکم يا ساير جراحي هايي که در حفرات بدن انجام مي شوند و‬ ‫برای تخليه ی ترشحات و سروزيته های بعد از عمل بکار مي رود (‪ )drainage catheter‬و گاهي اصطالحا "درن" نيز‬ ‫ناميده مي شود‪ .‬در تخليه ی آبسه ها نيز استفاده از اين کاتترها کاربرد درماني دارند‪ .‬از نظر ظاهری کاتتر شبيه سوند نالتون‬ ‫است اما هر دو سر آن باز است و معموال يك طرف آن داخل محفظه ی جمع آوری ترشحات قرار داده مي شود‪.‬‬ ‫درن ها در جر احي گردن‪ ،‬پستان و قفسه ی سينه کاربرد زيادی دارند و احتمال ايجاد هماتوم و آبسه را کاهش مي دهند‪.‬‬ ‫‪61‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫سوند فولی )‪(Foleys Balloon catheter‬‬ ‫اين سوندها به دو نوع التکسي و سيليکوني تقسيم مي شوند و انواعي از سوندهای ثابت داخل مثانه هستند که توسط يك‬ ‫بالون در داخل مثانه ثابت شده و برای جمع آوری ادرار بکار مي روند‪ .‬سوندهای ادراری بر اساس سن و جثه ی بيماران‬ ‫اندازه های متفاوتي دارند‪ .‬در بيماراني که به داليل خاصي مثل ناتواني حرکتي‪ ،‬اختالل هوشياری‪ ،‬اعمال جراحي و بي اختياری‬ ‫ادرار و‪ ...‬نياز به استفاده ی طوالني مدت از سوندهای دائم ادراری دارند نياز به آموزش های ويژه در زمينه ی مراقبت از سوند‬ ‫برای جلوگيری از عفونت های ادراری دارند‪ .‬تفاوت نوع التکسي و سيليکوني در مدت زمان قابل استفاده بودن آنهاست‪ .‬سوند‬ ‫التکسي که رنگ آن زرد مي باشد بمدت ‪ 7‬روز و نوع سيليکوني که رنگ شفاف و روشني دارد تا ‪ 80‬روز قابل استفاده است‪.‬‬ ‫سوند نالتون )‪(Nelaton catheter‬‬ ‫از کاتترهايي است که برای تخليه ی مايعات و معموال برای مجاری ادراری استفاده مي شود‪ .‬اين نوع سوند معموال در‬ ‫صورت نياز به تخليه ی موقت و مقطعي مايعات و ادرار استفاده مي شود‪ .‬همچنين تخليه ی ترشحات دهان‪ ،‬بيني و ريه ها در‬ ‫بيماراني که بطور ارادی قادر به دفع ترشحات نمي باشند با عملي مشابه ساکشن کاتتر توسط سوند نالتون نيز قابل اجرا است‪.‬‬ ‫تفاوت سوند نالتون و ساکشن کاتتر در قسمت سر وسيله است‪ .‬سر سوند نالتون بسته و گرد و دارای سوراخ های جانبي در‬ ‫اطراف خود مي باشد تا به راحتي مايع مثانه تخليه شود‪ .‬اما ساکشن کاتتر دارای سر باز و نوک تيز است‪ .‬نالتون ها نيز بر‬ ‫اساس سايز شماره بندی مي شوند و دو نوع مردانه و زنانه دارند‪ .‬شماره های باالتر (با طول‪ 40‬سانت) سايز بزرگتری دارند و‬ ‫در مردان استفاده مي شوند و شماره های کوچکتر (با طول ‪ 11‬سانت) در زنان بکار مي روند‪.‬‬ ‫سوند معده )‪(Nasogastric tube‬‬ ‫سوندهای نازوگاستريك که از راه دهان يا بيني بيمار تعبيه مي شوند برای شستشوی معده (در موارد خونريزی يا‬ ‫مسموميت ها) يا برای تغذيه ی بيمار بکار مي روند‪ .‬اين لوله ها بر اساس سايز و سن بيمار اندازه های متفاوتي دارند که از‬ ‫طريق رنگ کانکتور آن ها قابل افتراق مي باشند‪.‬‬ ‫سوند تغذيه )‪(Feeding tube‬‬ ‫فيدينگ تيوب برای استفاده در نوزادان و اطفال و نازوگاستريك برای استفاده در خردساالن و بزرگساالن طراحي شده‬ ‫است‪ .‬از جمله کاربرد اين وسيله‪ ،‬تخليه ی معده از خون يا مايعات در مواردی مانند مسموميت غذايي‪ ،‬خونريزی های دستگاه‬ ‫گوارش‪ ،‬مسموميت دارويي و‪ ...‬مي باشد‪ .‬همچنين در موارد عدم امکان تغذيه ارادی مي توان جهت تغذيه و يا خوراندن داروها‬ ‫از اين وسيله استفاده نمود‪.‬‬ ‫سوند رکتال )‪(Rectal tube‬‬ ‫اين نوع کاتتر با قرار گ رفتن در ناحيه ی رکتوم‪ ،‬خروج گاز يا مواد دفعي را آسان مي کند‪ .‬اين سوند در اعمال جراحي روده‬ ‫يا در پرتونگاری از کولون برای وارد نمودن ماده حاجب مورد استفاده دارد‪.‬‬ ‫‪69‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫کاندوم شيت )‪(Condum sheat‬‬ ‫اين وسيله اغلب در سالمندان و بيماراني که به هر دليل قادر به راه رفتن نبوده يا دچار بي اختياری ادرار هستند بکار‬ ‫مي رود‪ .‬با اتصال لوله رابط کيسه ادرار به انتهای کاندوم شيت‪ ،‬ادرار دفعي براحتي به داخل کيسه هدايت مي شود و نيازی به‬ ‫سونداژ بيمار با سوند فولي يا نالتون نخواهد بود‪ .‬بنابراين احتمال عفونت های ادراری بميزان زيادی کاهش مي يابد و استفاده‬ ‫از آن در منزل امکانپذير خواهد شد‪.‬‬ ‫چست تيوب )‪(Chest tube‬‬ ‫از اين لوله جهت تخليه ی مايعات و ترشحات فضای پلور استفاده مي شود‪ .‬با استفاده از اين وسيله در مواردی که‬ ‫ترشحاتي مثل خون‪ ،‬چرک يا مايع در فضای قفسه سينه وجود دارند مي توان به سرعت مواد پاتولوژيك و فشار اضافي را از‬ ‫فضای جنب تخليه نمود‪.‬‬ ‫همواك )‪(Hemovac‬‬ ‫اين وسيله با استفاده از ايجاد سيستم خالء و مکانيسم مکش‪ ،‬خون و ترشحات حفره ای داخل بدن را که پس از عمل جراحي‬ ‫در بدن باقي مي مانند را خارج مي کند‪.‬‬ ‫آتل‬ ‫آتل وسيلهای است که برای بي حرکت کردن عضو آسيب ديده‪ ،‬شکسته و يا در رفته استفاده ميگردد و يا برای فيکس‬ ‫کردن اندام ها بعد از اعمال جراحي ارتوپدی و تروماها بکار مي رود‪ .‬اين وسيله بر اساس محل استفاده از آن‪ ،‬انواع و اشکال‬ ‫مختلفي دارد‪.‬‬ ‫انواع آتل‬ ‫آتل خشك (مثل يك تکه چوب يا صفحه ی فلزی)‬ ‫آتل نرم مثل بالش يا ملحفه ی چندال شده‪ ،‬آتل کششي و آتل بادی يا پالستيکي_ از بازوبند فشارسنج يا وسايل شبيه آن نيز‬ ‫ميتوان به عنوان آتل بادی استفاده کرد‪.‬‬ ‫نکات مهم در استفاده از آتل‬ ‫در آتل های ساختگي و موقت بايد مطمئن بود که آتل سالم بوده و فاقد زوائد ايجاد ضايعه (مثل زائده های تيز يا ميخ) باشد‪.‬‬ ‫آتل بايد به قدر کافي بلند باشد که نه تنها عضو شکسته بلکه مفاصلي که در باال و پايين شکستگي قرار دارند را نيز بي حرکت‬ ‫نمايد‪.‬‬ ‫پس از گذاردن آتل الزم است قسمت هايي که بين آتل و عضو خالي ماندهاند را بوسيله ی پنبه و يا پارچه پر نمود‪ .‬سپس آن‬ ‫را بوسيله ی باند و يا در صورت نبودن آنها با طناب‪ ،‬دستمال‪ ،‬کراوات و غيره ثابت و محکم کرد‪.‬‬ ‫در آتلبندی بايد از انتهای اندام به ابتدای آن بانداژ شود‪.‬‬ ‫‪70‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫قبل و بعد از آتلبندی‪ ،‬نبض عضو شکسته مورد بررسي قرار گيرد تا اگر در طي آتلبندی مسير گردش خون بسته شده‬ ‫باشد را بتوان مشخص نمود‪ .‬معموال داخل آتل فلزی را پنبه گذاشته و عضو مربوطه داخل آن گذاشته مي شود‪.‬‬ ‫در مورد آتل های بادی بطور مداوم بايد فشار هوای داخل آتل کنترل شود‪ .‬از آتل های بادی برای کنترل خونريزی های‬ ‫داخلي و خارجي دست و يا پا نيز ميتوان استفاده کرد حتي اگر دچار شکستگي هم نباشند‪ .‬عمل اين آتل به صورت اعمال فشار‬ ‫مستقيم است و معموال در مواقعي موثر واقع مي شوند که در يك جراحت حاد‪ ،‬الزم باشد تمام عضو مجروح تحت فشار قرار‬ ‫گيرد‪.‬‬ ‫وسايل موردنياز برای پانسمان‬ ‫گاز استريل‪ ،‬پنبه ی استريل‪ ،‬پد (پد از اليههايي از پنبه و گاز يا پارچه ی ديگری که قدرت جذب ترشحات را دارد تشکيل شده‬ ‫است)‪ ،‬باند نواری و چسب‪ ،‬قيچي‪ ،‬پنس و مواد ضد عفوني کننده‪ .‬به جای گاز ميتوان از پارچه ی خانگي تميز و غير پرزدار‬ ‫استفاده کرد ولي مواد پرزدار و کرک دار (مثل پنبه)‪ ،‬نبايد بطور مستقيم روی زخم گذاشته شوند چون رشتهها ممکن است به‬ ‫داخل زخم نفوذ کنند‪ .‬کليه ی وسايل پانسمان حتي االمکان بايد استريل باشند‪ .‬بعضي از وسايل را ميتوان بوسيله ی جوشاندن‬ ‫در آب به مدت ‪ 10‬تا ‪ 20‬دقيقه از زمان شروع جوش استريل کرده و يا لوازم فلزی را بوسيله ی شعله ی آتش مي توان‬ ‫ضدعفوني کرد‪ .‬پارچه های مورد استفاده در پانسمان که استريل نيستند را ميتوان با اطو کشيدن استريل نمود‪.‬‬ ‫انواع گاز و باند‬ ‫گاز و باند پنبه ای در سايزهای مختلف برای پانسمان قسمت های مختلف وجود دارند‪.‬‬ ‫گازهای وازلينه‬ ‫نوعي گاز استريل سوراخ دار و آغشته به وازلين است که برای پر کردن حفرات زخم‪ ،‬سوختگي ها و‪ ...‬به کار مي رود‪.‬‬ ‫باندهای کشی‬ ‫از اين نوع باند برای پانسمان های فشاری زخم ها بخصوص در مراحل پاياني بهبود زخم سوختگي که احتمال ايجاد بافت‬ ‫کلوئيد (اسکار هيپرتونيك) وجود دارد و همچنين به منظور حفاظت از اعضاء آسيب ديده استفاده مي شود‪.‬‬ ‫باند های پانسمان در سايزهای مختلف و اشکال متفاوت برای هر نقطه از بدن به کار مي روند‪.‬‬ ‫باندهای گچی که برای گچ گرفتن موضع آسيب ديده استفاده مي شوند‪.‬‬ ‫تجهيزات ژنيکولوژی‬ ‫اسپکولوم ها‪ :‬وسيله هايي هستند که برای معاينات ژنيکولوژيك‪ ،‬سرويکس و واژن به کار مي روند‪ 8 .‬سايز کوچك‪ ،‬متوسط‬ ‫و بزرگ دارند و بر اساس جثه ی بيمار استفاده مي شوند‪.‬‬ ‫انواع يك بار مصرف بر انواع استيل ارجحيت دارند زيرا ريسك انتقال عفونت کمتری دارند‪.‬‬ ‫‪71‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ :IUD‬وسيله ای است که برای پيشگيری از بارداری در داخل رحم کار گذاشته مي شود و در انواع ‪ ،Copper T‬مولتي لود‬ ‫و پروژستروني موجود است‪ .‬اين وسيله در دوره های زماني ‪ 4-1‬ساله در رحم کار گذاشته مي شود و پس از پايان اين مدت‬ ‫بايد خارج شود‪ .‬نوع پروژستروني ‪ IUD‬در خانم هايي که خونريزی های قاعدگي زياد دارند مناسب تر است‪.‬‬ ‫اسپاچوالی چوبی‪ :‬وسيله ی چوبي برای انجام سيتولوژی رحم و انجام اسمير از سرويکس مي باشد‪.‬‬ ‫انواع نخ های بخيه و کاربرد آن ها‬ ‫نخ های بخيه شامل انواع اصلي نايلون‪ ،‬نخ ابريشم (سيلك) و کات گوت مي باشد که بر اساس نوع و مدل سوزن آنها‬ ‫استفاده های مختلفي دارند و به دو دسته ی قابل جذب و غير قابل جذب تقسيم مي شوند‪.‬‬ ‫انواع قابل جذب شامل دو نوع طبيعي و مصنوعي است‪ .‬نوع طبيعي خود به دو نوع پلين )‪ (plain‬و کروميك )‪(chromic‬‬ ‫تقسيم مي شود‪ .‬قابل ذکر است که به نخ های قابل جذب طبيعي کات گوت )‪ (catgut‬هم گفته مي شود‪ .‬مدت زمان جذب برای‬ ‫نخ های پلين بين ‪ 1‬تا ‪ 14‬روز بر حسب سايز نخ در نسوج مختلف بدن مي باشد‪ .‬هرچه قطر نخ بيشتر باشد زمان جذب بيشتر‬ ‫خواهد بود‪ .‬نخ های پلين بيشتر در نقاط سطحي بدن و برای دوختن زير جلد و عروق سطحي و گاهي در جراحي پالستيك برای‬ ‫دوختن پوست و زير پوست استفاده مي شود‪ .‬پلين و کروميك از بافت همبند تخليص شده ساخته شده اند بنابراين در بيماران‬ ‫دچار حساسيت يا آلرژی شناخته شده نسبت به کالژن دارای منع مصرف مي باشند‪ .‬مصرف اين نخ ها در نسوج قلب‪ ،‬عروق و‬ ‫اعصاب کنترانديکه است‪ .‬نخ های پلين و کروميك برای اينکه هميشه نرم بمانند و از خشکي آنها جلوگيری شود داخل نوعي‬ ‫محلول که با درصد مشخصي از الکل و گليسرين و آب مقطر ساخته مي شود قرار مي گيرند و در ضمن ماده ای به اين محلول‬ ‫اضافه مي شود تا از زنگ زدن سوزن جلوگيری شود‪.‬‬ ‫نخ قابل جذب مصنوعی (ويکريل)‬ ‫نخ قابل جذب صناعي برخالف کات گوت واک نش بافتي ايجاد نمي کند اما سرعت جذب کمتری دارد‪ .‬اين نخ در جراحي های‬ ‫مختلف زماني که نياز به مدت جذب طوالني نخ باشد بکار برده مي شود و حدود ‪ 2‬برابر نخ کروميك هم قطر خود استحکام‬ ‫دارد و اين خاصيت موجب مي شود تا جراح با نخ نازکتر استحکام بيشتری را در موضع ايجاد نمايد‪ .‬زمان جذب اين نخ حدود‬ ‫‪ 60-90‬روز مي باشد‪ .‬اين نخ ها به رطوبت حساس هستند لذا در هنگام توليد بعد از رطوبت گيری در فويل های مخصوص‬ ‫آلومينيومي بسته بندی مي شوند‪.‬‬ ‫نخ های غير قابل جذب‬ ‫دو نوعند‪ :‬طبيعي و مصنوعي‬ ‫نخ غير قابل جذب طبيعی‪ :‬سيلك مي باشد که از جنس ابريشم طبيعي است و از آن برای دوختن پوست‪ ،‬روده‪ ،‬غالف‬ ‫عضالت و گره زدن سر عروق استفاده مي شود‪.‬‬ ‫نخ غير قابل جذب مصنوعی‪ :‬دو نوع است‪ :‬نايلون و پلي پروپيلن‬ ‫نخ نايلون‪ :‬بسيار پر مصرف است‪ .‬نرم نيست و سطح صافي دارد‪ .‬بنابراين برای دوختن مناطق چين دار مثل زير بغل‪،‬‬ ‫پوست چانه و‪ ...‬چندان مناسب نيست و برای دوختن پوست‪ ،‬غالف عضالت‪ ،‬عروق و چشم استفاده مي شود‪ .‬اين نخ پس از ‪10‬‬ ‫سال مولکول هايش از هم پاشيده و باز مي شود و از بين مي رود‪.‬‬ ‫‪72‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫نخ پلی پروپلين‪ :‬از نخ های غير قابل جذب است و بدليل حساسيت کمتری که نسبت به نخ نايلون در بدن بيماران ايجاد‬ ‫مي کند و همچنين بدليل نوع گره آن که بسيار با دوام تر و در عين حال کم حجم تر از نخ نايلون مي باشد در عمل های قلب و‬ ‫عروق استفاده مي شود‪.‬‬ ‫نخ های بدون سوزن و کاربرد آن ها‬ ‫کروميک بدون سوزن برای بستن سر رگ ها و بعضي از نسوج استفاده مي شود‪.‬‬ ‫پلين بدون سوزن برای بستن سر رگ های سطحي تر بکار مي رود‪.‬‬ ‫نخ ابريشم يا سيلک بصورت تك رشته ای و چند رشته ای استفاده مي شود و برای بستن سر رگ های عمقي و دوختن‬ ‫پوست استفاده مي شود‪.‬‬ ‫نخ کات گوت (‪ :)cut gut‬نخ قابل جذب توسط آنزيم های بدن که برای نسوج زير جلدی به کار برده مي شود‪.‬‬ ‫انواع سرنگ و سر سوزن‬ ‫سرنگ ها در اندازه های مختلف و بر اساس مورد مصرف تقسيم بندی مي شوند‪.‬‬ ‫کاتر سر سوزن‪ needle cutter :‬وسيله ای است که دارای يك تيغه ی فلزی و ‪ safty box‬بوده و برای معدوم کردن سر‬ ‫سوزن های استفاده شده بکار مي رود‪ .‬اين ابزارها بايد در همه ی مراکزی که تزريقات انجام مي دهند برای جلوگيری از انتقال‬ ‫آلودگي ايدز‪ ،‬هپاتيت و غيره وجود داشته باشند و به مرجع مسئول جهت جمع آوری تحويل داده شوند‪.‬‬ ‫کارپول‪( :‬کارتريج) ‪ carpool‬پوکه حاوی ماده بي حسي که معموال در دندانپزشکي استفاده مي شود و حجم معيني از دارو‬ ‫در آن وجود دارد‪.‬‬ ‫شانت (‪ :)shunt‬شانت ها کاتتر داخلي جهت تنظيم فشار و تخليه ی مايعات جمع شده در يك عضو با برون ده مشخص‬ ‫هستند‪ .‬انواع شانت ها‪ :‬ريوی_ قلبي_ عروقي‪/‬لومبار‪/‬مغزی و ‪ ...‬مي باشند‪ .‬بيماران دارای شانت‪ ،‬به مراقبت های ويژه نياز دارند‪.‬‬ ‫استنت‪ :‬تجهيزاتي که در محل های بخصوص در بدن کارآيي خاصي خواهند داشت (کاشتني های غير فعال)‪ .‬استنت ها در‬ ‫اعمال جراحي ارتوپديك‪ ،‬گوارشي‪ ،‬قلبي و‪ ...‬بکار مي روند‪.‬‬ ‫محلول های ضد عفونی کننده‬ ‫معموال محلول های ضدعفوني برای شستشوی دست ها قبل از اعمال جراحي و ضد عفوني وسايل و محيط های بهداشتي‬ ‫استفاده مي شوند‪ .‬بيشترين ماده ی مورد استفاده کلرهگزيدين و بتادين است‪.‬‬ ‫‪78‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫فصل دهم‬ ‫مراقبت های اوليه ی اورژانس‬ ‫در حال حاضر ارتقاء سطح سالمت عمومي که زير بنای سالمت هر جامعه است هدف اصلي در خدمات بهداشتي‪ -‬درماني و‬ ‫دارويي مي باشد و بديهي است که با وجود پيوستگي و ارتباط زياد رشته های مختلف پزشکي و پيراپزشکي‪ ،‬افزايش دانش‬ ‫هر يك از افرادی که در ارائه ی خدمات سالمت فعاليت مي کنند در دست يابي به هدف مذکور تاثير گذار باشد‪.‬‬ ‫از جمله اقدامات موثر در اصالح وضعيت درمان و مصرف دارو‪ ،‬افزايش ارتباط بيمار با پزشك داروساز است و داروخانه‬ ‫با ارائه ی دارو به بيمار آخرين و حتي گاهي اولين حلقه ی اين ارتباط مي باشد‪ .‬بنابراين آشنايي داروسازان با برخي شکايات و‬ ‫عالئم بيماری های اورژانس و دانستن عالئم هشدار دهنده و موارد نيازمند ارجاع فوری يا غير فوری بيمار و نيز آشنايي با‬ ‫توصيه های درماني و مشاوره هايي در موارد خاص ضروری بوده و مي تواند در کوتاه کردن زمان درمان و ارائه ی مراقبت‬ ‫مناسب و همچنين در کاستن سردر گمي و اضطراب بيمار بسيار موثر باشد‪.‬‬ ‫لذا مجموعه ی حاضر به منظور آشنايي اوليه و کارآمد داروسازان با اقدامات و مراقبت های اورژانس در شرايط خاصي که‬ ‫ممکن است در داروخانه با آن مواجه شوند تهيه گرديده است‪.‬‬ ‫‪( Fever‬تب)‬ ‫‪74‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫تب يکي از عالئم شايع در اغلب بيماری های عفوني‪ ،‬التهابي يا بعضي از کانسرها است‪ .‬عليرغم اين که تب يك مکانيسم‬ ‫دفاعي طبيعي بوده و در اغلب موارد نيا ز به اقدام خاصي ندارد گاهي وجود يك تب شديد همراه با عالئم همراه نظير سفتي‬ ‫گردن‪ ،‬استفراغ های مکرر‪ ،‬تشنج و سردرد و ‪ . . .‬نياز به مراقبت ويژه دارد‪ .‬تب از نظر شدت به سه دسته تقسيم مي شود‪:‬‬ ‫‪ : 37-38 ‬تب خفيف‬ ‫‪ : 38-40 ‬تب متوسط‬ ‫‪ ‬بيش از ‪ 40‬درجه‪ :‬تب شديد و خطرناکي است که بر اساس ارزيابي و معاينه بايد اقدامات خاص اورژانس جهت کاهش‬ ‫تب انجام شود‪.‬‬ ‫ارزيابی تب‪ :‬در معاينه و شرح حال بيمار تب دار بررسي عالئم حياتي‪ ،‬تعداد تنفس‪ ،‬ميزان تب و وجود عالئم همراه الزم‬ ‫است‪ .‬سابقه ی مسافرت اخير‪ ،‬تماس با حيوانات و حشرات يا وجود کانون آبسه بايد در نظر گرفته شود‪ .‬زمان ايجاد تب و‬ ‫الگوی آن ( مثال تب های شبانه‪ ،‬تب های دوره ای‪ ،‬تب باال رونده‪ ،‬تب مواج يا تب بيش از دو هفته) از اهميت باليني برخوردار مي‬ ‫باشد‪ .‬توجه به عالئم همراه و وجود ساير شکايات مثل لرز‪ ،‬درد‪ ،‬خستگي‪ ،‬ميالژی‪ ،‬تعريق و‪ ...‬همراه با تب مي تواند در تشخيص‬ ‫بيماری کمك کننده باشد‪.‬‬ ‫سابقه ی مصرف دارو نيز بايد بررسي شود‪ .‬گاهي يك تب ساختگي و يا تب دارويي با مشاوره ی دارويي در داروخانه قابل‬ ‫شناسايي است‪.‬‬ ‫وجود بيماری های زمينه ای مانند نقص ايمني‪ ،‬برخي کانسرها‪ ،‬بيماری های ايمونوساپرسيو‪ ،‬سوابق جراحي‪ ،‬وجود يك زخم‬ ‫يا آدنوپاتي بايد بررسي شوند‪.‬‬ ‫مسافرت اخير به مناطق آندميك نيز از جمله مسائلي است که بايد در مشاوره مطرح شود‪ .‬ارزيابي يك تب که بيش از ‪ 8‬هفته‬ ‫طول کشيده و هيچ علت خاص باليني برای آن يافت نشده است )‪ (FUO‬نياز به بررسي های پاراکلينيکي دارد‪.‬‬ ‫نکات مهم تب در کودکان‬ ‫‪ ‬تب در نوزادان زير ‪ 8‬ماه و به خصوص زير ‪ 1‬ماه يك اورژانس بوده و با احتمال سپسيس نياز به ارجاع فوری و‬ ‫بستری دارد‪.‬‬ ‫‪ ‬تب در شيرخواران زير ‪ 1‬سال بايد ارجاع داده شده و برای رد علل مهم مثل مننژيت و عفونت های ادراری بررسي های‬ ‫پاراکلينيکي الزم انجام شود‪.‬‬ ‫‪ ‬ريسك تب و تشنج تا سن ‪ 6‬سالگي در کودکان مطرح است‪ .‬بنابراين برای پيشگيری از آن به يك مشاوره ی دقيق از نظر‬ ‫وجود سابقه ی خانوادگي و ساير فاکتورهای خطر تشنج نياز مي باشد‪ .‬در اين مواقع الزم است عالوه بر توصيه های پزشك‬ ‫معالج‪ ،‬در داروخانه نيز اصول پيشگيری به شخص همراه بيمار آموزش داده شود‪.‬‬ ‫‪ ‬در کودکان به دليل وجود احتمال ابتال به سندرم ‪ Rey‬الزم است راجع به عدم تجويز و مصرف آسپرين در بيماری های‬ ‫ويروسي و تب دار هشدارهای الزم داده شود‪.‬‬ ‫‪ ‬در اغلب موارد‪ ،‬علل شايع تب در کودکان‪ ،‬ويروس و يا واکنش به مصرف بعضي از آنتي بيوتيك ها است‪ .‬بنابراين يك‬ ‫مشاوره ی دقيق و کامل ضروری مي باشد‪.‬‬ ‫اقدامات اوليه در تب باال‬ ‫تب بر اساس نوع و زمان ايجاد و سن بيمار مراقبت های خاص دارد‪ .‬اغلب نياز به اقدام اورژانسي ندارد اما در تب مداوم و‬ ‫باالی‪ 41‬درجه که معموال همراه با کاهش هوشياری يا لرز است نياز به مراقبت ويژه دارد‪.‬‬ ‫‪75‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫تجويز يك ضد تب‪ /‬سرد کردن ناحيه ی زير بغل و کشاله ی ران و کنترل عالئم حياتي از اقدامات اوليه بوده و سپس ارجاع‬ ‫فوری به نزديك ترين مرکز درماني مجهز جهت بررسي بيشتر الزم مي باشد‪.‬‬ ‫علل تب‬ ‫معموال تب به يکي از علت های زير بروز مي نمايد‪.‬‬ ‫‪ ‬اختالل در سيستم تنظيم حرارت (هيپرتيروئيدی‪ /‬اختالل ‪)CNS‬‬ ‫‪ ‬نئوپالسم ها‬ ‫‪ ‬عفونت و التهاب‬ ‫‪ ‬اختالل سيستم ايمني‬ ‫‪ ‬آنسفاليت‬ ‫‪ ‬علل دارويي‬ ‫‪ ‬واکنش آلرژی‬ ‫انجام مشاوره و بررسي داروهای مصرفي بيمار گاهي در شناخت علت تب کمك کننده است‪ .‬مهم ترين داروهايي که‬ ‫مي توانند باعث ايجاد تب شوند شامل موارد زير مي باشند‪.‬‬ ‫‪ ‬آنتي کولينرژيك ها‬ ‫‪ ‬داروهای کموتراپي (بلئومايسين‪ ،‬وين کريستين‪)...‬‬ ‫‪ ‬ضد قارچ ها‪ /‬آنتي بيوتيك ها‬ ‫‪MAO inhibitors ‬‬ ‫‪ ‬شل کننده های عضالني‬ ‫‪ ‬فنوتيازين ها‪ /‬آمفتامين ها‪ /‬تری سيکليك ها‬ ‫داروهای ديگری نيز در اين ليست وجود دارند که اهميت و شيوع کمتری دارند‪ .‬به هر حال توجه به داروهای مصرفي بيمار‬ ‫در داروخانه و زمان تحويل دارو در ارزيابي تب بسيار مفيد است‪.‬‬ ‫ارزيابی اوليه ی تشنج‬ ‫در مواجهه با يك فرد با تشنج ناگهاني به نکات زير بايد توجه شود‪.‬‬ ‫‪ ‬افتراق تشنج از سنکوپ‪ ،‬غش‪ ،‬تمارض‬ ‫‪ ‬کنترل عالئم حياتي‬ ‫‪ ‬کنترل راه هوايي‬ ‫‪ ‬اکسيژن تراپي‬ ‫‪ ‬ديازپام (در صورت نياز و در مواردی که امکان ارجاع سريع به مرکز درماني نباشد‪ .‬تزريق عضالني يا وريدی و در‬ ‫کودکان از طريق رکتوم)‬ ‫‪ ‬مراقبت اندام ها و زبان جهت جلوگيری از آسيب ديدگي‬ ‫ارزيابی بيمار مشکوك به سپسيس‬ ‫‪76‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫اين بيماران معموال عالئم غير اختصاصي نظير هيپوتانسيون‪ ،‬تاکي کاردی‪ ،‬تاکي پنه و گيجي دارند و در مجموع بدحال‬ ‫هستند‪ .‬گاهي تظاهرات پوستي مثل راش يا پتشي دارند‪ .‬در يك بيمار ديابتيك يا دارای نقص ايمني حتي يك آبسه ی کوچك‬ ‫پوستي خطرناک محسوب مي شود‪ .‬وجود تهوع‪ ،‬استفراغ و سفتي گردن عالئم هشدار دهنده ی يك مننژيت هستند‪.‬‬ ‫شوك‬ ‫شوک يك وضعيت پاتوفيزيولوژيك ناشي از بي کفايتي سيستم جريان خون در خون رساني به ارگان های حياتي است که‬ ‫مي تواند منجر به آسيب بافتي شديد و مرگ شود‪.‬‬ ‫انواع شوك‬ ‫بر اساس عامل ايجاد کننده ی شوک تقسيم بندی های مختلفي از شوک وجود دارد شامل‪:‬‬ ‫‪ ‬شوك هايپوولوميک‪ :‬در اغلب موارد به دليل دهيدراتاسيون شديد ناشي از خونريزی يا گاستروآنتريت ايجاد‬ ‫مي شود‪.‬‬ ‫‪ ‬شوك کارديوژنيک‪ :‬به علت نارسايي قلبي يا اختالالت قلبي‪ -‬عروقي‬ ‫‪ ‬شوك انسدادی‪ :‬انسداد در مسير سيستم گردش خون (آمبولي ريه) که باعث اشکال در خون رساني مي شود‪.‬‬ ‫‪ ‬شوك انفکاکی‪ :‬کاهش برون ده قلبي به داليلي مثل سپسيس‪ ،‬شوک آنافيالکسي‪ ،‬تروما و صدمات نخاعي‬ ‫عالئم ‪Hypovolemic shock‬‬ ‫‪ ‬افت فشارخون سيستوليك زير ‪ 10‬ميلي متر جيوه‬ ‫‪ ‬کاهش نبض های محيطي‬ ‫‪ ‬سيانوز محيطي‪ /‬سردی اندام ها‬ ‫‪ ‬اوليگوری و دهيدراتاسيون‬ ‫‪ ‬کاهش سطح هوشياری‬ ‫عالئم ‪Cardiogenic shock‬‬ ‫‪ ‬افت فشارخون سيستوليك زير ‪ 10‬ميلي متر جيوه‬ ‫‪ ‬تاکيکاردی‬ ‫‪ ‬سيانوز محيطي‬ ‫‪ ‬بي قراری‬ ‫‪ ‬تنگي نفس‬ ‫عالئم عمومی شوك‬ ‫‪ ‬عالئم هيپوکسی‪ :‬تنفس تند‪ /‬سيانوز‪ /‬بي قراری‬ ‫‪ ‬کاهش حجم‪ :‬رنگ پريدگي‪ /‬گيجي و کاهش هوشياری‬ ‫‪77‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ ‬تاکيکاردی‪ /‬سردی اندام ها‬ ‫‪ ‬تب‪ ،‬لرز يا تعريق شديد (شوک گرم)‬ ‫‪ ‬هيپوتانسيون‬ ‫اقدامات حمايتی در شوك‬ ‫در هنگام بروز شوک مهم ترين نکات عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ ‬مايع درمانی و برقراری يک ‪ :Iv line‬نرمال سالين‪ /‬رينگر الکتات‪ /‬محلول های کلوئيدی‬ ‫‪ ‬پوزيشن بيمار‪ :‬بلند کردن ساق پا‬ ‫‪ ‬حمايت تنفسی‪ :‬باز کردن راه هوايي‪ /‬اکسيژن تراپي‬ ‫‪ ‬انتقال سريع به نزديك ترين مرکز درماني مجهز‬ ‫اورژانس های هيپرتانسيون‬ ‫پرفشاری خون به عنوان يکي از شايع ترين بيماری هايي است که اغلب بيماران را راهي مطب ها و داروخانه ها مي نمايد‪.‬‬ ‫طبق تعريف پرفشاری خون به فشارخون بيش از ‪ 140/110‬اطالق مي شود که در صورت وجود اين حالت بيش از ‪ 8‬نوبت‪ ،‬نياز‬ ‫به بررسي سيستم قلبي‪ -‬عروقي و درمان دارويي وجود دارد‪ .‬پرفشاری خون گاهي مي تواند يك اورژانس باشد که در اين‬ ‫حالت فشارخون بيمار بطور ناگهاني به بيش از ‪ 180/110‬افزايش مي يابد که مي تواند تهديد کننده ی حيات باشد لذا نياز به‬ ‫اقدامات سريع و ويژه ی ذيل وجود دارد‪.‬‬ ‫‪ ‬توجه به راه هوايي‬ ‫‪ ‬برقراری يك ‪Iv line‬‬ ‫‪ ‬مانيتورينگ عالئم حياتي_ وجود عالئم سردرد‪ ،‬تاری ديد‪ ،‬تشنج و تنگي نفس عالئم خطر هستند‪.‬‬ ‫‪ ‬استفاده از داروهای کاهش دهنده ی فشارخون نظير قرص کاپتوپريل يا يك ديورتيك تزريقي و ارجاع سريع به‬ ‫نزديك ترين مرکز درماني‬ ‫احياء قلبی_ تنفسی )‪(CPR‬‬ ‫در برخورد با يك بيمار بدحال که هوشياری ندارد اقدامات زير بايد بسرعت انجام شوند‪:‬‬ ‫‪ ‬کنترل نبض‬ ‫‪ ‬بررسي راه هوايي‬ ‫‪ ‬کنترل تنفس‬ ‫‪ ‬ماساژ قلبي‬ ‫اقدامات اوليه در ايست قلبی‬ ‫‪ ‬مراحل انجام ماساژ قلبی‬ ‫بيمار را روی يك سطح صاف به پشت بخوابانيد‪ .‬دهان و راههای هوايي را از وجود هر گونه جسم خارجي يا دندان های‬ ‫مصنوعي پاک کنيد‪ .‬آنگاه سر بيمار را به عقب خم کرده و با دست ديگر بيني بيمار را ببنديد و پس از يك دم عميق‪ ،‬يك بازدم‬ ‫‪71‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫عميق در دهان بيمار انجام دهيد و نبض گردني مصدوم را لمس کنيد‪ .‬اگر نبض لمس نشد بايد پس از هر ‪ 15‬بار فشار سينه‪2 ،‬‬ ‫بار پشت سر هم تنفس مصنوعي بدهيد يا اگر فرد ديگری برای کمك آمد به ازای هر بار تنفسي که بيمار مي دهد شما بايستي ‪5‬‬ ‫بار فشار سينه انجام دهيد‪ .‬به اين صورت که يك دست روی دست ديگر در قسمت يك سوم جناغ قرار داده شده و فشار دهيد‬ ‫به طوری که با فشار‪ ،‬جناغ سينه ‪ 8‬تا ‪ 5‬سانتيمتر فرو رود (در افراد مختلف فرق دارد) و هر ‪ 8‬دقيقه يك بار ضربان نبض بيمار‬ ‫را کنترل کنيد‪ .‬در صورت شروع نبض‪ ،‬عمليات احياء را متوقف کنيد‪ .‬در حين عمليات احياء‪ ،‬بيمار به مرکز فوريت های پزشکي‬ ‫انتقال داده شود‪ .‬توجه داشته باشيد که وقفه در انجام مراحل احيای قلبي_ ريوی بيشتر از ‪ 5‬ثانيه نشود‪.‬‬ ‫‪Cardiac Attack‬‬ ‫عدم خون رساني به قسمتي از عضله ی قلب به علت انسداد يکي از عروق کرونر که منجر به يك انفارکتوس ميوکارد‬ ‫مي شود‪.‬‬ ‫اورژانس های قلبی‬ ‫عالئم کالسيک يک بيمار قلبی‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪Chest pain /chest discomfort‬‬ ‫‪Dyspnea‬‬ ‫‪Palpitation‬‬ ‫‪Syncope‬‬ ‫‪edema‬‬ ‫‪Chest pain‬‬ ‫يک شکايت شايع و غيراختصاصی‬ ‫بسياری از بيماری های ديگر غير قلبي مي توانند سبب درد و احساس فشار و ناراحتي در قفسه ی سينه شوند‪ .‬بيان‬ ‫احساس در يك درد قلبي معموال به شکل ابراز گرفتگي‪ ،‬تير کشيدن‪ ،‬احساس مرگ‪ ،‬خفگي و‪ ...‬مي باشد و بيمار به شدت‬ ‫مضطرب و وحشت زده است‪ .‬سابقه ی بيماری قلبي بسيار مهم مي باشد بطوری که گاهي حتي يك تير کشيدن مختصر يا‬ ‫سوزش سر دل در يك بيمار با سابقه ی بيماری قلبي مي تواند خطرناک باشد‪ .‬معموال درد در مرکز سينه و زير استرنوم است‪.‬‬ ‫ناگهاني و سريع ايجاد شده و ممکن است درد به شانه‪ ،‬فك پاييني يا بازو يا ناحيه ی معده انتشار يابد‪ .‬گيجي‪ ،‬ضعف‪ ،‬تعريق‪،‬‬ ‫تهوع‪ ،‬تنگي نفس و اضطراب از ديگر عالئم احتمالي همراه آن است‪ .‬درد ناشي از ايسکمي ميوکارد در کمتر از ‪ 5‬دقيقه با‬ ‫نيتروگليسرين زير زباني تسکين مي يابد‪ .‬در سالمندان و يا در افراد ديابتيك ممکن است يك حمله ی قلبي بدون درد باشد‪.‬‬ ‫احساس تپش قلب يا خالي شدن سر يا سرگيجه و تعريق هم مي تواند عالمت وجود يك آريتمي خطرناک محسوب شود‪ .‬درد در‬ ‫بيماران با سابقه ی گاستريت‪ ،‬رگورژيتاسيون معدی و ازوفاژيت با غذا خوردن‪ ،‬الکل و به پشت خوابيدن بدتر شده و با آنتي‬ ‫اسيد تسکين مي يابد‪ .‬بسياری از اوقات‪ ،‬بيماران درد و ناراحتي زير استرنوم را در خود به عنوان يك" ترش کردن" تلقي مي‬ ‫کنند که ممکن است پزشك يا خود بيمار به آن اهميتي ندهند‪ .‬دردهای پلورتيك )‪ (CHEST WALL PAIN‬اغلب با تنگي نفس همراه‬ ‫هستند و با نفس کشيدن بدتر مي شوند لذا قابل افتراق از درد قلبي مي باشند‪.‬‬ ‫‪Dyspnea‬‬ ‫‪79‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫تنگي نفس از نشانههای دوگانهای است که ممکن است منشا قلبي داشته باشد‪ .‬در بيشتر موارد تنگي نفس افراد به دليل‬ ‫مشکالت ريوی است و فقط در درصدی از موارد‪ ،‬بيماری قلبي زمينه ساز تنگي تنفس مي شود‪ .‬تنگي نفس ممکن است ناشي از‬ ‫بيماری های ريوی يا قفسه ی سينه از جمله آسم‪ ،‬برونشيت‪ ،‬سل و عفونت ريه (پنوموني)‪ ،‬بيماری های قلبي از جمله حمله ی‬ ‫حاد قلبي‪ ،‬اختالل دريچههای آئورت و ميترال و نارسايي قلبي‪ ،‬کم خوني‪ ،‬عفونت شديد بدن‪ ،‬چاقي و اختالالت اضطرابي باشد‪.‬‬ ‫بعالوه شروع ناگهاني تنگي نفس با يا بدون درد سينه ممکن است عالمت آمبولي ريه باشد‪.‬‬ ‫‪Palpitation‬‬ ‫احساس و درک ناخوشايند از ضربان قلب که مي تواند برای بيمار آزار دهنده باشد تپش قلب نام دارد‪ .‬احساس تپش قلب‬ ‫شکايتي است که طيف وسيعي از بيماران قلبي_ ريوی و اختالالت اضطرابي را در بر مي گيرد‪ .‬شمارش نبض در تشخيص‬ ‫افزايش ضربان واقعي کمك کننده است‪ .‬شمارش بايد در حالت استراحت و به مدت ‪1‬دقيقه ی کامل باشد و تعداد ضربان بيش از‬ ‫‪ 90-100‬يك تپش قلب واقعي است‪.‬‬ ‫‪Edema‬‬ ‫ادم يك عالمت غير اختصاصي در بيماری های قلبي‪ ،‬کليوی‪ ،‬کبدی‪ ،‬آلرژی و‪ ...‬است‪ .‬ادم مي تواند يك نشانه از نارسايي‬ ‫قلبي باشد و نياز به مراقبت ويژه دارد البته تشخيص نوع ادم بسيار پراهميت است‪.‬‬ ‫يك ادم شديد و ناگهاني بخصوص در ناحيه ی سر و صورت نياز به ارجاع فوری دارد و اغلب نشانه ی آلرژی است‪.‬‬ ‫ادم های لوکاليزه مربوط به انسداد وريدی يا لنفادم يا تومورها است‪ .‬اما يك ادم تدريجي که در اندام ها ايجاد شده است‬ ‫مي تواند قلبي باشد‪ .‬ادم در بيماری های کليوی معموال در اطراف چشم ها و صورت است و در مراحل انتهايي‪ ،‬اندام ها هم‬ ‫درگير مي شوند‪ .‬در بيماران سيروتيك يا نارسايي مزمن قلبي‪ ،‬ادم همراه با آسيت مي باشد‪ .‬اگر ادم در بيمار قلبي‪ ،‬ناگهاني و‬ ‫همراه با تنگي نفس و عالئم ادم حاد ريوی باشد يك اورژانس محسوب خواهد شد‪.‬‬ ‫اقدامات و کمک های اوليه در اورژانس های قلبی‬ ‫‪ ‬لباس های اطراف گردن و قفسه ی سينه را شل کنيد‪ .‬به بيمار وضعيت نيمه نشسته بدهيد و به هيچ عنوان بيمار را‬ ‫حرکت ندهيد‪.‬‬ ‫‪ ‬با مراکز درماني تماس بگيريد‪.‬‬ ‫‪ ‬هر ‪ 5‬دقيقه يك قرص زير زباني نيتروگليسرين به بيمار بدهيد‪.‬‬ ‫‪ ‬عالئم حياتي را بررسي کنيد و اگر نياز بود عمليات احياء را آغاز نماييد‪.‬‬ ‫‪syncope‬‬ ‫سنکوپ از دست رفتن موقت هوشياری به علت کاهش جريان خون مغزی است که معموال با سقوط فرد همراه است‪ .‬اگر اين‬ ‫واقعه همراه با انقباضات غير ارادی يا عالئمي از ادراکات غير طبيعي يا اسپاسم گوارشي يا سيانوز باشد احتمال بروز تشنج‬ ‫مطرح است‪.‬‬ ‫شايع ترين عوامل ايجاد کننده ی سنکوپ عبارتند از‪ :‬علل قلبي‪ ،‬نورولوژيك (تشنج)‪ ،‬هيپوگاليسمي‪ ،‬وازوواگال )‪ (Faint‬و‪...‬‬ ‫مانيتورينگ دقيق عالئم حياتي و ارجاع بيمار الزم است‪.‬‬ ‫‪10‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫ارزيابی سنکوپ‬ ‫‪ ‬شرح حال و مشاوره بخصوص در موارد سابقه ی حمالت تکرار شونده ی سنکوپ‪ .‬وجود عالئم همراه مثل ضعف‪،‬‬ ‫سرگيجه‪ ،‬اورا‪ ،‬اسپاسم عضالني و ‪ ...‬بايد بررسي شوند‪.‬‬ ‫‪ ‬کنترل سطح هوشياری‬ ‫‪ ‬بررسي راه هوايي‬ ‫‪ ‬کنترل فشارخون‬ ‫‪ ‬بررسي داروهای مصرفي بيمار (برای تشخيص هيپوتانسيون اورتوستاتيك)‬ ‫در صورت افت فشارخون‪ ،‬باال نگه داشتن اندام های تحتاني و مصرف مايعات فراوان يا ‪ ORS‬توصيه مي شود‪ .‬افتراق‬ ‫يك حمله ی واقعي سنکوپ از يك حالت ساختگي يا هيستريك مهم است‪.‬‬ ‫تروما‬ ‫تروما سومين علت مرگ در تمام سنين است و در برخورد با يك بيمار تروماتيزه ی شديد قدم اول‪ ،‬ارزيابي سريع‪،‬‬ ‫تشخيص و تصحيح مشکالتي است که تهديد جدی برای زندگي مصدوم هستند و در نظر اول مشخص ميباشند‪.‬‬ ‫موارد تهديد کننده ی حيات مانند مشکالت شديد تنفسي و قلبي‪ ،‬ايست قلبي و تنفسي‪ ،‬مسموميتهای شديد‪ ،‬زخم های باز‬ ‫قفسه ی سينه و خونريزی های شديد داخلي و خارجي و ‪ ...‬هستند‪ .‬در اين مرحله ميزان هوشياری‪ ،‬تنفس و نبض مطرح است‪.‬‬ ‫در اين موارد اقدامات الزم چون باز کردن راه هوايي و کنترل عالئم حياتي‪ ،‬برخورد با زخم مکنده و باز قفسه ی سينه‪ ،‬کنترل‬ ‫خونريزی خارجي و ‪ ...‬انجام ميشود‪.‬‬ ‫در هنگام برخورد با يك بيمار ترومايي بطور استاندارد بايد اقدامات خاصي را انجام داد‪.‬‬ ‫ارزيابي اوليه شامل يك سری بررسي ها و اقدامات استاندارد تحت عنوان ‪ ABC‬است‪.‬‬ ‫‪( Air way .1‬راه هوايي)‬ ‫‪( Breathing .2‬کنترل تنفس)‬ ‫‪( Circulation .8‬کنترل سيستم جريان خون)‬ ‫‪( Airway‬کنترل راه هوايی) شامل‪:‬‬ ‫ بررسي سطح هوشياری و اطمينان از باز بودن راه هوايي‪ ،‬بي حرکتي گردن و ساکشن ترشحات حلق مي باشد‪.‬‬‫ بررسي جراحت نافذ در ناحيه ی سر و گردن‬‫ وجود هوای زير پوستي در ناحيه ی سر و گردن و قفسه ی سينه‬‫عالئم انسداد راه هوايی‪ :‬در صورت انسداد کامل‪ ،‬هوای تنفسي به گوش نميرسد‪ .‬صورت و لب ها کبود هستند و در‬ ‫انسداد ناقص راه هوايي‪ ،‬صدای غلغل و خرخر به گوش ميرسد و ورود و خروج هوا به ريه خوب انجام نميگيرد‪ .‬بررسي‬ ‫جسم خارجي در مسير هوايي نيز بايد همزمان انجام شود‪.‬‬ ‫‪Breathing‬‬ ‫‪11‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫بررسي وضعيت تنفسي شامل تعداد تنفس يا وجود آپنه (حمالت قطع تنفس ) و يا تنفس های سطحي (يا همراه با سيانوز)‬ ‫مي باشد‪ .‬در صور ت وجود هرگونه اختالل در تنفس بايد اکسيژن تراپي انجام شود و يا طبق اصول احياء‪ ،‬تنفس دهان به دهان‬ ‫با رعايت احتياط الزم صورت گيرد‪.‬‬ ‫‪Circulation‬‬ ‫‪ ‬بررسي نبض گردني يا نبض کاروتيد بيمار برای اطمينان از وجود گردش خون و عملکرد طبيعي قلب‬ ‫‪ ‬بررسي وجود خونريزی‬ ‫وجود خونريزی های شديد سبب از دست رفتن خون و نرسيدن خون به اندام های حياتي مانند مغز و کليه و سرانجام‬ ‫پديدار شدن شوک ميشود‪.‬‬ ‫پس از کنترل ‪ A.B.C‬بيمار و پس از اطمينان از اين که راه هوايي باز است )‪ (A‬بيمار به خوبي نفس ميکشد )‪ (B‬و جريان‬ ‫خون به خوبي در رگ ها جاری است )‪ (C‬يعني بيمار نبض دارد که ارزيابي اوليه نام دارد‪ .‬در مرحله ی بعدی ارزيابي کيفيت‬ ‫عالئم حياتي بيمار را بررسي ميکنيم‪ .‬عالئم حياتي عبارتند از نبض‪ ،‬تنفس‪ ،‬وضعيت پوست‪ ،‬سطح هوشياری و فشارخون‪.‬‬ ‫ترومای جمجمه‬ ‫معموال يك دوره ی کوتاه از دست رفتن هوشياری دارد و ممکن است با سردرد‪ ،‬فراموشي‪ ،‬سرگيجه و تهوع همراه باشد‪ .‬در‬ ‫اين موارد بيمار بايد تحت نظر گرفته شود و جهت بررسي بيشتر ارجاع شود‪.‬‬ ‫آنافيالکسی‬ ‫يك واکنش ازدياد حساسيت سيستميك که در اثر تماس با يك آلرژن ايجاد مي شود‪ .‬اين حالت در عرض چند دقيقه از زمان‬ ‫مواجهه با آلرژن ايجاد مي شود‪.‬‬ ‫عالئم‪ :‬خارش‪ ،‬کهير‪ ،‬تورم مخاطي‪ ،‬تهوع‪ ،‬تنگي نفس‪ ،‬تاکي کاردی‪ ،‬خشونت صدا‪ ،‬استريدور (اسپاسم حنجره) و کالپس‬ ‫عروقي‬ ‫شايع ترين عوامل ايجاد آنافيالکسي عبارتند از‪ :‬آنتي سرم ها‪ ،‬هورمون ها‪ ،‬گرده ی گياهان‪ ،‬بعضي غذا ها و بعضي داروها‬ ‫(بخصوص آنتي بيوتيك ها)‬ ‫درمان و اقدامات اوليه‬ ‫در مواجهه با بيماری که دچار شوک آنافيالکسي است کليه ی اقدامات ذکر شده برای شوک را انجام داده و عالوه بر آن ‪0/2‬‬ ‫تا ‪ 0/5‬سي سي از محلول ي ك در هزار اپي نفرين زير جلدی تزريق مي شود که در صورت لزوم مي توان هر ‪ 20‬دقيقه آن را‬ ‫تکرار نمود‪ .‬در حين ارجاع فوری بيمار مي توان از برقراری مايعات وريدی و آنتي هيستامين ها مانند ديفن هيدرامين‪ ،‬اکسيژن‬ ‫تراپي و گلوکوکورتيکوئيدهای وريدی نظير هيدروکورتيزون هم استفاده کرد‪.‬‬ ‫مسموميت ها‬ ‫‪12‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫مصرف عمدی يا اشتباه يك ماده ی سمي که اثرات توکسيك آن موجب آسيب به انسان و ايجاد بيماری مي شود مسموميت‬ ‫نام دارد‪.‬‬ ‫مصرف مواد سمي معموال از طريق خوراکي‪ ،‬تنفسي‪ ،‬تزريقي‪ ،‬چشمي و‪ ...‬است‪.‬‬ ‫نيمي از مسموميت ها مربوط به کودکان زير ‪ 6‬سال و اغل ب به شکل نوشيدن اتفاقي مواد سمي‪ ،‬نفت و مواد شوينده است‪.‬‬ ‫مسموميت در نوجوانان به علت مسائل رفتاری و اغلب به شکل خودکشي با مصرف داروها اتفاق مي افتد‪ .‬مسمويت در بالغين‬ ‫و افراد مسن معموال اتفاقي است‪.‬‬ ‫عالئم مسموميت‬ ‫‪ ‬تهوع و استفراغ‬ ‫‪ ‬کرامپ های شکمي‬ ‫‪ ‬گلودرد‪ ،‬آبريزش از دهان‪ ،‬چشم و بيني‬ ‫‪ ‬خواب آلودگي‪ ،‬کاهش هوشياری‪ ،‬عصبانيت‪ ،‬تحريك پذيری‪ ،‬ترمور يا تشنج‬ ‫‪ ‬عالئم سوختگي در دهان‪ ،‬پوست و‪...‬‬ ‫‪ ‬مردمك های تنگ در مسموميت با مخدرها و بنزوديازپين ها‬ ‫نحوه ی برخورد با مسموميت ها‬ ‫‪ ‬هرگز بيمار مسموم را تا قبل از رساندن به مرکز درماني وادار به استفراغ نکنيد‪ .‬چون در صورت استفراغ اين مواد‪،‬‬ ‫ممکن است مری مجددا آسيب ببيند و يا با آسپيره شدن به داخل راه هوايي باعث آسيب مخاط‪ ،‬تورم و انسداد راههای هوايي‬ ‫گردند‪.‬‬ ‫عالئم خطر مهم در مسموميت ها که بايد در صورت وجود هر يك از موارد‪ ،‬بيمار سريعا به مراکز درماني مجهز ارجاع‬ ‫شود‪:‬‬ ‫‪ ‬کاهش سطح هوشياری‬ ‫‪ ‬تشنج‬ ‫‪ ‬درد قفسه سينه‬ ‫‪ ‬تنفس مشکل‬ ‫‪ ‬عالئم بروز شوک‬ ‫اقدامات اوليه در مسموميت ها‬ ‫گرفتن يك شرح حال مختصر و اطالعات دقيق از بيمار يا همراهان وی در شناخت نوع ماده سمي بسيار کمك کننده‬ ‫است‪ .‬اگر فرد مسموم هوشيار است از او سئوال نماييد‪:‬‬ ‫‪ who -1‬نام‪ ،‬سن و جنس فرد‬ ‫‪ what -2‬نوع ماده سمي‬ ‫‪ how much -8‬ميزان ماده سمي‬ ‫‪ how -4‬وضعيت مسموم‬ ‫‪18‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ when -5‬زمان مسموميت‬ ‫نکتـه‬ ‫در صورت وجود سوختگي در ناحيه ی لب‪ ،‬احتمال مسموميت با مواد سوزاننده وجود دارد که بايد چندين جرعه آب سرد‬ ‫يا شير به فرد مسموم داده شود ‪.‬‬ ‫به عنوان اولين اقدام‪ ،‬شستشوی هر چه سريع تر آلودگي های پوست و چشم با آب فراوان يا نرمال سالين تا پاک شدن‬ ‫کا مل آلودگي و در صورت وجود هر گونه اختالل در هوشياری يا تنفس بيمار الزم است ضمن ارجاع فوری تجويز اکسيژن‬ ‫انجام شود‪ .‬همچنين در مسموميت های تنفسي يا بيمار تشنجي کنترل راه هوايي و تجويز اکسيژن صورت گيرد‪.‬‬ ‫مسموميت های گوارشي شايع ترين نوع مسموميت هستند‪ .‬اين مسموميت مي تواند ناشي از مصرف غذای فاسد‪ ،‬مصرف‬ ‫داروی اشتباه و يا زياد از حد خوردن دارو به قصد خودکشي باشد‪ .‬معموال کودکان بيش از بزرگساالن در معرض خطر‬ ‫مسموميت اتفاقي قرار مي گيرند که اغلب بعلت مصرف مواد شيميايي خطرناک مانند نفت و مواد پاک کننده مي باشد‪.‬‬ ‫بعضي از عالئم گوارشي به نوع ماده ی مصرف شده و نحوه ی تاثير آن بستگي دارند‪ .‬برای مثال استفاده از مواد مخدر‬ ‫کاهش و وقفه ی تنفس‪ ،‬تنگي مردمك چشم و خشکي دهان را در پي دارد‪ .‬در حالي که استفاده از داروهای محرک باعث هيجان‪,‬‬ ‫توهم‪ ,‬تعريق فراوان‪ ،‬تاکي کاردی و افزايش تعداد تنفس و تشنج مي شود‪.‬‬ ‫در مسموميت با الکل به علت مصرف بيش از حد‪ ،‬عالئمي چون استشمام بوی الکل از تنفس بيمار‪ ،‬تهوع و استفراغ‪ ,‬تنفس‬ ‫عميق‪ ،‬نبض پر در مراحل ابتدايي و تنفس کم عمق و نبض تند در مراحل پيشرفته ديده مي شود و حتي بعلت تاثير الکل در‬ ‫سيستم عصبي فرد‪ ،‬تعادل رفتاری و شخصيتي و تفکر فرد از بين رفته و ممکن است به ديگران يا خود آسيب برساند‪.‬‬ ‫در مسموميت با اسيد و قلياها که بصورت تصادفي يا به قصد خودکشي استفاده مي شوند وجود نواحي سوخته در اطراف‬ ‫صورت‪ ،‬دهان و حلق‪ ،‬استفراغ و اسهال خوني‪ ،‬درد و سوزش شديد در مجرای گوارشي و يا مشکالت تنفس و انسداد راه هوايي‬ ‫از عالئم اين مسموميت ها هستند‪.‬‬ ‫در صورتي که لباسهای فرد مسموم به وسيله ی مواد سوزاننده سوخته باشند اگر فرد مسموم بيهوش است او را ارزيابي‬ ‫کنيد‪ .‬هر ‪ 2‬تا ‪ 8‬دقيقه تنفس و نبض او را بررسي کنيد سپس ارجاع دهيد‪.‬‬ ‫عالئم شايع مسموميت های غذايی‬ ‫‪ ‬اسهال‬ ‫‪ ‬تهوع ‪ -‬استفراغ‬ ‫‪ ‬کرامپ شکمي‬ ‫عالئم در يك مسمويت غذايي ساده معموال گذرا هستند و طي ‪ 8-2‬روز بهبود مي يابند‪ .‬در مسموميت های ميکروبي بايد‬ ‫درمان اختصاصي آنتي بيوتيکي انجام شود‪.‬‬ ‫مراقبت ها در بيمار با مسموميت غذايی‬ ‫‪ ‬جلوگيری از ايجاد دهيدراتاسيون از طريق مصرف آب و الکتروليت های خوراکي يا تزريقي‬ ‫‪ ‬مصرف رژيم کم چربي‪( BRAT diet :‬موز‪ ،‬برنج‪ ،‬آب سيب‪ ،‬نان تست)‬ ‫‪ ‬در شرايط معمول آنتي بيوتيك و داروهای ضد اسهال توصيه نمي شوند‪.‬‬ ‫‪14‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ ‬در صورت وجود ريسك فاکتور‪ ،‬ارجاع به مراکز درماني جهت بررسي بيشتر الزم است‪.‬‬ ‫ريسک فاکتورها در بيمار با مسموميت غذايی‬ ‫‪ ‬هر نوع اسهال خوني‬ ‫‪ ‬کم آبي شديد‬ ‫‪ ‬کودکان (بخصوص زير ‪ 1‬سال)‬ ‫‪ ‬سالمندان‬ ‫‪ ‬حاملگي‬ ‫‪ ‬افراد دارای نقص سيستم ايمني‬ ‫در موارد فوق بيمار بايد حتما تحت نظر يك پزشك قرار گرفته و بررسي های بيشتر انجام شود‪.‬‬ ‫بوتوليسم‬ ‫تشخيص سريع اين بيماری و انجام مراقبت های الزم آن موجب حفظ حيات فرد مسموم خواهد شد‪ .‬هر چند اين نوع‬ ‫مسموميت نادر است اما در ‪ 60‬درصد موارد منجر به مرگ خواهد شد‪.‬‬ ‫اين سم که از باکتری کلستريديوم بوتولونيوم ترشح مي شود مانع از ارسال پيام های عصبي از اعصاب محيطي به عضالت‬ ‫مي گردد و به ضعف شديد‪ ،‬فلج و مرگ مي انجامد‪ .‬متاسفانه اين سم هيچ طعم و مزه ای ندارد‪.‬‬ ‫نشانه های بيماری معموال تا ‪ 24‬ساعت پس از مصرف سم ظاهر نمي شوند و پس از آن نشانه ها و عالئم زير به ترتيب و‬ ‫بتدريج آغاز مي گردند‪:‬‬ ‫‪ -1‬خشکي دهان‬ ‫‪ -6‬فلج عضالت تنفسي‬ ‫‪ -2‬گلودرد‬ ‫‪ -8‬عدم تطابق در چشم و دوبيني‬ ‫‪ -4‬خستگي شديد‬ ‫‪ -5‬اشکال در صحبت کردن و بلع‬ ‫‪ -11‬مردمك های گشاد‬ ‫‪ -7‬فلج‬ ‫‪ -1‬از بين رفتن رفلکس های بدن‬ ‫‪ -9‬محدوديت حرکات چشم‬ ‫‪ -10‬اختالل شديد تنفسي‬ ‫منبع اصلي سم بوتوليسم غذای کنسرو شده ی تاريخ گذشته است که قبل از مصرف خوب حرارت نديده است‪ .‬اما‬ ‫به تازگي مشاهده شده که ‪ 24‬درصد موارد گزارش شده ناشي از غذاهای رستوراني بوده اند‪.‬‬ ‫اقدامات و کمک های اوليه‬ ‫ دادن اکسيژن با فشار زياد در صورت شك به فلج عضالت تنفسي‬‫ رسانيدن بيمار به مرکز درماني‬‫‪ -‬تجويز ضد سم توسط پزشك و در مرکز درماني‬ ‫مسموميت های تنفسی‬ ‫‪15‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫سموم تنفسي موادی سمي هستند که از طريق مجاری تنفسي وارد شده و از ريه ها جذب بدن مي شوند‪ .‬بيشتر‬ ‫مسموميت های تنفسي ناشي از دود آتش سوزی مي باشند‪ .‬سم به سرعت جذب بدن شده و معموال عواقب خوبي ندارد‪.‬‬ ‫منابع اصلي مسموميت های تنفسي عبارتند از‪:‬‬ ‫ گاز مونواکسيد کربن ‪ :co‬گاز اصلي متصاعد شده از اگزوز اتومبيل و سوخت ناقص نفت‪ ،‬گاز و هيزم و‪ ...‬است‪ .‬اين‬‫گاز در زنبورداری برای کشتن زنبور بکار مي رود‪.‬‬ ‫ گاز دی اکسيد کربن‪ :‬در صنعت ايجاد مي شود و در عمق چاه وجود دارد‪.‬‬‫ گاز کلر‪ :‬در استخرها بکار مي رود‪ .‬اين گاز از ترکيب مواد سفيد کننده با جوهر نمك نيز بوجود مي آيد‪.‬‬‫ گاز آمونياک‪ :‬گازهای صنعتي‬‫ گازهای بيهوشي (اتر)‬‫ گاز دی اکسيد سولفور‪ :‬در صنايع يخ سازی بکار مي رود و در چاه ها نيز وجود دارد‪.‬‬‫عالئم و نشانه های عمومی مسموميت تنفسی‬ ‫‪ -1‬سردرد شديد‬ ‫‪ -6‬اشك ريزش و سوختگي چشم‬ ‫‪ -2‬تهوع و استفراغ‬ ‫‪ -7‬سوختگي گلو و سينه و پوست صورت‬ ‫‪ -8‬سرفه و تنفس صدادار‬ ‫‪ -1‬سيانوز (کبودی)‬ ‫‪ -4‬تنگي نفس‬ ‫‪ -5‬درد قفسه سينه‬ ‫‪ -9‬گيجي‬ ‫‪ -10‬اختالل در هوشياری و بيهوشي‬ ‫اقدامات و کمک های اوليه‬ ‫ باز کردن سريع در و پنجره و انتقال فرد مسموم به هوای آزاد‬‫ شل نمودن يقه و کمربند و باز نگه داشتن راه هوايي‬‫ تجويز فوری اکسيژن ‪ 100‬درصد‬‫‪ -‬انتقال سريع مسموم به نزديکترين مرکز اورژانس‬ ‫مسموميت های تماسی‬ ‫اين نوع مسموميت زماني روی مي دهد که ماده ی سمي از طريق پوست وارد بدن شده و از طريق دستگاه گردش خون در‬ ‫سراسر بدن توزيع گردد‪ .‬حشره کش ها و سموم صنعتي دو نوع شايع از سمومي هستند که از طريق پوست قابل جذب مي‬ ‫باشند‪ .‬همچنين گياهان بسياری وجود دارند (نظير گزنه‪ ،‬پيچك‪ ,‬سماق و‪ )...‬که در صورت تماس با پوست واکنش های شديد‬ ‫حساسيتي ايجاد مي کنند که اين واکنش ها مي توانند در کل بدن نيز منتشر شوند‪.‬‬ ‫عالئم و نشانه های عمومی مسموميت های تماسی عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ -1‬التهاب و قرمزی پوست‪ ،‬خارش و بثورات جلدی‬ ‫‪ -2‬سوختگي شيميايي و ايجاد تاول‬ ‫‪ -8‬تهوع‪ ،‬استفراغ و اختالل هوشياری‬ ‫‪ -4‬ساير عالئم و نشانه های عمومي مسموميت ها‬ ‫‪16‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫اقدامات و کمک های اوليه در مسموميت تماسی‪:‬‬ ‫ شستشوی پوست با مقادير زياد آب حداقل به مدت ‪ 20‬دقيقه‬‫ شستشوی موضع آلوده با آب و صابون‬‫‪ -‬انتقال بيمار به مرکز درماني‬ ‫مسموميت های تزريقی‬ ‫‪ ‬مسموميت تزريقي در اثر تزريق دارو به بدن‬ ‫‪ ‬گاز گرفتگي حيوانات‬ ‫‪ ‬مارگزيدگي‬ ‫‪ ‬گزش حشرات‬ ‫مسموميت تزريقی در اثر تزريق دارو به بدن‬ ‫تزريق بعضي از داروها به طرق مختلف شامل تزريق وريدی )‪ ،(IV‬داخل عضالني )‪ ،(IM‬زير جلدی )‪ (SC‬و داخل جلدی‬ ‫)‪ (ID‬مي تواند عالئم و واکنش های حساسيتي را ايجاد کند‪ .‬همچنين برخي از افراد به داروهای خاصي آلرژی دارند‪.‬‬ ‫نشانه ها و عالئم اصلي به صورت شوک حساسيتي يا آنافيالکتيك بروز مي کنند‪.‬‬ ‫عالئم و نشانه های عمده ی شوك آنافيالکتيک در اثر تزريق داروها يا تماس با يک ماده ی آلرژن‪:‬‬ ‫ خارش در سراسر بدن و بروز قرمزی و التهاب در پوست‬‫ تورم مخاط بخصوص در سيستم تنفسي و تنگي نفس‬‫ نبض و تنفس نامنظم و شوک‬‫اقدامات و کمك های اوليه در مسموميت تزريقي داروها مانند کمك های اوليه شوک آنافيالکتيك بوده که در فصل مربوطه‬ ‫توضيح داده شده است‪.‬‬ ‫گاز گرفتگی حيوانات‬ ‫گاز گرفتن حيوانات يا انسان باعث دريدگي پوست و عفونت بسيار شديد مي شود‪ .‬گاز گرفتگي حيوانات وحشي مثل روباه‪،‬‬ ‫گرگ‪ ،‬سگ و راکون مي تواند باعث انتقال ويروس هاری گردد و در صورت عدم رسيدگي و مراقبت پزشکي به مرگ مي انجامد‪.‬‬ ‫گاز گرفتگي انسان نيز باعث انتقال ميکروب های زيادی از دهان به پوست و همچنين انتقال کزاز مي شود‪.‬‬ ‫اقدامات‬ ‫‪ -1‬شستشوی زخم با آب و صابون يا بتادين رقيق شده‬ ‫‪ -2‬پانسمان زخم (در مواردی که مشکوک به گازگرفتگي با حيوان هار هستيد زخم نبايد بسته شود)‪.‬‬ ‫‪17‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ -8‬جهت انجام اقدامات بعدی‪ ،‬بيمار را به مرکز بهداشتي_ درماني ارجاع فوری دهيد و در صورت امکان بصورت تلفني‬ ‫پزشك و کاردان مرکز را برای فراهم نمودن واکسن هاری مطلع نمائيد‪.‬‬ ‫‪ - 4‬در مورد سابقه ی واکسيناسيون کزاز و هاری سوال کنيد‪.‬‬ ‫‪ -5‬در صورتي که زخم عمقي بوده و خونريزی دارد با فشار مستقيم و بلند کردن قسمت آسيب ديده خونريزی را کنترل‬ ‫کنيد‪ .‬با يك بالشتك نرم يا پوشش استريل و باند‪ ,‬زخم را در جای خود محکم ببنديد تا خونريزی کنترل شود و بعد شرايط‬ ‫ارجاع را فراهم آوريد‪.‬‬ ‫مارگزيدگی‬ ‫دو نوع مار اصلي سمي و غير سمي وجود دارند‪ .‬مارهای سمي در نقاط مرکزی و کويری ايران زندگي مي کنند که بعضي از‬ ‫آنها بسيار خطرناک بوده و سم آنها کشنده است‪.‬‬ ‫عالئم و نشانه های مارگزيدگی‬ ‫ يك جفت عالمت سوراخ شدگي‬‫ درد‪ ،‬قرمزی و تورم شديد در محل نيش و اطراف آن‬‫ تهوع و استفراغ‬‫ اختالل بينايي‬‫ افزايش بزاق و تعريق‬‫ اختالل در تنفس‬‫اقدامات و کمک های اوليه در مارگزيدگی‬ ‫‪ -1‬بيمار را آرام کنيد و کمك کنيد تا دراز بکشد‪.‬‬ ‫‪ -2‬محل گزيدگي را با آب و صابون و با ماليمت شستشو دهيد‪.‬‬ ‫‪ -8‬استفاده از باند محدود کننده در ‪ 8‬سانتي متری باالی محل گزش الزامي است و با استفاده از باند مثلثي‪،‬‬ ‫ناحيه ی‬ ‫آسيب ديده را بي حرکت کنيد‪.‬‬ ‫‪ -4‬هرگز از تورنيکه يا گارو برای بستن زخم استفاده نکنيد چون سرخرگ ها نيز بسته مي شوند و بافت های دورتر از‬ ‫محل گزش آسيب خواهند ديد‪.‬‬ ‫‪- 5‬تنها درمان موثر مارگزيدگي‪ ،‬تجويز سرم ضد سم آن در بيمارستان است‪.‬‬ ‫در مارگزيدگي مي توان از روش های بستن باند محدود کننده‪ ,‬نيشتر زدن و ساکشن (مکش سم) استفاده کرد مشروط بر‬ ‫اين که از زمان مارگزيدگي بيش از ‪ 1‬ساعت نگذشته باشد و اين عمل مکش سم بيش از ‪ 80‬دقيقه به طول نيانجامد‪ .‬خط برش در‬ ‫حين نيشتر زدن بايد به صورت عرضي (نه ضربدری) و بر روی محل تزريق سم باشد چون معموال ضد سم در دسترس نيست‬ ‫تزريق اپي نفرين ‪ 1‬هزارم درصد به بيمار توصيه مي شود‪.‬‬ ‫گزش حشرات‬ ‫از جمله مهم ترين اين حشرات مي توان زنبور عسل‪ ،‬زنبور قرمز‪ ،‬زنبور درشت‪ ،‬مورچه ی آتشين‪ ،‬عنکبوت و عقرب را نام‬ ‫برد‪ .‬برخالف مارگزيدگي در گزش حشرات محل گزش تنها يك نقطه مي باشد‪.‬‬ ‫‪11‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫نشانه ها و عالئم گزش‬ ‫‪ ‬درد ناگهاني‪ ،‬قرمزی‪ ،‬خارش‪ ،‬کهير و تورم‬ ‫‪ ‬تنفس تند‪ ،‬تاکي کاردی و اختالل هوشياری‬ ‫‪ ‬شوک‬ ‫اقدامات و کمک های اوليه‬ ‫‪ ABC -1‬را بررسي کرده و اقدام الزم را بعمل آوريد‪.‬‬ ‫‪ -2‬محل گزش را با کيسه ی آب يخ سرد نمائيد (مراقب يخ زدگي پوست باشيد)‪.‬‬ ‫‪ -8‬نيش حشره که در پوست جا مانده را با انبرک نوک تيز خارج کنيد‪.‬‬ ‫‪ -4‬از پماد کاالمين استفاده کنيد و در صورت بروز عالئم شوک آنافيالکتيك به مرکز اورژانس ارجاع داده شود‪.‬‬ ‫عقرب گزيدگی‬ ‫بيشتر عقرب های سمي ايران در مناطق نزديك کوير نظير کاشان زندگي مي کنند‪ .‬شدت گزيدگي بسته به ميزان سم تزريق‬ ‫شده دارد‪ .‬بيش از ‪ 90‬درصد گزش عقرب در دست روی مي دهد و کودکان بيشترين افراد در معرض عقرب زدگي هستند‪.‬‬ ‫نشانه ها و عالئم عقرب زدگی‬ ‫‪ -1‬درد سوزاننده در محل گزيدگي‬ ‫‪ -6‬بي قراری و اضطراب‬ ‫‪ -2‬تورم در حالت پيشرفت‬ ‫‪ -7‬آبريزش از دهان‬ ‫‪ -8‬تغيير رنگ محل گزش‬ ‫‪ -1‬اختالل هوشياری‬ ‫‪ -4‬تهوع و استفراغ‬ ‫‪ -9‬بي اختياری ادرار و مدفوع‬ ‫‪ -5‬بي حسي و گزگز انگشتان‬ ‫‪ -10‬تشنج‬ ‫اقدامات و کمک های اوليه‬ ‫‪ -1‬بيمار را به پشت بخوابانيد و تا ‪ 8‬سانتي متر باالی محل گزش را با باند محدود کننده ببنديد‪.‬‬ ‫‪ -2‬محل را با کيسه ی آب يخ سرد کنيد‪.‬‬ ‫‪ -8‬در صورت بروز شوک‪ ،‬ضمن انجام اقدامات اوليه ارجاع فوری صورت گيرد‪.‬‬ ‫سوختگی ها‬ ‫اقدامات اوليه‬ ‫گرفتن يك شرح حال مختصر در مورد نوع سوختگي و علل آن و زمان بروز و بررسي کلي بيمار از نظر سني و‬ ‫بيماری های زمينه ای در بدو مراجعه الزم مي باشد‪ .‬سپس ارزيابي شدت سوختگي بر اساس وسعت‪ ،‬عمق و وجود ريسك‬ ‫فاکتورها انجام مي شود که همزمان بايد شستشوی محل سوختگي با آب و کنترل درد توسط مسکن های خوراکي يا تزريقي و‬ ‫‪19‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫در صورت لزوم استفاده از داروهای مخدر انجام گيرد و بر اساس وضعيت بيمار جهت ارجاع به پزشك يا ارجاع به بيمارستان‬ ‫تصميم گيری شود‪.‬‬ ‫انديکاسيون های بستری در سوختگی‬ ‫در سوختگي های زير لزوما بايد ارجاع فوری به بيمارستان انجام شود‪.‬‬ ‫‪ ‬سوختگي های استنشاق دود‬ ‫‪ ‬سوختگي الکتريکي و شيميايي‬ ‫‪ ‬سوختگي بيش از ‪ 15‬درصد‬ ‫‪ ‬افراد پير و کودکان‬ ‫‪ ‬بيماری های همراه (ديابت‪ ،‬نقص ايمني ‪)...‬‬ ‫‪ ‬سوختگي همراه با تروما‬ ‫‪ ‬سوختگي پرينه‪ ،‬چشم‪ ،‬گوش و سوختگي حلقوی اندام ها‬ ‫مراقبت های اورژانس در سوختگی‬ ‫‪ ‬بررسي راه هوايي‬ ‫‪ ‬تجويز اکسيژن ‪ %100‬در سوختگي استنشاقي‬ ‫‪ ‬بر قراری يك ‪ Iv line‬و تزريق مايع (نرمال سالين‪ /‬رينگر الکتات)‬ ‫‪ ‬کاربرد سرما در محل سوختگي به طور غيرمستقيم‬ ‫‪ ‬شستشوی سريع سوختگي شيميايي با آب معمولي‬ ‫‪ ‬محافظت از زخم‬ ‫‪ ‬ارجاع سريع به مرکز درماني‬ ‫درمان سرپايی سوختگی سطحی‬ ‫‪ ‬قرار دادن موضع در آب ولرم‬ ‫‪ ‬تجويز يك مسکن معمولي‬ ‫‪ ‬شستن زخم با نرمال سالين يا آب و صابون‬ ‫‪ ‬حفاظت از تاول ها با گاز استريل‪ .‬گاهي الزم است تاول های خيلي بزرگ در محل هايي که مانع حرکت بيمار مي شوند‬ ‫را توسط يك سرنگ استريل آسپيره نمود‪.‬‬ ‫‪ ‬دبريدمان بافت های مرده‬ ‫‪‬‬ ‫استفاده از پماد وازلين يا گاز وازلينه ی سوراخ دار و پانسمان روزانه و شستشو با بتادين رقيق شده‬ ‫‪ ‬تشويق به ورزش در محدوده ی حرکات مفاصل‬ ‫‪‬‬ ‫استفاده از پمادهای سطحي سيلور سولفاديازين ‪ 2‬بار در روز در موارد خاص که احتمال عفونت زخم وجود دارد‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫معموال آنتي بيوتيك پروفيالکتيك الزم نيست‪.‬‬ ‫‪90‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫يك سوختگي سطحي ظرف ‪ 5-7‬روز و يك سوختگي درجه ی ‪ 2‬بدون مشکل ظرف ‪ 2-8‬هفته بهبود مي يابد‪.‬‬ ‫در غير اين صورت و در صورت بروز عالئم عفونت در زخم نياز به ارجاع دارد‪.‬‬ ‫سوختگی های ناشی از اشعه در چشم‬ ‫سوختگي قرنيه با اشعه ی ماوراء بنفش به طور شايع و مکرر در جوشکاراني که از حفاظ استفاده نمي کنند ديده مي شود‪.‬‬ ‫اسکي بازان‪ ،‬کوهنوردان و کساني که در معرض المپ های خورشيدی قرار مي گيرند نيز دچار اين آسيب مي شوند‪.‬‬ ‫در اثر آسيب ناشي از تشعشع‪ ،‬سلول های پوشاننده ی سطح قرنيه آسيب مي بينند‪.‬‬ ‫عالئم بيماری معموال چند ساعت پس از تماس با اشعه شروع مي شوند‪ .‬بيماران دچار درد شديد چشم ها‪ ،‬ترس از نور‪،‬‬ ‫اشك ريزش و احساس جسم خارجي در چشم ها مي شوند‪ .‬در صورت آسيب مکرر ممک ن است بينايي کاهش يافته و فرد دچار‬ ‫تاری ديد شود‪.‬‬ ‫درمان‪ :‬جهت درمان بايد چشم آسيب ديده يا هر دو چشم (در صورت آسيب هر دو چشم) به مدت ‪ 24‬ساعت با پانسمان‬ ‫بسته شود و بيمار به مراکز تخصصي ارجاع شود‪.‬‬ ‫استفاده ی مکرر از قطره های بي حس کننده توصيه نمي شود چرا که منجر به تاخير در ترميم قرنيه مي شوند‪.‬‬ ‫سوختگی های شيميايی چشم‬ ‫همه ی سوختگي های شيميايي چشم‪ ،‬يك اورژانس چشم پزشکي محسوب مي شوند و اولين اقدام درماني قبل از هر کاری‬ ‫شستن چشم با آب است‪.‬‬ ‫سوختگي های شيميايي چشم معموال در اثر آسيب شغلي بوجود مي آيند و به دو گروه قليايي و اسيدی تقسيم مي شوند که‬ ‫در بين اين دو گروه‪ ،‬آسيب ناشي از مواد قليايي شديدتر از مواد اسيدی است و در بين مواد قليايي‪ ،‬آمونياک از همه خطرناکتر‬ ‫است‪.‬‬ ‫درمان‪ :‬اساس درمان‪ ،‬پاک کردن چشم ها از ماده ی شيميايي است‪ .‬به اين منظور به محض وقوع حادثه بايد چشم ها با آب‬ ‫معمولي به مدت طوالني شستشو داده شوند‪ .‬گاهي برای شستشوی چشم ها به چندين ليتر مايع نياز است‪ .‬در صورت در‬ ‫دسترس بودن سرم نرمال سالين يا رينگر بهتر است چشم ها را با آنها شستشو داد‪.‬‬ ‫در هنگام شستشو ممکن است بيمار درد داشته باشد که در آن صورت مي توان از قطره ی تتراکايين استفاده نمود‪ .‬در‬ ‫هنگام شستشوی چشم ها بايد پشت پلك ها نيز شستشو داده شوند‪ .‬برای شستشوی چشم ها نبايد از محلول های اسيدی يا‬ ‫قليايي استفاده شود سپس در اولين فرصت بايد بيمار به مراکز درماني ارجاع داده شود‪.‬‬ ‫ارزيابی و مراقبت از زخم‬ ‫در ارزيابي يك زخم معموال به وجود آلودگي (خاک‪ ،‬مدفوع‪ ،‬بزاق و جسم خارجي) توجه مي شود و زخم ها به دو دسته‬ ‫زخم تميز و آلوده تقسيم بندی مي شود‪.‬‬ ‫مراقبت از زخم‬ ‫‪ ‬کنترل خونريزی با فشار در محل زخم يا با استفاده از تورنيکه در باالی محل زخم‬ ‫‪ ‬معاينه و شرح حال بيمار‪ /‬توجه به سابقه ی واکسيناسيون‬ ‫‪ ‬خروج جسم خارجي در صورت امکان‬ ‫‪91‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ ‬کنترل عالئم حياتي‪ /‬برقراری يك ‪ Iv line‬بخصوص در موارد خون ريزی شديد‬ ‫‪ ‬ارجاع به مراکز درماني‬ ‫کنترل خونريزی‬ ‫‪ ‬باال نگه داشتن اندام‬ ‫‪ ‬فشار روی ناحيه ی خونريزی دهنده‬ ‫‪ ‬استفاده از گارو يا کاف فشارسنج (‪ 80‬ميليمتر جيوه) باالی ناحيه که در صورت عدم توقف خونريزی هر ‪ 20‬دقيقه به‬ ‫مدت چند ثانيه باز مي شود‪.‬‬ ‫اگر فشاری که بطور مستقيم و يا همراه با باال قرار دادن عضو وارد مي شود اثر مثبتي در کنترل خونريزی نداشت اقدام‬ ‫بعدی استفاده از نقاط فشار است‪ .‬نقطه ی فشار محلي است که يك سرخرگ اصلي در نزديکي سطح بدن و مستقيما بر روی‬ ‫يك استخوان قرار دارد (اين نقاط دقيقا شبيه به محل های نبض هستند)‪ 6 .‬ناحيه (‪ 8‬ناحيه در هر طرف) برای کنترل خونريزی‬ ‫وجود دارند‪ .‬اين نواحي عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ ‬سرخرگ بازوئي )‪ (Brachial‬در موارد جراحت در ناحيه ی دست و بازو‬ ‫‪ ‬سرخرگ راني )‪ (Femoral‬در موارد جراحت در ناحيه ی پا و ران‬ ‫‪ ‬سرخرگ گيجگاهي )‪ (Temporal‬در موارد جراحت در ناحيه ی سر‬ ‫در صورتي از روش نقاط فشار استفاده مي شود که روش های فشار مستقيم و يا فشار مستقيم همراه با باال نگه داشتن‬ ‫عضو مجروح در کنترل خونريزی موفق نباشند‪.‬‬ ‫موارد زير شما را در چگونگي استفاده از نقاط فشار جهت جلوگيری از خونريزی هدايت مي کنند‪.‬‬ ‫خونريزی دست و بازو‪ :‬به ناحيه ای که سرخرگ بازويي قرار دارد فشار وارد نماييد‪ .‬برای پيدا کردن محل دقيق سرخرگ‪،‬‬ ‫بازوی مصدوم را در حالي که کف دستش رو به زمين است طوری بگيريد که با بدنش زاويه قائمه بسازد‪( .‬اگر خم کردن دست‬ ‫تا اين حد امکان ندارد حداکثر سعي خود را برای کنترل خونريزی اعمال کنيد به طوری که به دست و بازو فشار نيايد و‬ ‫جراحت تشديد نشود)‪ .‬ناحيه ی بين عضله دو سر بازو و استخوان بازو )‪ (humerus‬را که حدودا بين آرنج و زير بغل واقع‬ ‫شده است را پيدا کنيد‪ .‬بازوی مصدوم را با دست خود نگه داشته و انگشتهايتان را بر روی آن ناحيه قرار دهيد‪ .‬به اين ترتيب با‬ ‫فشردن اين ناحيه به سرخرگ بازويي که روی استخوان بازو قرار دارد فشار مي آوريد‪ .‬اگر اين اقدام صحيح صورت گيرد به‬ ‫دليل قطع موقت جريان خون در پايين اين محل‪ ،‬نبض ساعد مصدوم احساس نمي شود‪.‬‬ ‫آنتی بيوتيک تراپی‬ ‫در زخم های آلوده و در مواردی که مشکل زمينه ای مثل ديابت يا نقص ايمني وجود دارد نياز به آنتي بيوتيك تراپي‬ ‫پروفيالکتيك وجود دارد‪.‬‬ ‫ايمن سازی عليه کزاز‬ ‫‪92‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫در صورت وجود يك زخم يا جراحت بررسي سابقه ی واکسيناسيون مهم است‪ .‬در يك زخم تميز با واکسيناسيون کامل‬ ‫نيازی به ايمونوگلوبولين نيست و در صورت گذشت بيش از ‪ 10‬سال از تزريق آخرين واکسن يادآور کزاز الزم است يك دوز‬ ‫واکسن تزريق شود و در صورت کامل نبودن سابقه ی واکسيناسيون و در زخم های آلوده و باز تزريق يك دوز واکسن ‪ Td‬و‬ ‫تزريق ايمونوگلوبولين ضد کزاز و همچنين کامل نمودن واکسيناسيون الزم است‪.‬‬ ‫پيشگيری عليه کزاز بر اساس نوع زخم و سابقه ی ايمن سازی بر اساس جدول ذيل انجام شود‪:‬‬ ‫زخم های تميز و جراحات‬ ‫کوچك‬ ‫سابقه ی واکسيناسيون عليه کزاز‬ ‫واکسن ‪Td‬‬ ‫ناشناخته و يا با سابقه ی ‪ 8‬نوبت و يا کمتر ‪+‬‬ ‫بيش از ‪ 8‬نوبت‬ ‫ساير زخم ها‬ ‫* ‪--‬‬ ‫تتابولين‬ ‫واکسن ‪Td‬‬ ‫تتابولين‬ ‫‪--‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪--‬‬ ‫** ‪--‬‬ ‫‪--‬‬ ‫* چنانچه بيش از ‪ 10‬سال از آخرين نوبت واکسن کزاز گذشته باشد تزريق ‪ Td‬ضروری است‪.‬‬ ‫** چنانچه بيش از ‪ 5‬سال از آخرين نوبت واکسن کزاز گذشته باشد تزريق ‪ Td‬ضرورری‬ ‫است‪.‬‬ ‫لوازم ضروری جعبه ی کمک های اوليه‬ ‫در داروخانه الزم است يك جعبه ی کمك های اوليه با امکانات ذيل وجود داشته باشد‪.‬‬ ‫‪ ‬محلول بتادين و سرم شستشو‬ ‫‪ ‬الکل سفيد ‪ 70‬درجه به عنوان ضد عفوني کننده‬ ‫‪ ‬پنبه‬ ‫‪ ‬گاز استريل در ابعاد مختلف‬ ‫‪ ‬باند يا نوار در اندازههای مختلف‬ ‫‪ ‬درجه ی تب (ترمومتر)‬ ‫‪ ‬قيچي و پنس‬ ‫‪ ‬سرنگ آماده برای تزريق ضروری در اندازههای ‪2‬و ‪ 5‬و ‪ 10‬سانتيمتر مکعبي‬ ‫‪ ‬تخته شکستهبندی کوچك و بزرگ (آتل)‬ ‫‪ ‬باند سه گوش و باند نواری‬ ‫‪ ‬لوکوپالست يا نوار چسب که برای بستن و ثابت نگه داشتن پانسمان بکار ميرود‪.‬‬ ‫‪ ‬داروهای اورژانسي (هيدروکورتيزون‪ -‬آنتي هيستامين‪ -‬آدرنالين‪ -‬آتروپين‪ -‬ديازپام يا فني توئين تزريقي‪ -‬داروی‬ ‫مسکن خوراکي يا تزريقي‪ -‬پمادهای موضعي جنتامايسين يا تتراسايکلين‪ -‬بتادين)‬ ‫‪ ‬کپسول اکسيژن‬ ‫فصل يازدهم‬ ‫آشنايی با داروهای گياهی‬ ‫‪98‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫در بحث آشنايي با داروهای گياهي بعنوان گروهي از داروهای موجود در قفسه ی داروخانه ها که امروزه شمار زيادی از‬ ‫بيماران و مراجعه کنندگان به داروخانه ها را بعنوان مصرف کننده ی اين داروها‪ ،‬چه بعنوان داروی ‪ OTC‬و چه بعنوان داروی‬ ‫نسخه ای به خود اختصاص مي دهد لزوم آشنايي با انديکاسيون‪ ،‬مکانيسم اثر‪ ،‬عوارض جانبي‪ ،‬تداخالت دارويي و‬ ‫کنترانديکاسيو ن های شناخته شده برای اين دسته از داروها وجود دارد تا بعنوان عوامل مداخله گر با ساير داروهای مصرفي‬ ‫بيمار لحاظ گردند‪ .‬لذا در اين فصل از کتاب سعي شده است حتي المقدور در خصوص داروهای گياهي پرمصرف اطالعات جامع‬ ‫و قابل استفاده ای بيان شوند‪.‬‬ ‫گروه داروهای مسکن و داروهای موثر در درمان ميگرن‬ ‫قطره ی خوراکی فنلين‬ ‫موارد مصرف‪ :‬درمان دردهای ناشي از قاعدگي دردناک اوليه‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬اسانس موجود در اين دارو با مهار انقباضات رحمي ناشي از اکسيتوسين و پروستاگالندين ‪ E2‬موجب برطرف‬ ‫شدن دردهای دوران قاعدگي (‪ )Dysmenorrhea‬ميشود‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬فتودرماتيت در بعضي از افراد گزارش شده است‪.‬‬ ‫هشدارها‪ :‬اين دارو در افراد مبتال به آسم آلرژيك بايد با احتياط مصرف شود‪ .‬اين فرآورده ممکن است موجب افزايش‬ ‫خونريزی در دوران قاعدگي شود که ممکن است بعلت شل شدن عضالت رحمي باشد در صورتي که خونريزی شديدی ايجاد‬ ‫شود دارو را قطع و با پزشك خود مشورت نمائيد‪.‬‬ ‫موارد منع مصرف‪ :‬فنلين را نبايد در مبتاليان به صرع و دوران حاملگي به کار برد‪.‬‬ ‫مقادير و نحوه ی مصرف‪ 20:‬تا ‪ 80‬قطره در شروع درد همراه با کمي آب و شکر ميل شود‪ .‬در صورت نياز اين مقدار تا ‪ 4‬بار‬ ‫در روز قابل تکرار است‪.‬‬ ‫آنتی ميگرن‬ ‫موارد مصرف‪ :‬قطره ی آنتي ميگرن به عنوان پيشگيری کننده و برطرف کننده ی حمالت ميگرني و سردردهای با منشاء عصبي‬ ‫بکار ميرود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬آنتي ميگرن بهدليل داشتن سنبلالطيب و بادرنجبويه دارای اثرات مضعف سيستم اعصاب مرکزی )‪(CNS‬‬ ‫ميباشد‪ .‬ساليسين موجود در پوست‪ ،‬اثر ضد دردی مشابه ساليسيالتها ايجاد مينمايد‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ مصرف مقادير زياد اين فرآورده ممکن است ايجاد خواب آلودگي نمايد‪ .‬بنابراين هنگام رانندگي يا کار با ابزاری که به‬ ‫هوشياری کامل نياز دارد احتياط شود‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ در افراد حساس به اسيد استيل ساليسيليك‪ ،‬مبتال بهآسم‪ ،‬زخم های حاد گوارشي‪ ،‬هموفيلي‪ ،‬نقرس و کمي پروترومبين‬ ‫خون با احتياط مصرف شود‪.‬‬ ‫‪ 8‬ـ ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫‪94‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫تداخالت دارويی‪ :‬از مصرف همزمان اين فرآورده با ساليسيالتها بايد خودداری شود‪ .‬مصرف اين فرآورده موجب تشديد اثر‬ ‫ساير داروهای آرام بخش ميگردد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬به محض شروع اولين آثار حمله ی ميگرني ‪ 40‬ـ ‪ 80‬قطره در يك فنجان آب سرد ريخته و ميل شود‪ .‬در صورت‬ ‫لزوم ميتوان بعد از ‪ 1‬ساعت مصرف دارو را تکرار نمود‪ .‬جهت پيشگيری از حمله ی ميگرني و سردرد ميتوان صبح و شب‬ ‫مطابق دستور فوق مصرف نمود‪.‬‬ ‫هايپيران‬ ‫موارد مصرف‪ :‬هايپيران در درمان افسردگي‪ ،‬بي خوابي‪ ،‬اضطراب‪ ،‬سردردهای عصبي‪ ،‬سردردهای دوران قاعدگي و ميگرن به‬ ‫کار ميرود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬گياه هايپريکوم بهدليل داشتن هايپريسين و فالونوييدها دارای اثرات آرام بخش‪ ،‬مسکن و ضد اضطراب ميباشد‪.‬‬ ‫هايپريسين از طريق مهار آنزيم مونوآمين اکسيداز موجب بروز اثر ضد افسردگي ميگردد‪ .‬عصاره ی گياه هايپريکوم ميتواند‬ ‫ميزان اکسيژن سلولي را افزايش دهد‪.‬‬ ‫هشدارها‪ :‬ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬با مصرف اين فرآورده احتمال بروز واکنش های آلرژيك و حساسيت به نور وجود دارد‪.‬‬ ‫تداخالت دارويی‪ :‬اين دارو با سيکلوسپورين‪ ،‬فني توئين‪ OCP ،‬و ‪ TCA‬ها تداخل دارد‪ .‬همچنين مصرف مقادير بيش از مقدار‬ ‫مصرف درماني ممکن است با ساير داروهای مهارکننده ی منوآمين اکسيداز تداخل نمايد‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ رنگ دارو پس از افزودن آب به علت تغيير حالليت‪ ،‬تغيير ميکند‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ پس از مصرف دارو از قرار گرفتن بيش از حد در معرض نور و يا آفتاب شديد خودداری گردد‪.‬‬ ‫‪ 8‬ـ بهتر است دارو قبل از غذا مصرف شود‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ مصرف دارو در روزهای اول ممکن است باعث ايجاد ناراحتي های گوارشي و يا تشديد سردرد گردد که حداکثر پس از‬ ‫‪ 2‬تا ‪ 4‬هفته از بين ميرود‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬در بزرگساالن روزی ‪ 8‬ـ ‪ 2‬بار‪ ،‬هر بار ‪ 80‬ـ ‪ 20‬قطره و در کودکان باالتر از ‪ 8‬سال روزی ‪ 2‬بار‪ ،‬هر بار ‪ 15‬ـ ‪10‬‬ ‫قطره در نصف ليوان آب و يا آب ميوه مصرف مي شود‪.‬‬ ‫تانا ميگرن‬ ‫موارد مصرف‪ :‬کپسول تاناميگرن به عنوان پيشگيری کننده ی حمالت ميگرني بکار ميرود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬گياه موجود در اين فرآورده احتماال از طريق مهار آزادسازی گرانول های حاوی سروتونين از پالکت ها و‬ ‫گلبول های سفيد خون اثر پيشگيری از ميگرن را ظاهر ميسازد‪ .‬همچنين در آزمايشات ‪ Invitro‬عصاره ی اين گياه موجب‬ ‫مهار آزادسازی پروستاگالندين ها (با مکانيزمي متفاوت از مکانيزم مهار سيکلواکسيژناز) ميگردد‪.‬‬ ‫منع مصرف‪ :‬در حاملگي و شيردهي و کودکان زير ‪ 2‬سال و افرادی که به گياهان تيره ی کاسني )‪ (Compositae‬نظير بابونه‬ ‫حساسيت دارند نبايد مصرف شود‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪95‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ 1‬ـ در صورت بروز زخم های دهاني مصرف دارو قطع گردد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ اين فرآورده نبايد بيش از ‪ 4‬ماه مصرف شود‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬با مصرف اين فرآورده احتمال بروز خشکي و زخم دهان‪ ،‬ناراحتي های گوارشي (درد شکمي‪ ،‬سوء هاضمه‪،‬‬ ‫تهوع و‪ )...‬و درماتيت تماسي وجود دارد‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪ :‬از آنجايي که تاناميگرن به طور پروفيالکتيك عمل مينمايد بايد بطور مرتب و روزانه يك کپسول مصرف‬ ‫گردد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬روزانه ‪ 2‬ـ ‪ 1‬کپسول بعد از غذا مصرف شود (اثرات مثبت دارو ‪ 1‬ـ ‪ 4‬هفته بعد از مصرف ظاهر ميگردد)‪.‬‬ ‫داروهای گوارشی‬ ‫قطره ی خوراکی سينابايل‬ ‫موارد مصرف‪ :‬سوء هاضمه‪ ,‬هيپرليپيدمي‪ ,‬محافظت از کبد‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬اسيد کلروژنيك و سينارين سبب تحريك ترشح صفرا شده و سوء هاضمه ی ناشي از کمبود صفرا و عدم هضم و‬ ‫تجزيه ی چربي ها را برطرف ميکنند‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬درماتيت تماسي آلرژيك با حساسيت متقابل به ديگر ترکيبات گياهي از اين دارو گزارش شده است‪.‬‬ ‫هشدارها‪ :‬در دوران حاملگي و شيردهي بيش از مقدار تجويز شده مصرف نشود‪.‬‬ ‫موارد منع مصرف‪ :‬انسداد در مسير صفراوی و حساسيت به گياهان خانواده ی کاسني‬ ‫مقادير و نحوه ی مصرف‪ :‬تا ‪ 40‬قطره با مقدار کمي آب‪ ،‬بعد از غذا و سه بار در روز‬ ‫پسيليوم‬ ‫موارد مصرف‪ :‬پسيليوم در درمان يبوست های مزمن‪ ،‬برای پيشگيری از يبوست در بيماراني که در حين اجابت مزاج نبايد تحت‬ ‫فشار باشند مانند بيماران با زخم برش پرينه )‪ ،(episiotomy‬هموروئيد ترومبوزه ی دردناک‪ ،‬شقاق يا آبسه ی پرينهای‪ ،‬فتق‬ ‫ديافراگم‪ ،‬تنگي آنورکتال و در رفع يبوست ناشي از کولون تحريكپذير )‪ (spastic colon‬مصرف ميشود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬اثر درماني پسيليوم به واسطه ی تورم موسيالژ موجود در پوسته ی دانه ی آن ظاهر ميگردد‪ .‬موسيالژ احتماال‬ ‫از طريق جذب آب باعث افزايش حجم و رطوبت مدفوع شده و اين افزايش حجم موجب تحريك روده ی بزرگ و افزايش حرکات‬ ‫پريستالتيك و کوتاه شدن زمان عبور مواد از روده و افزايش دفعات دفع ميگردد‪.‬‬ ‫منع مصرف‪ :‬اين فرآوردهها در آپانديسيت و يا نشانههای آن‪ ،‬خونريزی رکتوم با علت نامشخص‪ ،‬نارسايي احتقاني قلب و‬ ‫انسداد روده‪ ،‬ديابت و در صورت وجود اشکال در بلع نبايد مصرف شوند‪.‬‬ ‫هشدارها‪ :‬ملينها در خردساالن (تا سن ‪6‬سال) به جز با دستور پزشك نبايد مصرف شوند‪ .‬از آنجا که اين کودکان قادر به‬ ‫توضيح عالئم بيماری خود نيستند تشخيص دقيق بيماری بر مصرف اين داروها ارجحيت دارد‪ .‬به اين طريق ميتوان از عواقب‬ ‫بيماری (مانند آپانديسيت) يا بروز عوارض جانبي شديدتر جلوگيری کرد‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬مصرف مقادير زياد پسيليوم باعث انسداد روده و مری (معموال بدليل مصرف کم مايعات) ميگردد‪ .‬همچنين‬ ‫واکنش های آلرژيك با مصرف دارو گزارش شده است‪ .‬در شروع درمان ممکن است بطور موقت سنگيني و نفخ در بيماران‬ ‫ايجاد گردد که با ادامه ی درمان برطرف ميشود‪.‬‬ ‫‪96‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫تداخالت دارويی‪ :‬پسيليوم باعث کاهش جذب برخي از مواد معدني (نظير کلسيم‪ ،‬منيزيوم‪ ،‬مس و روی) ويتامين ‪،B12‬‬ ‫گليکوزيدهای قلبي و مشتقات کوماريني ميگردد‪ .‬مصرف همزمان پسيليوم با نمك های ليتيوم موجب کاهش غلظت پالسمايي‬ ‫ليتيوم و وقفه در جذب آنها از مجرای گوارشي ميشود‪ .‬پسيليوم ممکن است موجب کاهش سرعت و ميزان جذب کاربامازپين‬ ‫شود‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ مصرف حداقل ‪ 1‬ـ ‪ 6‬ليوان آب در روز برای کمك به نرم شدن مدفوع و جلوگيری از کاهش آب بدن بيمار ضروری‬ ‫است‪ .‬اين امر بهدليل خروج حجم زيادی از آب با مدفوع اهميت دارد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ مصرف طوالني مدت اين داروها که به صورت عادت درآمده باشد ممکن است باعث وابسته شدن کار رودهها به اين‬ ‫داروها شود‪.‬‬ ‫‪ 8‬ـ داروهای ملين را نبايد بيش از يك هفته يا در موارد غير ضروری (مانند اجابت مزاج طي يك يا دو روز) مصرف نمود‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ از مصرف داروهای ملين تا دو ساعت بعد از مصرف ساير داروها خودداری شود‪.‬‬ ‫‪ 5‬ـ داروهای حجيمکننده ی مدفوع حاوی مقادير قابل توجهي قند و يا سديم هستند‪ .‬اين موضوع در مورد بيماران مبتال به‬ ‫ديابت و افرادی که محدوديت مصرف سديم دارند اهميت دارد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ 8 :‬ـ ‪ 1‬بار در روز هر بار يك تا دو ساشه يا يك قاشق سوپخوری (حدود‪ 10‬گرم) از پسيليوم را در يك ليوان آب‬ ‫ريخته مصرف شود‪.‬‬ ‫رازين‬ ‫موارد مصرف‪ :‬رازين در نفخ معده‪ ،‬سرفه‪ ،‬حساسيت و خارش گلو بکار ميرود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬روغن های فرار موجود در قرص رازين با داشتن اثرات آنتي اسپاسموديك بر روی عضالت صاف موجب‬ ‫تسهيل خروج گازها از معده ميشوند‪ .‬همچنين ترکيبات موجود در شيرين بيان دارای اثرات نرم کننده و خلط آور ميباشند‪.‬‬ ‫منع مصرف‪ :‬بهدليل داشتن ساکارز در افراد مبتال به ديابت نبايد مصرف شود‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ مصرف مقادير زياد اين فرآورده در بيماران قلبي ـ عروقي (بدليل اثرات مينرالوکورتيکوييدی) توصيه نميگردد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬مصرف طوالني مدت اين فرآورده ممکن است سبب بروز اثرات مينرالوکورتيکوييدی (احتباس آب و سديم‪،‬‬ ‫افزايش دفع پتاسيم) گردد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬هر ‪ 8‬ـ ‪ 2‬ساعت يك يا دو قرص مکيده يا جويده شود‪.‬‬ ‫قطره ی خوراکی گاستروليت‬ ‫موارد مصرف‪ :‬درمان عالئم سندرم روده ی تحريكپذير (‪ )IBS‬مانند درد شکم و نفخ‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬اسانس آويشن شيرازی دارای اثرات واضح آنتي اسپاسموديك بر روی عضالت صاف روده (مانند ايلئوم و ‪)...‬‬ ‫بوده و موجب بهبود حرکت روده ميگردد‪.‬‬ ‫مقادير و نحوه ی مصرف‪ 20 :‬قطره با مقدار کمي آب‪ ،‬بعد از غذا‪ 8 ،‬بار در روز‪ .‬برای مطبوع نمودن طعم گاستروليت آن را با‬ ‫مقداری شکر ميل نماييد‪.‬‬ ‫‪97‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬گاستروليت ممکن اس ت موجب آزردگي مخاطي شده و در تجويز مقادير زياد ايجاد تهوع‪ ،‬استفراغ‪ ،‬سرگيجه و‬ ‫سردرد نمايد‪.‬‬ ‫موارد منع مصرف‪ :‬هايپرتانسيون‪ ،‬اختالالت تيروئيد‪ ،‬حاملگي و شيردهي‬ ‫قطره ی خوراکی لومکس‬ ‫موارد مصرف‪ :‬دلپيچه و درمان کمکي عالئم اسهال غيرعفوني‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬در مطالعات فارماکولوژيك اثرات ضد اسهال و ضد اسپاسم اسانس مرزه به عنوان ماده اوليه ی اين دارو‪ ،‬روی‬ ‫عضالت صاف نشان داده شده است که احتماال همين اثرات سبب بروز آثار باليني ميگردد‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬عالئم اصلي مصرف بيش از حد اين فرآورده عبارتند از‪ :‬التهاب مخاطي‪ ،‬تهوع‪ ،‬استفراغ و سرگيجه‪.‬‬ ‫هشدارها‪ :‬در صورتي که عليرغم استفاده ی منظم از دارو‪ ،‬اسهال برای بيش از ‪ 8‬تا ‪ 4‬روز ادامه يافت با پزشك خود تماس‬ ‫بگيريد‪.‬‬ ‫موارد منع مصرف‪ :‬دوران حاملگي‬ ‫مقادير و نحوه ی مصرف‪ 20:‬قطره (اطفال ‪ 10‬قطره) سه بار در روز با يك استکان آب‪ ،‬برای مطبوع شدن طعم ميتوان کمي‬ ‫شکر به آن افزود و ميل کرد‪.‬‬ ‫بابونه‬ ‫موارد مصرف‪ :‬قطره ی بابونه برای درمان التهاب بافت مخاطي دهان و ساير قسمت های دستگاه گوارش به کار ميرود‪ .‬عالوه‬ ‫بر اين دارای اثرات ضد اسپاسم و ضد نفخ ميباشد‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬فعاليت ضد التهابي عصاره ی بابونه بيشتر به واسطه ی ترکيبات ماتريسين (پيشتاز کامازولن)‪ ،‬بيزابولول و‬ ‫اکسيدهای آن ميباشد‪ .‬عصاره ی بابونه احتماال موجب وقفه ی سيکلوکسيژناز و ليپوکسيژناز شده در نتيجه توليد‬ ‫پروستاگالندين ها و لوکوترين ها را متوقف مينمايد‪ .‬آپيژنين موجود در عصاره ی بابونه موجب مهار آزادسازی هيستامين‬ ‫نيز ميگردد‪ .‬اثرات آنتي اسپاسموديك بابونه به آپيژنين نسبت داده ميشود‪.‬‬ ‫منع مصرف‪ :‬اين فرآورده در بيماران مبتال به آسم نبايد مصرف شود‪.‬‬ ‫هشدارها‪ :‬ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬در افراد حساس احتمال بروز واکنش های آلرژيك (درماتيتتماسي‪ ،‬آنافيالکسي) وجود دارد‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ در کاربرد دارو به عنوان ضد التهاب و سوزش مخاط معده و روده بايد مقدار مصرف توصيه شده نيم ساعت قبل از‬ ‫غذا ميل شود‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ در کاربرد قطره ی بابونه به عنوان ضد اسپاسم و ضد نفخ‪ ،‬بايد دارو ‪ 1‬ساعت بعد از غذا ميل گردد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪:‬‬ ‫بزرگساالن‪ :‬روزی ‪ 8‬بار‪ ،‬هربار ‪ 80‬قطره مصرف شود‪.‬‬ ‫کودکان‪ :‬روزی ‪ 8‬بار‪ ،‬هربار‪ 20‬ـ ‪ 10‬قطره در يك فنجان آب ولرم مصرف شود‪.‬‬ ‫بعنوان دهان شويه‪ :‬روزی ‪ 8‬بار هر بار ‪ 1‬قاشق مرباخوری از قطره همراه با نصف ليوان آب ولرم مخلوط و غرغره شود‪.‬‬ ‫‪91‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫پودر برن‬ ‫موارد مصرف‪ :‬برن در اختالالت دستگاه گوارش نظير يبوست‪ ،‬بيماری های ديورتيکوالر روده ی بزرگ و سندرم روده ی‬ ‫تحريكپذير بکار ميرود‪ .‬ملينهای حجيم کننده ی مدفوع برای پيشگيری از يبوست در بيماراني که در حين اجابت مزاج نبايد‬ ‫تحت فشار باشند مانند بيماراني که زخم برش پرينه )‪(episiotomy‬دارند هموروئيد ترومبوزه ی دردناک‪ ،‬شقاق يا آبسه‬ ‫پرينهای‪ ،‬فتق ديافراگم و تنگي آنورکتال مصرف ميشود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬پودر برن احتماال از طريق جذب و نگهداری آب باعث افزايش حجم و رطوبت مدفوع شده موجب تحريك روده ی‬ ‫بزرگ و افزايش حرکات پريستالتيك و در نتيجه کوتاه شدن زمان عبور مواد از روده و افزايش دفعات دفع ميگردد‪.‬‬ ‫منع مصرف‪ :‬اين فرآورده مانند ساير داروهای ملين در آپانديسيت و يا نشانههای آن‪ ،‬خونريزی رکتوم با علت نامشخص‪،‬‬ ‫نارسايي احتقاني قلب‪ ،‬انسداد روده و در صورت وجود اشکال در بلع نبايد مصرف شود‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ملينها در کودکان تا سن ‪ 6‬سال بجز با دستور پزشك نبايد مصرف شوند‪ .‬از آنجا که اين کودکان قادر به توضيح‬ ‫عالئم بيماری خود نيستند تشخيص دقيق بيماری بر مصرف اين داروها ارجحيت دارد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ پودر برن بايد با مقادير زياد مايعات مصرف شود‪ .‬زيرا در صورت عدم مصرف کافي مايعات احتمال بروز انسداد مری‬ ‫و تراکم مدفوع در روده وجود دارد‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬در شروع درمان ممکن است سنگيني و نفخ موقتي در بيماران ايجاد گردد که با ادامه ی درمان برطرف‬ ‫ميشود‪ .‬مصرف مقادير زياد از پودر برن‪ ،‬باعث انسداد روده و مری (معموال به دليل مصرف کم مايعات) ميگردد‪ .‬همچنين‬ ‫واکنش های آلرژيك با مصرف دارو گزارش شده است‪.‬‬ ‫تداخالت دارويی‪ :‬پودر برن باعث کاهش جذب برخي از مواد معدني (نظير کلسيم‪ ،‬منيزيوم‪ ،‬مس و زينك)‪ ،‬ويتامين ‪،B12‬‬ ‫گليکوزيدهای قلبي و مشتقات کوماريني ميگردد‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ مصرف حداقل ‪ 1‬ـ ‪ 6‬ليوان آب در روز برای کمك به نرم شدن مدفوع و جلوگيری از کاهش آب بدن بيمار ضروری‬ ‫است‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ مصرف طوالني مدت اين داروها که به صورت عادت درآمده باشد ممکن است باعث وابسته شدن کار روده ها به اين‬ ‫داروها شود‪.‬‬ ‫‪ 8‬ـ داروهای ملين نبايد بيشتر از يك هفته (مگر با دستور پزشك) يا در موارد غيرضروری (مانند عدم اجابت مزاج طي يك يا‬ ‫دو روز) مصرف گردند‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ از مصرف داروهای ملين تا ‪ 2‬ساعت بعد از مصرف ساير داروها خودداری شود‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬روزانه ‪ 8‬ـ ‪ 2‬بار‪ ،‬يك يا دو قاشق غذاخوری همراه با يك ليوان آب ميوه‪ ،‬شير و يا ساير نوشيدني ها‪ 80،‬ـ ‪15‬‬ ‫دقيقه قبل از غذا مصرف شود‪.‬‬ ‫فرآورده های ليکوريک‬ ‫موارد مصرف‪ :‬اين فرآورده ها در زخم معده و اثني عشر‪ ،‬گاستريت و درد معده به کار مي روند‪.‬‬ ‫‪99‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬ترکيبات فالونوييدی گياه شيرين بيان احتماال با تاثير بر مخاط معده سد مخاطي را نسبت به تأثير اسيد معده‬ ‫تقويت مينمايند‪ .‬به نظر ميرسد اين اثر مشابه کربنوکسولون بوده و با تداخل در سنتز پروستانوئيد معده موجب افزايش توليد‬ ‫مخاط و جريان خون مخاطي ميگردد‪.‬‬ ‫گليسيريزين و گليسيريتيك اسيد تمايل نسبي به اتصال به گيرنده های گلوکوکورتيکوئيدی و مينرالوکورتيکوئيدی را دارند و‬ ‫احتماال با تأثير بر اينگيرندهها‪ ،‬روی فعاليت استروئيدهای آندوژن تأثير ميگذارند (در فرآورده های دـ گليسريزينه شده اين‬ ‫احتمال کمتر ميباشد)‪ .‬همچنين اين ترکيبات با مهار آنزيمي در کبد و کليه از تبديل کورتيزول به کورتيزون جلوگيری ميکنند‪.‬‬ ‫ترکيبات موجود در عصاره ی شيرين بيان احتماال موجب وقفه ی ليپوکسيژناز‪ ،‬سيکلوکسيژناز و کاهش فعاليت‬ ‫اسيدآراشيدونيك ميگردند‪.‬‬ ‫روغن های فرار و ترکيبات موجود در رگليس معطر با داشتن اثرات آنتياسپاسموديك بر روی عضالت صاف موجب کاهش‬ ‫انقباضات روده و تسهيل خروج گازها از معده ميشوند‪ .‬گل هميشه بهار و ختمي موجود در رگليسيدين با داشتن موسيالژ‪،‬‬ ‫فالونوييد و ساير مواد موثره دارای اثرات نرم کننده‪ ،‬کاهش دهنده ی تحريکات‪ ،‬ضد التهاب خفيف و التيام بخش ميباشند‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪:‬‬ ‫‪ :Shirinoosh‬روزی ‪ 8‬بار‪ ،‬هر بار ‪ 2‬ـ ‪ 1‬قاشق مرباخوری از پودر را در يك ليوان آب جوش ريخته و به مدت ‪ 15‬دقيقه دم‬ ‫کرده و پس از صاف نمودن‪ ،‬نيم ساعت قبل از غذا مصرف شود‪.‬‬ ‫‪:Reglis Moattar‬روزی ‪ 8‬بار‪ ،‬قبل از غذا هر بار يك قاشق چايخوری از فرآورده در يك فنجان آب جوش ريخته و پس از‬ ‫سرد شدن مصرف شود‪.‬‬ ‫د ‪ -‬رگليس‬ ‫موارد مصرف‪ :‬در زخم اثني عشر و معده‪ ،‬گاستريت و گاسترالژی بکار مي رود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬اثرات درمان کننده ی زخم معده و اثني عشر اين فرآورده مربوط به ترکيبات فالونوييدی گياه شيرين بيان‬ ‫مي باشد که احتماال با تاثير بر موکوس معده سد موکوسي را نسبت به تاثير اسيد معده تقويت مي نمايد‪ .‬به نظر مي رسد اين اثر‬ ‫مشابه کربنوکسولون بوده و با تداخل در سنتز پروستانوييد معده موجب افزايش توليد موکوس و جريان خون مخاطي‬ ‫مي گردد‪.‬‬ ‫هشدارها‪ :‬عصاره ی تام شيرين بيان به علت داشتن اثرات شبه مينرالوکورتيکوييدی سبب احتباس برگشت پذير آب و سديم‬ ‫شده دفع پتاسيم را افزايش مي دهد‪ .‬عصاره ی د _ گليسيريزه ی شيرين بيان معموال اين اثرا را نداشته ولي توصيه مي گردد‬ ‫اين دارو در افرادی که مشکالت قلبي‪ -‬عروقي و يا فشارخون باال دارند با احتياط مصرف شود‪.‬‬ ‫مصرف در حاملگی و شيردهی‪ :‬عصاره ی تام شيرين بيان دارای اثرات استروژنيك و استروييدی بوده و باعث افزايش‬ ‫فشارخون در زمان بارداری و تحريك فعاليت رحم در حيوانات آزمايشگاهي مي گردد که اين عارضه برای فرآورده های‬ ‫د‪ -‬گليسيريزه شده کمتر مشاهده خواهد شد ولي مصرف اين داروها در دوران حاملگي بايد مورد توجه قرار گيرد‪.‬‬ ‫منتا‬ ‫موارد مصرف‪ :‬قرص منتا در اسپاسم های دستگاه گوارش‪ ،‬نفخ معده و به عنوان خوشبو کننده ی دهان به کار ميرود‪.‬‬ ‫‪100‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬منتا با داشتن اثرات آنتياسپاسموديك و کاهش تونوس اسفنکتر تحتاني مری موجب تسهيل خروج گازها از معده‬ ‫ميگردد‪ .‬بعالوه ی منتول موجود در اين فرآورده احتماال از طريق اثر آنتاگونيستي کلسيم موجب شل شدن عضالت صاف‬ ‫جداره ی کولون ميشود‪.‬‬ ‫منع مصرف‪ :‬بهدليل داشتن ساکارز در افراد مبتال به ديابت نبايد مصرف شود‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬در افراد حساس امکان بروز واکنش های آلرژيك وجود دارد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬در صورت لزوم يك قرص جويده شود‪.‬‬ ‫کارميناتيف‬ ‫موارد مصرف‪ :‬اين فرآورده جهت برطرف نمودن سوء هاضمه‪ ،‬نفخ و درد ناشي از آن مصرف مي گردد‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬روغن های فرار موجود در کارميناتيف با د اشتن اثرات آنتي اسپاسموديك و کاهش تونوس اسفنکتر تحتاني مری‬ ‫موجب تسهيل خروج گازها از معده مي گردد‪ .‬بعالوه منتول موجود در نعنا احتماال از طريق اثر آنتاگونيستي کلسيم موجب شل‬ ‫شدن عضالت صاف جداره ی کولون مي شود‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬بزرگساالن‪ 80 :‬قطره کودکان زير ‪ 12‬سال‪ 15 :‬قطره در نصف استکان آّب ريخته بعد از هر وعده ی غذا ميل‬ ‫شود‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬بدليل وجود اسانس نعنا در اين فرآورده احتمال بروز واکنش های آلرژيك در افراد حساس وجود دارد‪.‬‬ ‫موارد منع مصرف‪ :‬در اختالالت شديد گوارشي‪ ،‬زخم معده و همچنين در بيماراني که جراحي سيستم گوارشي داشته و يا‬ ‫خونريزی دارند نبايد مصرف شود‪.‬‬ ‫مصرف در حاملگی و شيردهی‪ :‬ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است با اين وجود‬ ‫منافع آن در برابر مضار آن بايد سنجيده شود‪.‬‬ ‫الگزاريسين‬ ‫موارد مصرف‪ :‬الگزاريسين بعنوان مسهل جهت آماده سازی کولون و رکتوم برای انجام مطالعات راديوگرافي و آمادگي قبل از‬ ‫اعمال جراحي بکار مي رود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬روغن کرچك در روده ی کوچك توسط آنزيم های ليپاز پانکراس هيدروليزشده و به گليسرول و ريسينولئيك‬ ‫اسيد تبديل ميشود‪ .‬ريسينولئيك اسيد مانند ساير سورفکتانت های آنيونيك با اثر مستقيم روی عضالت صاف روده ی کوچك‪،‬‬ ‫باعث افزايش حرکات پريستالتيك روده و کاهش جذب آب و الکتروليت ها ميشود‪ .‬اين اثر احتماال ناشي از تحريك شبکه ی‬ ‫عصبي داخل ديوارهای ميباشد‪.‬‬ ‫موارد منع مصرف‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ اين فرآورده مانند ساير ملين ها در دردهای شکمي با علت نامشخص‪ ،‬انسداد روده‪ ،‬آپانديسيت و يا نشانههای آن تهوع‪،‬‬ ‫استفراغ و حساسيت به روغن کرچك نبايد مصرف شود‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ روغن کرچك طي بارداری به علت ايجاد پرخوني در ناحيه ی لگن که ممکن است باعث شروع واکنش های تحريکي رحم‬ ‫شود منع مصرف دارد‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪101‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ 1‬ـ الگزاريسين در دوران قاعدگي بايد با احتياط مصرف شود‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ملينها در خردساالن (تا سن ‪ 6‬سالگي) بجز با دستور پزشك نبايد مصرف شوند‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬کرامپ‪ ،‬اسهال‪ ،‬آروغ زدن‪ ،‬تهوع‪ ،‬تحريك پوست اطراف ناحيه ی مقعد و بثورات جلدی از عوارض جانبي دارو‬ ‫هستند‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪ :‬مصرف حداقل ‪ 1‬ـ ‪ 6‬ليوان آب در روز برای کمك به نرم شدن مدفوع و جلوگيری از کاهش آب بدن بيمار‬ ‫ضروری است‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬ابتدا محتوی شيشه با آب جوش پر شده‪ ،‬خوب تکان داده و امولسيون شيری رنگ حاصل مصرف شود‪ .‬در‬ ‫بزرگساالن ‪ 60‬ـ ‪ 15‬ميليليتر و در کودکان باالتر از ‪ 2‬سال ‪ 15‬ـ ‪ 5‬ميليليتر مصرف ميشود‪.‬‬ ‫فرآورده های حاوی سنا‬ ‫موارد مصرف‪ :‬اين فرآوردهها برای درمان کوتاه مدت يبوست مصرف ميشوند‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬سنوزيدهای ‪ B‬و ‪ A‬توسط باکتری های روده ی بزرگ متابوليزه شده و تبديل به مشتقات فعال‬ ‫‪ Rhein – anthrone‬ميگردند‪ .‬اين ترکيبات موجب تحريك و افزايش حرکات پريستالتيك روده و در نتيجه کاهش جذب آب و‬ ‫الکتروليت ها شده و همچنين ترشح مايعات در روده ی بزرگ را از طريق تحريك ترشح فعال کلرايد و مخاط افزايش ميدهند‪.‬‬ ‫اثرات فوق احتماال ناشي از افزايش بيوسنتز و آزادسازی پروستاگالندين ها است‪ .‬روغن های فرار موجود در گشنيز و زيره‬ ‫(موجود در بعضي از اين فرآودهها) بهعلت داشتن اثرات آنتي اسپاسموديك مانع ايجاد درد و کرامپ شکمي ناشي از مصرف‬ ‫سنا ميگردند‪.‬‬ ‫موارد منع مصرف‪ :‬اين فرآوردهها مانند ساير ملين ها در بيماران مبتال به تنگي و انسداد روده و ايلئوم‪ ،‬دردهای شکمي‬ ‫ناشناخته‪ ،‬خونريزی رکتوم با علت نامشخص‪ ،‬بيماری های التهابي روده و آپانديسيت نبايد مصرف شوند‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ استفاده ی طوالني مدت از ملين های آنتراکينوني ايجاد وابستگي مينمايد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ به علت احتمال ترشح مشتقات آنتراکينون در شيرمادر‪ ،‬مصرف اين فرآورده در دوران شيردهي توصيه نميگردد‪.‬‬ ‫‪ 8‬ـ دفع کليوی ترکيبات آنتراکينوني موجب تغيير رنگ ادرار (زرد قهوهای به قرمز) همراه با افزايش ‪ pH‬آن ميگردد‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ مصرف اين فرآوردهها در دوران بارداری‪ ،‬تنها هنگامي توصيه ميگردد که رژيم غذايي مناسب و ملين های فيبری موثر‬ ‫واقع نشدهاند‪.‬‬ ‫‪ 5‬ـ ملينها در خردساالن (تا سن ‪ 6‬سال) بجز با دستور پزشك نبايد مصرف شوند‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬مصرف سنا ايجاد درد و کرامپ های شکمي مينمايد ولي فرآوردههای حاوی دانه ی گشنيز و يا زيره احتماال‬ ‫اين عارضه را ايجاد نمي نمايند‪.‬‬ ‫مصرف طوالني مدت و دوزهای باالی اين فرآوردهها موجب از بين رفتن کارآيي رودهها‪ ،‬اسهال و از دست دادن آب و‬ ‫الکتروليت ها (بهويژه پتاسيم)‪ ،‬آلبومينوری و هماچوری ميگردد‪ .‬مقادير زياد سنا ممکن است ايجاد نفريت نمايد‪ .‬در افرادی که‬ ‫بهمدت طوالني از ملين های آنتراکينوني استفاده نمودهاند پيگمانتاسيون مالنوتيك مخاط روده )‪ (Melanosis coli‬مشاهده‬ ‫شده است‪ .‬البته ‪ 12‬ـ ‪ 4‬ماه پس از قطع مصرف دارو اين عارضه از بين خواهد رفت‪.‬‬ ‫تداخالت دارويی‪ :‬اين داروها به دليل تغيير رنگ و افزايش ‪ pH‬ادرار ممکن است با آزمايش های تشخيصي (مانند تعيين ميزان‬ ‫اوروبيلينوژن ادرار و تعيين ميزان استروژن به روش کوبر) تداخل نمايند‪ .‬فرآوردههای حاوی سنا با داروهای پايينآورنده ی‬ ‫‪102‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫پتاسيم خون مانند مدرهای تيازيدی‪ ،‬آدرنوکورتيکوستروئيدها‪ ،‬ريشه ی شيرين بيان و گليکوزيدهای قلبي تداخل اثر داشته و‬ ‫احتماال ايجاد اختالالت قلبي و عصبي ـ عضالني مينمايند‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ باتوجه به اين که اثرات سنا ‪ 10‬ـ ‪ 1‬ساعت پس از مصرف آن ظاهر ميگردد بهتر است اين فرآوردهها در هنگام خواب‬ ‫مصرف شوند‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ مصرف حداقل ‪ 1‬ـ ‪ 6‬ليوان آب در روز برای کمك به نرم شدن مدفوع و جلوگيری از کاهش آب بدن بيمار ضروری‬ ‫است‪ .‬اين امر به علت خروج حجم زيادی از آب با مدفوع اهميت دارد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف سي الکس به عنوان ملين در بزرگساالن‪ 2 ،‬ـ ‪ 1‬قرص در روز و در کودکان باالتر از ‪ 6‬سال‪ 1 ،‬ـ ‪ ./5‬قرص‬ ‫طبق دستور پزشك به عنوان مسهل‪ 8 :‬ـ ‪ 2‬قرص يك جا قبل از خواب‪.‬‬ ‫‪ :Herbilax‬بعنوان ملين در بزرگساالن ‪ 2‬کپسول در روز و در کودکان باالتر از ‪ 6‬سال ‪ 1‬کپسول در روز‪ .‬برای تخليه ی‬ ‫معده‪ 10‬کپسول با هم با دو ليوان آب‪.‬‬ ‫‪ :Sennamed‬بزرگساالن‪ 2 :‬ـ ‪ 1‬قرص و در کودکان ‪ 12‬ـ ‪ 6‬سال يك قرص هنگام خواب مصرف شود‪.‬‬ ‫‪ :Senalin‬يك قاشق غذاخوری از مخلوط سنالين را در يك ليوان آب جوش ريخته و پس از نيم ساعت آن را صاف نموده قبل‬ ‫از صبحانه مصرف ميشود‪ .‬برای اجابت مزاج و تخليه ی سريع رودهها تا دو برابر مقدار فوق را ميتوان مصرف نمود‪.‬‬ ‫‪ :Senalin 7.5‬به عنوان ملين در بزرگساالن ‪ 4‬ـ ‪ 1‬قرص و در کودکان باالتر از ‪ 6‬سال ‪ 2‬ـ ‪ 1‬قرص در روز‬ ‫کارامين‬ ‫موارد مصرف‪ :‬کارامين در برطرف نمودن سوء هاضمه‪ ،‬نفخ و درد ناشي از آن مصرف شود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬روغن های فرار موجود در کارامين با داشتن اثرات آنتي اسپاسموديك و کاهش تونوس اسفنکتر تحتاني مری‬ ‫موجب تسهيل خروج گازها از معده مي گردد‪ .‬مطالعات در آزمايشگاه نشان داده است که ترکيبات فالنوييدی و بيزابولول بابونه‬ ‫دارای اثرات آنتي اسپاسموديك مي باشد ( اثرات آنتي اسپاسموديك فالنوييدها بخصوص آپي ژنين سه بار قوی تر از پاپاورين‬ ‫است)‪ .‬بعالوه منتول موجود در نعنا احتماال از طريق اثر آنتاگونيستي کلسيم موجب شل شدن عضالت صاف جداره ی کولون‬ ‫مي شود‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬در افراد حساس امکان بروز واکنش های آلرژيك مانند درماتيت تماسي وجود دارد‪.‬‬ ‫مصرف در حاملگی و شيردهی‪ :‬ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪ .‬با اين وجود‬ ‫منافع آن در برابر مضار آن بايد سنجيده شود‪.‬‬ ‫پالنتاژل‬ ‫موارد مصرف‪ :‬پالنتاژل در کمك به درمان اسهال های غير عفوني به کار مي رود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬مکانيسم اثر اين فرآورده بدرستي مشخص نشده است ليکن مطالعات نشان داده است که پالنتاژل با جذب آب‬ ‫محتويات داخل روده موجب مي شود زمان توقف آنها در روده افزايش يابد‪.‬‬ ‫تداخل دارويی‪ :‬گرانول پالنتاژل با داروهای ضد اسهال‪ ،‬مانند ديفنوکسيالت (به علت امکان انسداد روده ها) نبايد مصرف گردد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪:‬‬ ‫کودکان‪ :‬يك قاشق مرباخوری در نصف استکان آب جوش‪ ،‬چهار تا پنج نوبت در روز‬ ‫بزرگساالن‪ :‬دو قاشق مرباخوری در نصف استکان آب جوش‪ ،‬چهار تا پنج نوبت در روز‬ ‫‪108‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫موارد احتياط‪ :‬مصرف مقادير زياد و بيش از مقدار درماني اين فرآورده موجب لينت مزاج شديد و کاهش فشارخون مي گردد‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬در افراد حساس احتمال بروز واکنش های آلرژيك مانند درماتيت تماسي وجود دارد‪.‬‬ ‫موارد منع مصرف‪ :‬اين فرآورده در افراد حساس به بارهنگ و نعنا و همچنين در اسهال خوني منع مصرف دارد‪.‬‬ ‫مصرف در حاملگی و شيردهی‪ :‬ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است با اين وجود‬ ‫منافع آن در برابر مضار آن بايد سنجيده شود‪.‬‬ ‫گروه داروهای موثر در درمان عالمتی سرماخوردگی‬ ‫قطره ی خوراکی توسيان‬ ‫دسته ی دارويی‪ :‬ضد سرفه‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬اين فرآورده با اثر بر روی مرکز سرفه در بصلالنخاع اثر ضد سرفه ی خود را اعمال مينمايد‪ .‬آويشن شيرازی و‬ ‫ترکيبات آن فعاليت مژک ها در مجاری هوايي را افزايش ميدهند‪.‬‬ ‫موارد مصرف‪ :‬درمان سرفه ی حاد‬ ‫مقادير و نحوه ی مصرف‪ :‬قبل از مصرف شيشه ی محتوی دارو را بخوبي تکان دهيد‪ .‬مقادير معمول توصيه شده در‬ ‫بزرگساالن و کودکان با سن بيش از ‪ 12‬سال‪ 20 :‬قطره با مقدار کمي آب هر ‪ 6‬ساعت و در کودکان با سن ‪ 6-12‬سال‪ 10 :‬قطره‬ ‫با مقدار کمي آب هر ‪ 6‬ساعت ميباشد‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬مصرف مقادير بيش از حد اين فرآورده موجب تهوع‪ ،‬استفراغ‪ ،‬سردرد‪ ،‬سرگيجه‪ ،‬دردهای شکمي‪ ،‬واکنش های‬ ‫آلرژيك پوستي و تشنج ميگردد‪.‬‬ ‫هشدارها‪ :‬در بيماران مبتال به آسم آلرژيك و فتودرماتيت با احتياط مصرف شود‪.‬‬ ‫موارد منع مصرف‪ :‬هيپرتانسيون‪ ،‬هيپرتيروئيديسم‪ ،‬تشنج‪ ،‬حاملگي و کودکان با سن کمتر از ‪ 4‬سال‬ ‫قطره ی آوی پکت‬ ‫موارد مصرف‪ :‬قطره ی آوی پکت به عنوان ضد سرفه و خلط آور به کار مي رود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬مکانيسم اثر اين فرآورده شناخته نشده است‪ .‬مطالعات نشان داده است که اثرات خلط آور و ضد سرفه ی آويشن‬ ‫مربوط به فالنوييدها و روغن های فرار (تيمول و کارواکرول) آن مي باشد‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬تيمول موجود در اين فرآورده ممکن است باعث تحريك غشاء مخاطي گردد‪ .‬به دليل وجود آنتول احتمال بروز‬ ‫واکنش های آلرژيك (درماتيت تماسي) در افراد حساس وجود دارد‪.‬‬ ‫مصرف در حاملگی و شيردهی‪ :‬ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪ .‬با اين وجود‬ ‫منافع آن در برابر مضار آن بايد سنجيده شود‪.‬‬ ‫منتازين‬ ‫موارد مصرف‪ :‬منتازين در حساسيت و خارش گلو‪ ،‬سرفه و به عنوان ضد نفخ بکار مي رود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬روغن های فرار موجود در قرص منتازين با داشتن اثرات ضد اسپاسم و کاهش تونوس اسفنکتر تحتاني مری‬ ‫موجب تسهيل خروج گازها از معده مي شود‪ .‬منتول موجود در اسانس نعنا در غلظت های کم بطور انتخابي انتهای اعصاب‬ ‫حسي مربوط به سرما را تحريك کرده بنابراين باعث احساس سرما مي شود به عالوه دارای اثرات ضد درد موضعي نيز مي‬ ‫‪104‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫باشد‪ .‬اين اثر مي تواند علت مصرف آن به عنوان ضد سرفه باشد‪ .‬همچنين ترکيبات موجود در شيرين بيان دارای اثرات نرم‬ ‫کننده و خلط آور مي باشند‪.‬‬ ‫هشدارها‪ :‬مصرف مقادير زياد اين فرآورده در بيماران قلبي‪ -‬عروقي (به دليل اثرات شبه مينرالوکورتيکوييدی شيرين بيان)‬ ‫توصيه نمي گردد‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬به دليل وجود اسانس نعنا در اين فرآورده احتمال بروز واکنش های آلرژيك در افراد حساس وجود دارد‪.‬‬ ‫مصرف طوالني مدت اين فرآورده ممکن است سبب بروز اثرات شبه مينرالوکورتيکوييدی شيرين بيان (احتباس آب و سديم‪،‬‬ ‫افزايش دفع پتاسيم) گردد‪.‬‬ ‫موارد منع مصرف‪ :‬در افراد ديابتيك به علت داشتن ساکارز منع مصرف دارد‪.‬‬ ‫مصرف در حاملگی و شيردهی‪ :‬ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است با اين وجود‬ ‫منافع آن در برابر مضار آن بايد سنجيده شود‪.‬‬ ‫ليکوفار‬ ‫موارد مصرف‪ :‬قرص مکيدني ليکوفار بهعنوان ضد التهاب فارنژ‪ ،‬خلط آور و ضد سرفه به کار ميرود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬گليسيريزين و گليسيريتينيك اسيد موجود در عصاره ی شيرين بيان‪ ،‬احتماال با تاثير بر گيرندههای‬ ‫گلوکوکورتيکوييدی روی فعاليت استروييدهای آندوژن تاثير ميگذارند و در کبد و کليه از تبديل کورتيزول به کورتيزون‬ ‫جلوگيری ميکنند‪ .‬همچنين ترکيبات موجود در عصاره ی شيرين بيان احتماال موجب وقفه ی ليپوکسيژناز‪ ،‬سيکلوکسيژناز و‬ ‫کاهش فعاليت اسيدآراشيدونيك ميگردند‪ .‬اسانس های موجود در فرآورده دارای اثرات ضد سرفه‪ ،‬ضد درد و آنتي سپتيك‬ ‫ميباشند‪.‬‬ ‫منع مصرف‪ :‬به دليل وجود ساکارز نبايد در افراد ديابتيك مصرف شود‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ مصرف مقادير زياد اين فرآورده در بيماران قلبيـ عروقي (به دليل اثرات مينرالوکورتيکوييدی شيرين بيان) توصيه‬ ‫نميگردد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬مصرف طوالني مدت و مقادير زياد اين فرآورده ممکن است سبب بروز اثرات مينرالوکورتيکوييدی (احتباسآب‬ ‫و سديم و افزايش دفع پتاسيم) گردد‪ .‬بهدليل وجود منتول و کاپسايسين در اين فرآورده احتمال بروز واکنش های آلرژيك و‬ ‫تحريك مخاط در افراد حساس وجود دارد‪.‬‬ ‫تداخالت دارويی‪ :‬مصرف همزمان فرآوردههای حاوی شيرين بيان با کورتيکوستروئيدها و داروهای هورموني (با اثرات‬ ‫استروژني و آنتي استروژني) بايد با احتياط صورت گيرد‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪ :‬ليکوفار در التهاب های ناشي از عفونت مخاط گلو به تنهايي موثر نميباشد‪ .‬بنابراين توصيه گردد همراه با‬ ‫آنتي بيوتيك مناسب (طبق نظر پزشك) مصرف شود‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬روزی ‪ 8‬بار هر بار ‪ 2‬ـ ‪ 1‬قرص مکيده ميشود‪.‬‬ ‫برونکوتيدی‬ ‫موارد مصرف‪ :‬شربت برونکوتيدی به عنوان ضد سرفه و خلط آور به کار ميرود‪.‬‬ ‫‪105‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬اثرات ضد سرفه و خلط آور آويشن شيرازی احتماال مربوط به روغنهای فرار (تيمول و کارواکرول) آن‬ ‫ميباشد‪.‬‬ ‫منع مصرف‪ :‬به دليل وجود ساکارز نبايد در افراد ديابتيك مصرف شود‪.‬‬ ‫هشدارها‪ :‬ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬تيمول موجود در اين فرآورده ممکن است باعث تحريك غشاء مخاطي گردد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪:‬‬ ‫بزرگساالن‪ :‬يك قاشق غذاخوری ‪ 8‬تا ‪ 4‬بار در روز‬ ‫کودکان‪ :‬يك قاشق مرباخوری ‪ 8‬تا ‪ 4‬بار در روز‬ ‫آلتادين‬ ‫موارد مصرف‪ :‬آلتادين در التهاب و تحريکات مخاط گلو بکار ميرود‪ .‬همچنين به عنوان خلط آور در سرفه های ناشي از افزايش‬ ‫ترشحات مجاری تنفسي فوقاني استفاده ميگردد‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬آلتادين با داشتن موسيالژ و ساير مواد مؤثر دارای خاصيت نرم کننده و کاهش دهنده ی تحريکات و التهابات‬ ‫خفيف در مخاط دهان و گلو ميباشد‪ .‬احتماال اين اثر با ايجاد يك غشا و مانع فيزيکي برای جلوگيری از گسترش تحريکات ظاهر‬ ‫ميشود‪.‬‬ ‫هشدارها‪ :‬ايمني مصرف آلتادين در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪ :‬آلتادين در التهاب های ناشي از عفونت مخاط گلو به تنهايي مؤثر نميباشد‪ .‬بنابراين توصيه ميگردد طبق‬ ‫نظر پزشك همراه با آنتي بيوتيك مناسب مصرف شود‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬هر ‪ 8-2‬ساعت يك قرص مکيده شود‪.‬‬ ‫تيميان‬ ‫موارد مصرف‪ :‬شربت تيميان بعنوان ضدسرفه و خلط آور بکار ميرود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬اثرات خلط آور و ضدسرفه آويشن احتماال مربوط به فالونوييدها و روغن های فرار (تيمول و کارواکرول) آن‬ ‫ميباشد‪ .‬همچنين برای روغن های فرار اکاليپتوس (اکاليپتول)‪ ،‬رازيانه (آنتول)‪ ،‬مرزه (کارواکرول) نيز اثرات خلط آور و‬ ‫ضدسرفه گزارش شده است‪.‬‬ ‫موارد منع مصرف‪ :‬بهدليل وجود ساکارز نبايد در افراد ديابتيك مصرف شود‪.‬‬ ‫هشدارها‪ :‬ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬تيمول موجود در اين فرآورده ممکن است باعث تحريك غشاء مخاطي گردد‪ .‬بهدليل وجود آنتول احتمال بروز‬ ‫واکنش های آلرژيك (درماتيت تماسي) در افراد حساس وجود دارد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪:‬‬ ‫بزرگساالن‪ 2 :‬ـ ‪ 1‬قاشق سوپخوری ‪ 8‬بار در روز مصرف شود‪.‬‬ ‫کودکان‪ :‬يك قاشق سوپخوری و در اطفال زير ‪ 6‬سال يك قاشق مرباخوری ‪ 8‬بار در روز مصرف شود‪.‬‬ ‫‪106‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫منتول‬ ‫موارد مصرف‪ :‬منتول مايع به عنوان ضد احتقان بيني و برطرف کننده ی دردهای موضعي‪ ،‬بخصوص در ناحيه ی سر‪ ،‬صورت‬ ‫و گردن بکار ميرود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬منتول در غلظت های کم بطور انتخابي انتهای اعصاب حسي مربوط به سرما را تحريك کرده بنابراين باعث‬ ‫احساس سرما ميشود‪ .‬اين دارو دارای اثر ضد درد موضعي ميباشد‪ .‬منتول در غلظت های زياد نه تنها باعث تحريك حس گرما‬ ‫و درد ميشود بلکه ممکن است سبب تحريك موضعي نيز شود‪ .‬مصرف دارو بر روی پوست باعث گشاد شدن عروق و ايجاد‬ ‫احساس سرما ميشود و بهدنبال آن اثر ضد درد ظاهر ميگردد‪.‬‬ ‫هشدارها‪ :‬مصرف اين فرآورده در بيني نوزادان خطرناک است و ممکن است باعث کالپس شود‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬احتمال بروز واکنش های آلرژيك در افراد حساس وجود دارد‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪ :‬از استنشاق بيش از حد اين فرآورده اجتناب گردد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬به عنوان ضد احتقان بيني‪8‬ـ‪ 2‬قطره و به عنوان ضد درد موضعي ‪ 10‬ـ ‪ 5‬قطره در موضع ماليده ميشود‪.‬‬ ‫ماسومينت و منتازين‬ ‫موارد مصرف‪ :‬اين فرآورده ها در حساسيت و خارش گلو‪ ،‬سرفه و نفخ معده به کار ميروند‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬روغن های فرار موجود در قرص ماسومينت و منتازين با داشتن اثراتآنتي اسپاسموديك و کاهش تونوس‬ ‫اسفنکتر تحتاني مری موجب تسهيل خروج گازها از معده ميشوند‪ .‬منتول موجود در اسانس نعنا در غلظت های کم به طور‬ ‫انتخابي انتهای اعصاب حسي مربوط به سرما را تحريك کرده بنابراين باعث احساس سرما ميشود‪ .‬بعالوه دارای اثرات ضد‬ ‫درد موضعي نيز ميباشد‪ .‬اثر ضد درد موضعي منتول علت احتمالي مصرف آن به عنوان داروی ضد سرفه ميباشد‪ .‬همچنين‬ ‫ترکيبات موجود در شيرين بيان دارای اثرات نرم کننده و خلط آور ميباشند‪.‬‬ ‫منع مصرف‪ :‬بهدليل داشتن ساکارز‪ ،‬درافراد مبتال به ديابت نبايد مصرف شود‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ مصرف مقادير زياد اين فرآوردهها در بيماران قلبي ـ عروقي (بهدليل اثرات مينرالوکورتيکوييدی) توصيه نميگردد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ايمني مصرف اين فرآوردهها در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬بهدليل وجود اسانس نعنا در اين فرآوردهها‪ ،‬احتمال بروز واکنش های آلرژيك در افراد حساس وجود دارد‪.‬‬ ‫مصرف طوالني مدت اين فرآورده ها ممکن است سبب بروز اثرات مينرالوکورتيکوييدی (احتباس آب وسديم‪ ،‬افزايش دفع‬ ‫پتاسيم) گردد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬هر ‪ 8‬ـ ‪ 2‬ساعت يك قرص جويده يا مکيده ميشود‪.‬‬ ‫گروه داروهای اعصاب و روان‬ ‫پاسی پی‬ ‫موارد مصرف‪ :‬قطره ی پاسي پي به عنوان آرامبخش و خواب آور در تنش های عصبي و بي خوابي بکار ميرود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬مالتول و اتيل مالتول گل ساعتي احتماال دارای اثر آرام بخشي روی سيستم اعصاب مرکزی )‪ (CNS‬ميباشند‪.‬‬ ‫‪107‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ اين دارو با ايجاد خوابآلودگي ممکن است بر انجام اعمالي که نياز به مهارت و دقت دارند (مثل رانندگي) تاثير گذارد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ در مطالعات حيواني‪ ،‬هارمان و هارمالين موجود در گياه گل ساعتي اثر تحريك فعاليت رحم را نشان دادهاند‪ .‬بر اين‬ ‫اساس بايد از مصرف مقادير زياد اين دارو در دوران بارداری و شيردهي اجتناب شود‪.‬‬ ‫تداخالت دارويی‪ :‬مصرف مقادير زياد اين فرآورده ممکن است باعث ايجاد خوابآلودگي و افزايش اثر داروهای مهار کننده ی‬ ‫مونوآمين اکسيداز )‪ (MAOI‬شود‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪:‬‬ ‫در کودکان ‪ 6‬ـ ‪ 2‬سال‪ 6 :‬قطره ‪ 8‬بار در روز و ‪ 10‬قطره هنگام خواب‬ ‫بزرگساالن و کودکان باالی ‪ 6‬سال‪ 10 :‬قطره ‪ 8‬بار در روز و ‪ 80‬ـ ‪ 25‬قطره شب هنگام خواب‬ ‫در افراد باالی ‪ 60‬سال‪ :‬بهتر است مصرف دارو را از مقادير کم آغاز کرده و مقدار آن را به تدريج افزايش داد‪.‬‬ ‫سدامين‬ ‫موارد مصرف‪ :‬سدامين در تنش های عصبي‪ ،‬اضطراب و بي خوابي بکار مي رود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬سدامين به عن وان داروی مضعف سيستم اعصاب مرکزی عمل مي کند ولي جايگاه و مکانيسم دقيق اثر آن به طور‬ ‫کامل شناخته نشده است‪ .‬مطالعات بيوشيمايي نشان داده است که والرينيك اسيد احتماال باعث وقفه در سيستم آنزيمي مسئول‬ ‫کاتابوليسم ‪ GABA‬مي شود‪ .‬افزايش غلظت گابا موجب کاهش فعاليت سيستم اعصاب مرکزی و بروز اثرات آرام بخشي‬ ‫والرينيك اسيد مي گردد‪.‬‬ ‫تداخالت دارويی‪ :‬مصرف سدامين موجب تشديد اثر ساير داروهای آرام بخش مي گردد‪.‬‬ ‫موارد احتياط‪ :‬مصرف مقادير زياد اين فرآورده ممکن است ايجاد خواب آلودگي نمايد‪ .‬بنابراين هنگام رانندگي يا کار با ابزاری‬ ‫که به هوشياری کامل نياز دارند احتياط شود‪.‬‬ ‫مصرف در حاملگی وشيردهی‪ :‬ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است با اين وجود‬ ‫منافع آن در برابر مضار آن بايد سنجيده شود‪.‬‬ ‫آلتيب‬ ‫موارد مصرف‪ :‬آلتيب در درمان اضطراب‪ ،‬بيخوابي و سردردهای با منشاء عصبي بکار ميرود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬اين فرآورده به عنوان داروی مضعف سيستم عصبي مرکزی عمل ميکند ولي جايگاه و مکانيسم دقيق اثر آن‬ ‫بطور کامل شناخته نشده است‪ .‬مطالعات بيوشيميايي نشان داده است که والرينيك اسيد سنبلالطيب احتماال باعث وقفه در‬ ‫سيستم آنزيمي مسئول کاتابوليسم گابا ميشود‪ .‬طبق بررسي های انجام شده‪ ،‬عصاره ی هيدروالکلي بادرنجبويه دارای اثر آرام‬ ‫بخشي روی سيستم اعصاب مرکزی ميباشد‪ .‬بابونه و اسطوخودوس موجود در اين فرآورده احتماال دارای اثرات سداتيو است‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ مصرف مقادير زياد اين فرآورده ممکن است ايجاد خوابآلودگي نمايد‪ .‬بنابراين هنگام رانندگي يا کار با ابزاری که به‬ ‫هوشياری کامل نياز دارند احتياط شود‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫‪101‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬به دليل وجود بابونه در اين فرآورده‪ ،‬امکان بروز واکنش های آلرژيك (درماتيت‪ ،‬آنافيالکسي) در افراد‬ ‫حساس به اين گياه وجود دارد‪.‬‬ ‫تداخالت دارويی‪ :‬مصرف اين فرآورده ميتواند موجب تشديد اثر ساير داروهای آرام بخش گردد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬روزی ‪ 2‬بار‪ ،‬صبح و شب‪ ،‬هر بار ‪ 2-1‬قاشق مرباخوری از پودر آلتيب را در يك ليوان آب جوش به مدت ‪15‬‬ ‫دقيقه دم کرده و پس از صاف کردن مصرف شود‪.‬‬ ‫فرآورده های حاوی والرين‬ ‫موارد مصرف‪ :‬فرآورده های حاوی والرين در تنش های عصبي‪ ،‬اضطراب و بي خوابي بکار ميروند‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬والريك به عنوان داروی مضعف سيستم اعصاب مرکزی عمل ميکند‪ .‬والرينيك اسيد موجود در سنبل الطيب‬ ‫احتماال باعث وقفه در سيستم آنزيمي مسئول کاتابوليسم گابا ميشود‪ .‬همچنين مالتول و اتيل مالتول گل ساعتي احتماال دارای‬ ‫اثرات آرام بخش روی سيستم اعصاب مرکزی ميباشند‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ مصرف مقادير زياد اين فرآورده ها ممکن است ايجاد خوابآلودگي نمايد‪ .‬بنابراين هنگام رانندگي يا کار با ابزاری که به‬ ‫هوشياری کامل نياز دارند احتياط شود‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ايمني مصرف اين فرآوردهها در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫تداخالت دارويی‪ :‬مصرف اين فرآوردهها موجب تشديد اثر ساير داروهای آرام بخش ميگردد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪:‬‬ ‫‪ :Valeric‬يك پيمانه (‪ 15‬ميليليتر) نيم ساعت قبل از خواب و در صورت لزوم يك تا دو پيمانه در روز مصرف شود‪.‬‬ ‫‪ :Valiflor‬به عنوان آرام بخش روزی ‪ 8‬بار هر بار ‪ 2‬ـ ‪ 1‬قرص و به عنوان خواب آور ‪ 2‬ـ ‪ 1‬قرص قبل از خواب‬ ‫‪ :Valerian‬روزی ‪ 8‬بار هر بار ‪2‬ـ‪ 1‬کپسول‬ ‫گروه داروهای موثر در مشکالت گوارشی کودکان و نوزادان‪:‬‬ ‫فرآورده هايی که در ذيل آمده اند در برطرف نمودن سوء هاضمه و نفخ در نوزادان و کودکان بکار می روند‪:‬‬ ‫‪ :Caramin‬روغن های فرار مانند کارون‪ ،‬آنتول‪ ،‬فنکون‪ ،‬منتول‪ ،‬کامازولن و فالونوييد آپيژنين‬ ‫‪ :Caraway Mixture‬روغن های فرار مانند کارون‪ ،‬آنتول‪ ،‬فنکون‪ ،‬منتول و منتون‬ ‫‪ :Carmint‬روغن های فرار نظير سيترال‪ ،‬لينالول‪ ،‬کارون و منتول‬ ‫‪ :Dineh Carminatif‬روغن های فرار نظيرآنتول‪ ،‬فنکون‪ ،‬سيترال‪ ،‬لينالول‪ ،‬کارون‪ ،‬کومينالدئيد و منتول‬ ‫‪ :Dillsun‬روغن های فرار نظير منتول‬ ‫‪ :Gripe water‬روغن های فرار مانند کارون‪ ،‬آنتول‪ ،‬فنکون‪ ،‬منتول و منتون‬ ‫‪ :Supermint‬روغن های فرار نظير منتول‬ ‫هشدارها‪ :‬ايمني مصرف اين فرآورده ها در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬در افراد حساس‪ ،‬امکان بروز واکنش های آلرژيك (درماتيت تماسي) وجود دارد‪.‬‬ ‫‪109‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫مقادير مصرف‪:‬‬ ‫‪ :Caramin‬روزی دو بار هر بار ‪ 2‬ـ ‪ 1‬قاشق مرباخوری از پودر کارامين در يك ليوان آب جوش دم شده‪ ،‬نيم ساعت بعد از‬ ‫غذا مصرف مي شود‪.‬‬ ‫‪ :Caraway Mixture‬کودکان تا ‪ 6‬ماه يك قاشق مرباخوری‪ ،‬کودکان ‪ 6‬ماه تا ‪2‬سال دو قاشق مرباخوری و در کودکان باالتر‬ ‫از ‪ 2‬سال‪ 8‬قاشق مرباخوری مصرف مي شود‪ .‬در صورت لزوم اين مقادير را تا ‪ 6‬بار در روز ميتوان تکرار نمود‪.‬‬ ‫‪ :Carmint‬بزرگساالن ‪ 80‬قطره و کودکان زير ‪ 12‬سال ‪ 15‬قطره با نصف استکان آب اضافه شده و بعد از هر غذا مصرف‬ ‫ميشود‪.‬‬ ‫‪ :Dineh Carminatif‬بزرگساالن‪ 2 :‬ـ ‪ 1‬قاشق مرباخوری از پودر کارميناتيف را با نصف ليوان آب جوش دم کرده پس از‬ ‫غذا مصرف ميشود‪ .‬پودر کارميناتيف را ميتوان مستقيم به غذا يا ماست نيز افزود‪.‬‬ ‫کودکان زير ‪ 12‬سال‪ :‬نصف مقدار بزرگساالن مصرف مي شود‪.‬‬ ‫‪ 7-10 :Dillsun‬قطره در يك استکان آب حل شده مصرف ميشود‪ .‬در صورت لزوم ‪ 5‬بار در روز ميتوان تکرار کرد‪.‬‬ ‫‪ :Gripe water‬در نوزادان يك قاشق چايخوری‪ ،‬در کودکان يك قاشق مرباخوری و در بزرگساالن يك قاشق سوپخوری‬ ‫مصرف ميگردد‪ .‬در صورت لزوم ‪ 4‬تا ‪ 6‬بار در روز ميتوان تکرار کرد‪.‬‬ ‫‪ 7 -10:Supermint‬قطره در يك استکان آب حل شده مصرف ميشود‪ .‬در صورت لزوم ‪ 5‬بار در روز ميتوان تکرار کرد‪.‬‬ ‫گروه داروهای موثر در بيماری های قلبی‪ -‬عروقی (فشارخون‪ ،‬هيپرليپيدمی و‪)...‬‬ ‫قطره ی خوراکی ديل سان‪:‬‬ ‫موارد مصرف‪ :‬از قطره ی خوراکي ديل سان در هايپرليپيدمي اوليه به منظور کاهش تری گليسريد و کلسترول توتال استفاده‬ ‫ميشود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬ديل سان احتماال متابوليسم کبدی چربيها را افزايش داده و آنزيم ‪ HMG-COA Reductase‬را مهار ميکند‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬فتودرماتيت در بعضي از افراد گزارش شده است‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫بدنبال هر ‪ 8‬هفته مصرف مداوم دارو‪ 1 ،‬هفته مصرف دارو بايد متوقف شود‪.‬‬ ‫موارد منع مصرف‪ :‬سنگ های صفراوی‪ ،‬سيروز کبدی‪ ،‬حاملگي‬ ‫مقادير و نحوه ی مصرف‪ 20:‬قطره ‪ 8‬مرتبه در روز با يك استکان آب‬ ‫آليکوم‬ ‫موارد مصرف‪ :‬آليکوم در زيادی فشارخون‪ ،‬چربي خون‪ ،‬تصلب شرائين و پيشگيری از ترومبوز بکار مي رود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬مطالعات نشان داده است که سير با اثر مستقيم روی عضالت صاف ديواره ی عروق باعث وازوديالتاسيون‬ ‫عروق محيطي مي گردد‪ .‬به نظر مي رسد اين دارو با باز نمون کانال های پتاسيم موجب هيپرپالريزاسيون پتانسيل غشا و‬ ‫وازوديالتاسيون عروق مي گردد‪ .‬همچنين مطالعات در آزمايشگاه که با عصاره ی آبي‪ ،‬عصاره ی الکلي و با پودر سير انجام‬ ‫پذيرفته نشان داده است که سير از طريق فعال کردن نيتريك اکسايد سنتتاز باعث افزايش توليد نيتريك اکسايد و در نتيجه پائين‬ ‫آمدن فشارخون مي گردد‪ .‬اين نتايج توسط آزمايشات در انسان نيز تاييد گرديده است‪ .‬از سير در کاهش کلسترول و تری‬ ‫‪110‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫گليسيريد احتماال از طريق مهار آنزيم های کليدی سنتز کلسترول و اسيد های چرب مانند هيدروکسي متيل گلوتاريل کوآنزيم ‪A‬‬ ‫و استيل کوآکربوکسيالز استفاده مي شود‪ .‬سير با افزايش فعاليت فيبرينوليتيکي‪ ،‬افزايش انعقاد و وقفه و تجمع پالکتي از ايجاد‬ ‫لخته جلوگيری مي کند‪.‬‬ ‫تداخالت دارويی‪ :‬در بيماراني که تحت درمان ب ا استيل ساليسيليك اسيد و يا ساير داروهای ضد انعقاد و داروهای پايين آورنده‬ ‫قند خون مي باشند با احتياط مصرف شود‪.‬‬ ‫هشدارها‪ :‬مصرف زياد سير ممکن است باعث خونريزی پس از جراحي گردد‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬با مقدار مصرف پيشنهاد شده عوارضي مشاهده نشده است ولي مصرف مقادير زياد آن و يا در صورت خالي‬ ‫بودن معده ممکن است اختالالت گوارشي نظير سوزش معده‪ ،‬تهوع‪ ،‬استفراغ و اسهال ايجاد نمايد‪ .‬همچنين در افراد حساس‬ ‫واکنش های آلرژيك مانند درماتيت تماسي و حمالت آسم با مصرف سير گزارش شده است‪.‬‬ ‫موارد منع مصرف‪ :‬اين فرآورده در افراد حساس به سير و افراد مبتال به زخم های حاد دستگاه گوارش ممنوعيت مصرف‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫مصرف در حاملگی و شيردهی‪ :‬مطالعات در آزمايشگاه نشان داده است که سير موجب انقباضات رحمي مي گردد و ايمني‬ ‫مصرف آن در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است لذا توصيه مي شود در اين دوران مصرف نگردد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪:‬‬ ‫‪ Alicom‬روزی ‪ 8‬بار‪ ،‬هر بار ‪ 2‬ـ ‪ 1‬قرص بعد از غذا مصرف مي شود‪.‬‬ ‫‪ Allium - S 3‬ـ ‪ 1‬قرص در روز بعد از غذا مصرف مي شود‪.‬‬ ‫‪ Garlet‬روزی ‪ 8‬بار هر بار ‪ 2‬ـ ‪ 1‬قرص بعد از غذا مصرف مي شود‪.‬‬ ‫‪ Garlic‬روزی ‪ 8‬ـ ‪ 1‬بار هر بار ‪ 10‬قطره به همراه غذا يا آب ميوه مصرف مي شود‪.‬‬ ‫‪ Garlicap‬روزی ‪ 8‬بار هر بار ‪ 2‬ـ ‪ 1‬کپسول با يك ليوان آب بعد از غذا مصرف مي شود‪.‬‬ ‫کراتاگوس‬ ‫موارد مصرف‪ :‬کراتاگوس با داشتن اثرات کارديوتونيك‪ ،‬گشاد کننده ی عروق کرونر و پايين آورنده ی فشارخون در درمان‬ ‫نارسايي های خفيف قلبي و زيادی فشارخون بکار ميرود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬اثرات قلبيـ عروقي اين فرآورده به ترکيبات فالونوييدی موجود در کراتاگوس‪ ،‬بخصوص پروسيانيدينها نسبت‬ ‫داده شده است‪ .‬کراتاگوس باعث افزايش جريان خون کرونر‪ ،‬افزايش جريان خون محيطي (در سر‪ ،‬عضالت اسکلتي و کليه)‪،‬‬ ‫کاهش جريان خون محيطي (در پوست و دستگاه گوارش)‪ ،‬کاهش مقاومت محيطي و کاهش فشارخون ميگردد‪ .‬ترکيبات‬ ‫فالونوييدی و پروآنتوسيانيدين اين گياه احتماال دارای اثرات کرونوتروپ منفي و اينوتروپ مثبت ميباشند‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ بيماران تحت درمان با داروهای قلبيـ عروقي به اثرات فارماکولوژيك کراتاگوس حساستر ميباشند‪ .‬بنابراين مصرف‬ ‫اين فرآورده در افراد فوق بايد با احتياط صورت گيرد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬با مصرف فرآورده های حاوی کراتاگوس عوارضي نظير تهوع‪ ،‬خستگي‪ ،‬تعريق و بثورات جلدی (رویدست)‬ ‫گزارش شده است‪ .‬مصرف مقادير زياد اين فرآورده ممکن است ايجاد مسموميت (براديکاردی‪ ،‬دپرسيون تنفسي) نمايد‪.‬‬ ‫‪111‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬مقدار مصرف اوليه ‪ 70‬ـ ‪ 60‬قطره ‪ 8‬بار در روز به مدت ‪ 4‬ـ ‪ 8‬روز است‪ .‬مقدار مصرف نگهدارنده روزی ‪ 8‬بار‬ ‫هر بار ‪ 25‬قطره است‪ .‬توصيه ميشود قطره با کمي آب رقيق و مصرف گردد‪.‬‬ ‫ديورتيک‬ ‫موارد مصرف‪ :‬ديورتيك در تخفيف نشانههای ادم در نارسايي احتقاني قلب و کم کاری کليه‪ ،‬عفونت های دستگاه ادراری‪ ،‬کمك‬ ‫به دفع سنگ های مجاری ادرار و کاهش فشارخون بکار ميرود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬احتماال يون ها و قندهای موجود در اين فرآورده مشابه مدرهای اسموتيك‪ ،‬سبب تسهيل دفع آب و مهار جذب‬ ‫مجدد آب و امالح ميگردند‪ .‬روغن های فرار موجود در پونه به علت داشتن اثرات آنتي اسپاسموديك موجب شل شدن عضالت‬ ‫صاف مجاری ادرار و تسهيل خروج سنگ ميگردند‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ مصرف مقادير زياد اين فرآورده ممکن است منجر به اختالل آب و الکتروليت ها گردد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬در افراد حساس به کاکل ذرت احتمال بروز واکنش های آلرژيك (درماتيت تماسي و کهير) وجود دارد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬روزی ‪ 2‬بار هر بار يك قاشق غذاخوری از مخلوط گياهي را در يك ليوان آب جوش بمدت ‪ 10‬دقيقه دم نموده و‬ ‫پس از صاف کردن مصرف شود‪.‬‬ ‫اولئاکرات‬ ‫موارد مصرف‪ :‬اولئاکرات در درمان زيادی فشارخون بکار ميرود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬اثرات قلبيـ عروقي اين فرآورده به ترکيبات فالونوييدی موجود در کراتاگوس بخصوص پروسيانيدينها نسبت‬ ‫داده شده است‪ .‬اولئاکرات احتماال باعث افزايش جريان خون کرونر‪ ،‬کاهش مقاومت محيطي و کاهش فشارخون ميگردد‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ بيماران تحت درمان با داروهای قلبيـ عروقي به اثرات فارماکولوژيك کراتاگوس حساستر ميباشند‪ .‬بنابراين مصرف‬ ‫اين فرآورده در افراد فوق بايد با احتياط صورت گيرد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬با مصرف فرآوردههای حاوی کراتاگوس عوارضي نظير تهوع‪ ،‬خستگي‪ ،‬تعريق و بثورات جلدی (رویدست)‬ ‫گزارش شده است‪ .‬مصرف مقادير زياد اين فرآورده ممکن است ايجاد مسموميت (براديکاردی‪ ،‬دپرسيون تنفسي) نمايد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬روزی ‪ 8‬ـ ‪ 2‬بار هر بار ‪ 1‬قاشق غذاخوری از اولئاکرات را در يك ليوان آب جوش به مدت ‪ 15‬دقيقه دم کرده‬ ‫پس از صاف نمودن مصرف شود‪.‬‬ ‫آنتوم‬ ‫موارد مصرف‪ :‬آنتوم در زيادی چربي خون (کلسترول و تری گليسيريد)‪ ،‬پيشگيری و درمان آرترواسکلروز و کوليك های‬ ‫صفراوی بکار ميرود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬کورستين و الکتوکوپيکرين موجود در اين فرآورده احتماال باعث مهار آنزيم های ليپوژناز ميشوند‪ .‬ترکيبات‬ ‫موجود در آنتوم موجب افزايش ترشحات صفرا ميشوند‪ .‬عصاره ی شاه تره احتماال مانع تشکيل سنگ های صفراوی ميگردد‪.‬‬ ‫‪112‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ در بيماران مبتال به ديابت بايد تحت نظر پزشك مصرف گردد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ايمني مصرف اين فرآورده در زنان باردار و شيرده به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬روزی ‪ 8‬بار هر بار‪ 8-2‬قرص با آب يا آب ميوه مصرف ميشود‪.‬‬ ‫روزی ‪ 8-2‬بار‪ ،‬هر بار يك قاشق مرباخوری از گرانول را در يك ليوان آب جوش ريخته و پس از ‪ 10‬دقيقه مصرف شود‪.‬‬ ‫داروهای موثر در درمان ديابت‬ ‫آنتی ديابتيک‬ ‫موارد مصرف‪ :‬آنتيديابتيك در درمان افزايش قندخون بکار ميرود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬مطالعات انجام شده نشان داده است که داکسي نوجری مايسين موجود در برگ توت سياه در واکنش هایآنزيمي‬ ‫بهجای قند مورد مصرف آنزيم ها قرار گرفته و آنها را غيرفعال ميکند‪ .‬همچنين با ايجاد وقفه در عمل آنزيم گليکوزيداز ميتواند‬ ‫از شکسته شدن زنجيره ی قندها جلوگيری نمايد‪ .‬اثرات پايين آورنده ی قندخون دانه ی شنبليله ممکن است بهعلت نيکوتينيك‬ ‫اسيد‪ ،‬کومارين و تريگونلين موجود در آن باشد‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ مصرف همزمان اين فرآورده با داروهای پايين آورنده ی قند و چربي خون‪ ،‬داروهای ضدانعقاد‪ ،‬داروهای هورموني و‬ ‫وقفه دهندههای مونوآمين اکسيداز )‪ (MAOI‬بايد با احتياط صورت گيرند‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪ :‬از آنجا که شنبليله موجود در آنتيديابتيك (بهدليل داشتن فيبرهای موسيالژی) ممکن است باعث جلوگيری‬ ‫از جذب ساير داروها گردد لذا توصيه ميشود اين فرآورده با فاصله ی زماني مناسب از ساير داروها مصرف گردد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬روزی ‪ 2‬بار‪ ،‬هر بار ‪ 2‬قاشق غذاخوری از فرآورده را در يك ليوان آب جوش دم کرده و پس از صاف کردن‬ ‫مصرف شود‪.‬‬ ‫فرآورده های موضعی‬ ‫کاميل‬ ‫موارد مصرف‪ :‬کرم کاميل در درمان التهابات پوستي‪ ،‬آزردگي های جلدی ناشياز خراش ها و بريدگي های سطحي‪ ،‬خشکي و‬ ‫ترک های پوست به کار ميرود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬فعاليت ضد التهابي عصاره ی بابونه بيشتر بواسطه ی ترکيبات ماتريسين (پيشتاز کامازولن)‪ ،‬بيزابولول و‬ ‫اکسيدهای آن بوده که عمده ترين ترکيبات موجود در عصاره را تشکيل ميدهند‪ .‬اين فعاليت به عمل آنتياکسيدان آن ها نسبت‬ ‫داده شده است‪ .‬عصاره ی بابونه احتماال موجب وقفه ی سيکلوکسيژناز و ليپوکسيژناز شده در نتيجه توليد پروستاگالندين ها و‬ ‫لوکوترين ها را متوقف مي نمايد‪ .‬آپيژنين موجود در عصاره ی بابونه احتماال موجب مهار آزادسازی هيستامين نيز مي گردد‪.‬‬ ‫موارد منع مصرف‪ :‬اين فرآورده در افراد حساس به بابونه منع مصرف دارد‪.‬‬ ‫‪118‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬در افراد حساس احتمال بروز واکنش های آلرژيك (درماتيت تماسي) وجود دارد‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪ :‬از تماس دارو با چشم و ساير مخاط خودداری شود‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬روزی ‪ 4‬ـ ‪ 2‬بار در موضع ماليده شود‪.‬‬ ‫مليسان‬ ‫موارد مصرف‪ :‬ژل مليسان به عنوان ضد ويروس در درمان تبخال بکار مي رود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬گياه فرنجمشك دارای اثر متوقف کننده ی فعاليت ويروس ها )‪ (Virustatic‬ميباشد‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬با مصرف اين فرآورده احتمال بروز واکنش های آلرژيك وجود دارد‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪ :‬از تماس دارو با داخل چشم خودداری شود‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬روزی ‪ 4‬ـ ‪ 8‬بار به موضع ماليده شود‪.‬‬ ‫منتاژل‬ ‫موارد مصرف‪ :‬منتاژل در درمان کچلي انگشتان پا و کشاله ی ران بکار مي رود‪ .‬اين فرآورده همچنين برای از بين بردن خارش‬ ‫و سوزش محل گزيدگي حشرات و سوختگي های سطحي مصرف ميشود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬روغن های فرار موجود در اين فرآورده دارای اثرات ضد قارچي و ضد باکتريايي ميباشند‪ .‬منتول در غلظت های‬ ‫کم به طور انتخابي انتهای اعصاب حسي مربوط به سرما را تحريك کرده همچنين باعث گشاد شدن عروق و ايجاد احساس‬ ‫سرما شده و به دنبال آن اثر ضد دردی ظاهر ميگردد‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬در افراد حساس به دليل وجود منتول احتمال بروز واکنش های آلرژيك وجود دارد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬پس از تميز کردن موضع روزی ‪ 8‬ـ ‪ 2‬بار بر روی موضع ماليده مي شود‪.‬‬ ‫ميرتوپلکس‬ ‫موارد مصرف‪ :‬ميرتوپلکس دارای خاصيت ضد ويروس هرپس سيمپلکس نوع ‪ 1‬و ‪ 2‬ميباشد و در درمان تبخال های پوست‬ ‫نواحي مختلف بدن و اطراف واژن بکار مي رود‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ با مصرف اين فرآورده بيش از مدت توصيه شده احتمال بروز واکنش های آلرژيك وجود دارد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪ :‬از تماس دارو با داخل چشم و دهان خودداری شود‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬روزی ‪ 5‬ـ ‪ 8‬بار هر بار پوشش نازکي از پماد بر روی ضايعه ماليده شود‪.‬‬ ‫قطره ی ميرتکس‬ ‫دسته ی دارويی‪ :‬ضد آفت‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬اين اسانس دارای خواص ضد التهابي‪ ،‬ضد درد و التيام بخشي بوده و با مکانيسم ناشناخته احساس سوزش و‬ ‫زمان الزم برای بهبود آفت را به طور معنيداری کاهش ميدهد‪.‬‬ ‫‪114‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫موارد مصرف‪ :‬آفت دهاني مينور‬ ‫مقادير و نحوه ی مصرف‪ 4 -6 :‬بار در روز‪ ،‬هر بار تکهای از پنبه ی آغشته با چند قطره از محلول را برای مدت ‪ 80‬ثانيه روی‬ ‫ضايعه قرار دهيد‪ .‬در صورتي که مصرف دارو همزمان با پيدايش آفت شروع شود نتيجه ی درماني بهتری حاصل مي شود‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬مصرف بيش از حد مقادير توصيه شده ممکن است موجب سوزش موضعي‪ ،‬سرگيجه‪ ،‬تهوع و استفراغ گردد‪.‬‬ ‫اين محلول بايد از نور محافظت شود و همانند ساير داروها از دسترس اطفال دور نگه داشته شود‪.‬‬ ‫لوسيون سی ام‬ ‫دسته ی دارويی‪ :‬ضد درد موضعي‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬ماده مؤثره ی لوسيون سي ام موجب مهار پروستاگالندين ها و ساير واسطه های التهابي شده از اين رو سبب‬ ‫برطرف شدن التهاب و درد ميشود‪.‬‬ ‫موارد مصرف‪ :‬محلول ‪ CM‬برای تسکين درد در موارد زير به کار ميرود‪:‬‬ ‫آرتريت روماتوئيد‪ ،‬اوستئوآرتريت‪ ،‬دردهای سياتيکي‪ ،‬گرفتگي عضالني‪ ،‬کشيدگي و التهاب تاندون ها‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫الف) اين لوسيون برای مصارف خارجي بوده و خوراکي نيست‪ .‬مصرف خوراکي آن موجب تهوع‪ ،‬استفراغ و افت‬ ‫فشارخون ميشود که درمان آن بصورت عالمتي و با تخليه ی معده صورت مي گيرد‪.‬‬ ‫ب) در صورت ايجاد واکنش های حساسيتي پوستي‪ ،‬بايد مصرف دارو قطع گردد‪.‬‬ ‫موارد منع مصرف‪ :‬اين محلول در کساني که به هر يك از اجزای ماده مؤثره ی لوسيون سي ام واکنش حساسيتي پوستي نشان‬ ‫ميدهند نبايد مصرف گردد‪.‬‬ ‫مقادير و نحوه ی مصرف‪ 8 :‬بار در روز هر بار ‪ 1-2‬ميليليتر (‪ 20-40‬قطره) از محلول را به محل دردناک بماليد‪.‬‬ ‫لوسيون مايکودرم‬ ‫ضد قارچ سطحي‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬مايکودرم با مکانيزم ناشناخته موجب بهبود عالئم تينه آ ورسيکالر مي شود‪.‬‬ ‫موارد مصرف‪ :‬تينهآ ورسيکالر‬ ‫نحوه و مقدار مصرف‪ :‬روزی ‪ 2‬بار مقدار الزم از لوسيون متناسب با ناحيه ی مبتال (حداکثر ‪ 80-85‬قطره) به صورت موضعي‬ ‫استفاده شود‪ .‬دوره ی درمان ‪ 2‬تا ‪ 4‬هفته ميباشد‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬تاکنون هيچ گونه عارضه ی جانبي خاصي برای دارو شناخته نشده و احتمال بروز برخي واکنش های خفيف‬ ‫حساسيت پوستي در بعضي از افراد وجود دارد‪.‬‬ ‫موارد منع مصرف‪ :‬دوران بارداری‪ ،‬مبتاليان به تشنج‬ ‫محلول ام جی‬ ‫برطرف کننده ی عالئم ناشي از بواسير‬ ‫‪115‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬اسانس های فوقالذکر دارای خواص ضد درد‪ ،‬ضد باکتری‪ ،‬ضد عفوني کننده‪ ،‬ضد التهاب و التيام بخش ميباشند‪.‬‬ ‫موارد مصرف‪ :‬از لوسيون ام جي برای درمان عالئم بواسير (‪ )Hemorrhoid‬و شقاق ناحيه ی مقعد (‪ )Anal fissure‬مانند‬ ‫خونريزی‪ ،‬درد‪ ،‬خارش‪ ،‬سوزش و سنگيني ناحيه ی مقعد استفاده مي شود‪.‬‬ ‫مقادير و نحوه ی مصرف‪ :‬بدنبال دفع مدفوع‪ ,‬ناحيه ی مقعد با آب ولرم تميز شده و تکهای از پنبه ی آغشته با ‪ 10-15‬قطره از‬ ‫محلول در آن ناحيه استفاده مي شود‪ .‬حداقل مدت درمان ‪ 7-10‬روز است‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬اين فرآورده در برخي از افراد موجب تحريك ناحيه ی مقعد و گاهي اوقات واکنش های حساسيت پوستي‬ ‫ميشود‪.‬‬ ‫هشدارها‪ :‬اين لوسيون فقط برای مصارف خارجي بوده و خوراکي نيست‪ .‬مصرف خوراکي آن موجب تهوع‪ ،‬افت فشارخون و‬ ‫هذيان ميگردد‪.‬‬ ‫پرسيکا‬ ‫موارد مصرف‪ :‬قطره ی پرسيکا در پيشگيری از افزايش جرم روی دندان ها‪ ،‬پوسيدگيدندان و خونريزی و امراض لثه و بعنوان‬ ‫ضد عفوني کننده ی دهان و مسکن درد دندان و لثه مصرف مي شود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬استفاده ی مداوم از گياه مسواک بهدليل ميزان باالی کلرايد موجب کاهش تشکيل پالک دندان‪ ،‬جلوگيری از رنگي‬ ‫شدن دندان ها و التهاب لثه مي گردد‪ .‬بعالوه ميزان باالی کلسيم موجود در اين گياه موجب استحکام دندان شده و ترکيبات‬ ‫ايزوتيوسيانات آن مانع رشد باکتری های دهان ميشود‪.‬‬ ‫عصاره ی اتانولي بومادران به دليل داشتن ترکيبات سزکويي ترپن الکتون دارای اثرات ضد باکتريايي مي باشد‪ .‬عصاره ی‬ ‫آبي بومادران دارای اثرات ضد التهابي است و به دليل داشتن آکيلئين موجب کاهش زمان انعقاد خون شده و در خونريزی لثه‬ ‫موثر مي باشد‪ .‬نعنا به دليل داشتن منتول موجب ايجاد اثر ضد دردی و ضد عفوني کنندگي اين فرآورده ميگردد‪.‬‬ ‫هشدارها‪ :‬ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ از رقيق کردن بيش از حد قطره خودداری گردد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ پس از مصرف دارو از شستن دهان‪ ،‬خوردن و آشاميدن حداقل به مدت ‪ 20‬ـ ‪ 10‬دقيقه خودداری گردد‪.‬‬ ‫‪ 8‬ـ برای حصول حداکثر نتيجه‪ ،‬حداقل يك نوبت مصرف اين دهان شويه بعد از مسواک شب و يا قبل از خواب صورت‬ ‫گيرد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬جهت جلوگيری از پوسيدگي دندان و بيماری های دهان روزی دو نوبت هر بار ‪ 15‬ـ ‪ 10‬قطره در ‪ 15‬ميليليتر آب‬ ‫ريخته شده و به مدت ‪ 20‬ثانيه در دهان گردش داده و دور ريخته شود‪.‬‬ ‫در درمان ناراحتيهای دهان و دندان و جلوگيری از خونريزی لثه روزی ‪ 5‬ـ ‪ 8‬نوبت هر بار ‪ 15‬ـ ‪ 10‬قطره را در ‪15‬‬ ‫ميليليتر آب ريخته و بمدت ‪ 20‬ثانيه در دهان غرغره نموده و سپس دور ريخته شود‪.‬‬ ‫جهت جلوگيری از خونريزی و عفونت بعد از کشيدن دندان و جراحي ها به مدت ‪ 4‬ـ ‪2‬روز‪ ،‬هر روز ‪ 5‬ـ ‪ 4‬نوبت‪ ،‬هر بار ‪ 40‬ـ‬ ‫‪ 80‬قطره را در ‪ 15‬ميليليتر آب ريخته و به مدت‪ 20‬ثانيه در دهان غرغره نموده و سپس دور ريخته شود‪.‬‬ ‫کاالندوال‬ ‫‪116‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫موارد مصرف‪ :‬پماد کاالندوال در درماتيت های آلرژيك‪ ،‬پيشگيری و تسکين التهاب و تحريك پوست بدن شيرخواران بر اثر‬ ‫تماس با ادرار‪ ،‬آزردگيهای جلدی ناشي از خراش ها و بريدگي های سطحي‪ ،‬خشکي و ترک های پوست‪ ،‬گزيدگي حشرات‪،‬‬ ‫پيشگيری و درمان آفتاب سوختگي مصرف مي شود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬فالونوييدهای موجود در گل هميشه بهار از آزاد شدن هيستامين و توليد پروستاگالندينها جلوگيری مينمايند‪.‬‬ ‫ساپونينهای گل هميشه بهار از آزاد شدن هيستامين‪ ،‬برادی کينين و بعضي ازآنزيم های پروتئوليتيك جلوگيری کرده و با‬ ‫کاهش نفوذپذيری مويرگ ها مانع ترشح پالسما به داخل بافت ها گرديده و مهاجرت گويچه های سفيد را به ناحيه ی ملتهب‬ ‫کاهش ميدهند‪ .‬کارتنوييدهای گل هميشه بهار و بخصوص بتاکاروتن پيش ساز ويتامين ‪ A‬بوده و به اثرات ضد التهاب و التيام‬ ‫بخش فالونوييدها و ساپونوزيدهای آن کمك ميکنند‪ .‬کاروتنوييدها همچنين همراه با تانن موجود در گياه ممکن است در‬ ‫پيشگيری و بهبود حالت سرخي‪ ،‬ادم و درد ناشي از آفتاب سوختگي که در اثر اشعه ی ماوراء بنفش ايجاد ميشود مؤثر باشند‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬روزی چند بار پس از تميز کردن پوست‪ ،‬به مقدار کافي از پماد روی موضع ماليده شود‪.‬‬ ‫انوکسولون‬ ‫موارد مصرف‪ :‬انوکسولون در درمان التهابات پوستي نظير قرمزی پوست نوزادان ناشي از ادرار سوختگي‪ ،‬قرمزی پوست در‬ ‫اثر آفتاب سوختگي‪ ،‬اگزماهای ماليم در سطح صورت‪ ،‬پلك ها و اطراف دهان و خارش ناشي از نيش حشرات‪ ،‬خارشهای انگلي‬ ‫يا خارش دستگاه تناسلي در زنان به کار ميرود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬گليسيريتينيك اسيد تمايل نسبي به اتصال با گيرندههای گلوکوکورتيکوئيدی و مينرالوکورتيکوييدی را دارد و‬ ‫احتماال با تأثير بر اينگيرندهها‪ ،‬روی فعاليت استروييدهای آندوژن تأثير ميگذارد و در کبد و کليه از تبديل کورتيزول به‬ ‫کورتيزون جلوگيری مي کند‪.‬‬ ‫منع مصرف‪ :‬اين فرآورده در بريدگي ها‪ ،‬سوختگي ها‪ ،‬زخم های عفوني و عفونت های پوستي باکتريايي‪ ،‬قارچي و ويروسي‬ ‫نبايد مصرف شود‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ به علت امکان ايجاد حساسيت در موقع تماس با اين دارو به مدت طوالني‪ ،‬روی سطح وسيعي از پوست استفاده نشود‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ از استعمال پماد در چشم خودداری شود‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬درصورت مصرف دارو به مدت طوالني‪ ،‬در سطح وسيع و آسيب ديده ی پوست‪ ،‬احتمال بروز عالئم‬ ‫مينرالوکورتيکوئيدی وجود دارد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬پس از تميز نمودن پوست‪ ،‬روزی ‪ 4‬ـ ‪ 2‬بار‪ ،‬اليه نازکي از پماد روی موضع ماليده شود‪.‬‬ ‫اکاليپتوس‬ ‫موارد مصرف‪ :‬اين فرآوردهها برای برطرف نمودن نشانههای سرماخوردگي‪ ،‬سرفه و احتقان بيني به کار ميروند‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬اسانس های موجود در اين فرآوردهها دارای اثرات ضد التهاب‪ ،‬خلط آور و آنتيباکتريال ميباشند‪ .‬به نظر‬ ‫ميرسد اثرات ضد باکتريايي اوکاليپتول روی باکتری های گرم مثبت بيشتر بوده و باسيلوس ساب تيليس و ميکروکوکوس‬ ‫گلوتاميوس بهآن حساستر ميباشند‪ .‬کورستين و هايپروزيد موجود در اکاليپتوس ممکن است اثرات ضد ويروس آنفلوانزا تيپ‬ ‫‪ A‬داشته باشند‪.‬‬ ‫‪117‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫موارد منع مصرف‪ :‬اين فرآوردهها در بيماران مبتال به تب باال‪ ،‬سرفههای مداوم و خونريزی دستگاه تنفس نبايد مصرف‬ ‫شوند‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬تيمول موجود در برخي از اين فرآوردهها ممکن است باعث تحريك غشاء مخاطي گردد‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ اين داروها بايد بصورت بخور مصرف شود و از خوردنآن اکيدا خودداری گردد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ در طي بخوردادن چشم ها بايد بسته باشند‪.‬‬ ‫‪ 8‬ـ سرفه های مداوم ممکن است نشانگر يك بيماری جدی باشد‪ .‬در صورت تداوم نشانه های بيماری بايد به پزشك مراجعه‬ ‫شود‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬روزانه چند بار‪ ،‬هر بار يك قاشق سوپخوری از محلول را در يك ظرف مناسب آب داغ (در حال جوشيدن‬ ‫نباشد) ريخته و بمدت ‪ 10‬ـ ‪ 5‬دقيقه درحالي که چشم ها بسته است بخور داده شود‪.‬‬ ‫دهانشويه ماتريکا‬ ‫موارد مصرف‪:‬‬ ‫‪ )1‬بعنوان ضد التهاب در ضايعات التهابي لثه و مخاط دهان‬ ‫‪ )2‬به عنوان آنتي سپتيك به منظور ضد عفوني کردن لثه و مخاط دهان‬ ‫‪ )8‬بعنوان ضد پالک در برطرف شدن پالک های دنداني‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬اثرات ضد التهابي و التيامدهنده ی ماتريکا عمدتا به علت ترکيبات اسانسي (مانند بيزابولول‪ ،‬بيزابول اکسايد ‪ A‬و‬ ‫کامازولن) و فالونوييدی (مانند آپيژنين) ميباشد‪ .‬بيزابولول و بيزابول اکسايد ‪ A‬با مهار تشکيل ليپوکسيژناز و سيکلوکسيژناز‬ ‫اثرات ضد التهابي دارو را موجب ميشوند‪.‬‬ ‫مقادير و نحوه ی مصرف‪ :‬جهت دهانشويه و غرغره‪ 25-80 :‬قطره در يك فنجان (‪ 120‬ميليليتر) آب‪ ،‬سه بار در روز يا بيشتر‬ ‫(در صورت نياز) برای حدود ‪ 80‬ثانيه غرغره شود‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬واکنش های آنافيالکتيك مانند کرامپ های شکمي‪ ،‬حساسيت مختصر در گلو‪ ،‬آنژيوادم و کهير منتشر در بعضي‬ ‫از افراد حساس گزارش شده است‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪ )1‬ماتريکا در اين بيماران بايد با احتياط مصرف شود‪ :‬بيماری های عفوني حاد تبدار‪ ،‬نارسايي قلبي‪ ،‬هايپرتانسيون‬ ‫‪ )2‬محتوی اتانول (‪ %55‬حجمي) است‪.‬‬ ‫تداخالت دارويی‪ :‬به علت وجود ترکيبات کوماريني در ماتريکا از مصرف همزمان آن با داروهای ضد انعقاد خودداری گردد‪.‬‬ ‫همچنين بابونه با بنزوديازپين ها‪ ,‬آرامبخش ها و آهن تداخل اثر دارد‪.‬‬ ‫موارد منع مصرف‪ :‬حساسيت نسبت به گياهان خانواده ی کاسني‪ ،‬آسم‪ ،‬دوران بارداری و شيردهي‪ ،‬کودکان با سن کمتر از ‪6‬‬ ‫سال‬ ‫کرم درماتين‬ ‫مورد مصرف‪ :‬درمان اگزما‪ ،‬التهابات پوستي (درماتيت) و قرمزی و سوزش پوست‬ ‫‪111‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬سد ر از جمله گياهان دارويي است که مصرف آن به عنوان عامل شستشو دهنده‪ ،‬ضدالتهاب موضعي و تقويت‬ ‫کننده ی مو قدمت هزار ساله دارد‪ .‬مطالعات جديد نشان داده اند که ساپونين های گياه‪ ،‬عامل کف کنندگي و تميزکنندگي سدر‬ ‫ميباشد‪ .‬همچنين در مطالعات فارماکولوژی اثرات ضدالتهاب موضعي گياهي اثبات شده و اين اثرات به ساپونين های‬ ‫استروئيدی و فالونوئيدها نسبت داده مي شود‪.‬‬ ‫منع مصرف‪ :‬ندارد‪.‬‬ ‫عارضه ی جانبی‪ :‬تاکنون در مصرف موضعي فرآورده های تهيه شده از سدر هيچ گونه عارضه ی جانبي ديده نشده است‪.‬‬ ‫مصرف در حاملگی و شيردهی‪ :‬منع مصرفي ندارد‪.‬‬ ‫تداخالت دارويی‪ :‬مصرف همزمان آن با کورتيکوستروئيدهای موضعي سبب تشديد اثرات ميگردد‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪ :‬دوره ی درمان کامل شود‪.‬‬ ‫کرم واژينال لکورکس‬ ‫موارد مصرف‪ :‬درمان عفونت های کاندياز‪ ،‬گاردنرال و تريکومونازيس واژن‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬اسانس آويشن شيرازی از قوی ترين مواد گياهي ضدميکروبي است و اثرات بسيار جالبي روی انواع‬ ‫ميکروارگانيسم ها دارد‪ .‬مطالعات انجام شده در مرکز تحقيقات شرکت و دانشکده ی داروسازی نشان داده که ‪( MIC‬حداقل‬ ‫غلظت مهاری) اسانس آويشن روی کانديدا آلبيکنس بيشتر از گاردنرال واژيناليس ميباشد‪.‬‬ ‫اثرات اين اسانس روی قارچ ها‪ ،‬باکتری ها و انگل ها احتماال از طريق تخريب ديواره ی سلولي است‪.‬‬ ‫منع مصرف‪ :‬حاملگي‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬گاهي سوزش و تحريك خفيف مخاطي‬ ‫تداخالت دارويی‪ :‬ندارد‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪:‬‬ ‫‪ -1‬در دوران يائسگي زير نظر پزشك استفاده شود‪.‬‬ ‫‪ -2‬ايجاد کمي سوزش در ابتدای مصرف طبيعي است ولي چنانچه سوزش و خارش و تحريك بيش از حد در ناحيه مشاهده‬ ‫شد به پزشك مراجعه شود‪.‬‬ ‫کرم کاپکس‬ ‫مورد مصرف‪ :‬ضد درد و گرفتگي ماهيچه در ناحيه ی شانه‪ ،‬بازو و ستون فقرات‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬در مطالعات فارماکولوژی و باليني متعدد اثرات ضد درد عصاره ی فلفل و داروهای ساخته شده از آن اثبات‬ ‫گرديده است‪ .‬در مورد مکانيسم اثر دارو قبال گفته ميشد که مواد مؤثره ی عصاره ی فلفل با اثراتي مانند انبساط عروق سبب‬ ‫تاخير در ارسال پيام های درد از اعضای دردناک خارجي به مراکز حسي ميشوند‪ .‬در منابع جديد اثرات ضددرد مواد مؤثره ی‬ ‫کرم کاپکس به توانايي آنها در کاهش نوروپپتيد ‪ P‬از پايانههای حسي فيبرهای عصبي ‪ C‬نسبت داده شده است‪ .‬اين مکانيسم در‬ ‫اثر تکرار تماس تا حد مشخصي حاصل شده و نتيجه ی آن کاهش انتقال پيام های درد به سيستم اعصاب مرکزی ميباشد‪.‬‬ ‫منع مصرف‪ :‬پوست زخمي‪ ،‬افراد حساس به فلفل‪ ،‬کودکان زير ‪ 6‬سال‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬در موارد نادر ممکن است حساسيت از نوع ‪( Urticanelles exanthema‬کهير مانند) پديدار شود‪.‬‬ ‫‪119‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫مصرف در حاملگی و شيردهی‪ :‬منع مصرفي ندارد‪.‬‬ ‫تداخالت دارويی‪ :‬تا به حال گزارش نشده است‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪ -1‬دارو به طور مداوم روی يك محل استفاده نشود و به طور متناوب (هر دو هفته يك بار) قطع مصرف انجام گيرد‪.‬‬ ‫‪ -2‬از مصرف دارو در نواحي مخاطي و دور چشم اجتناب شود‪.‬‬ ‫‪ -8‬در حين مصرف دارو استفاده ی مضاعف از گرمای موضعي انجام نگيرد‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪:‬‬ ‫‪ -1‬دارو در دمای ‪ 15‬تا ‪ 80‬درجه سانتيگراد نگهداری شود‪.‬‬ ‫‪ -2‬رنگ دارو از کرم تا نارنجي روشن و تيره متفاوت است‪.‬‬ ‫‪ -8‬دارو دور از دسترس اطفال نگهداری شود‪.‬‬ ‫لوسيون منتا‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬اثرات تحريك سطحي (‪ )Counter - irritant‬و ضد درد موضعي منتول کامال پذيرفته شده است‪ .‬هنگامي که‬ ‫اسانس نعنا يا منتول روی پوست ماليده مي شوند بطور همزمان اعصاب ويژه ی درک حس سرما را تحريك و اعصاب ويژه ی‬ ‫درک حس درد را سرکوب مي کنند‪ .‬کاربرد موضعي اسانس نعنا روی پيشاني و نواحي گيجگاهي موجب کاهش قابل توجه‬ ‫آماری در تنش عضالني مي شود عالوه بر اين حساسيت نسبت به درد را کاهش مي دهد‪.‬‬ ‫موارد منع مصرف‪ :‬در شيرخواران و بچه ه ای کوچك نبايد اسانس نعنا را در نواحي صورت مخصوصا اطراف بيني به کار‬ ‫برد‪ .‬در اين موارد احتمال بروز اسپاسم گلوت‪ ،‬اسپاسم برونش‪ ،‬حمالت شبيه آسم و نارسايي تنفسي وجود دارد‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬ممکن است با مصارف موضعي اسانس نعنا و منتول درماتيت تماسي و واکنش های ازدياد حساسيت بروز‬ ‫نمايد‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪ :‬در بيماران حساس به ساليسيالت ها و مبتاليان به آسم ناشي از آسپرين با احتياط مصرف شود‪.‬‬ ‫لوسيون ژرانيوم‬ ‫موارد مصرف‪ :‬از لوسيون ژرانيوم برای جلوگيری و درمان ترک پوست در موقع حاملگي و جلوگيری از التهاب و خارش‬ ‫بخيه های پوستي بعد از اعمال جراحي استفاده مي شود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬اسانس شمعداني عطری با تحريك رژنراسيون سلول های پوستي موجب التيام پوست ميشود‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬در بعضي از افراد واکنش های حساسيتي پوستي گزارش شده است‪.‬‬ ‫هشدارها‪ :‬اين لوسيون برای مصارف خارجي بوده و خوراکي نيست‪ .‬در صورت بروز واکنش های حساسيتي پوستي بايد‬ ‫مصرف لوسيون ژرانيوم را متوقف نمود‪.‬‬ ‫داروهای متفرقه‬ ‫سنکل‬ ‫‪120‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫موارد مصرف‪ :‬قطره ی سنکل برای دفع سنگ های مجاری ادرار‪ ،‬تسکين دردهای کليوی و عفونت های مجاری ادراری بکار‬ ‫ميرود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬مواد مؤثره ی موجود در اين فرآورده بهعلت داشتن اثرات مدر و آنتياسپاسموديك موجب شل شدن عضالت‬ ‫صاف مجاری ادرار و تسهيل خروج سنگ ميگردد‪.‬‬ ‫هشدارها‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ مصرف مقادير زياد اين فرآورده ممکن است منجر به اختالل آب و الکتروليت ها گردد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ايمني مصرف اين فرآورده در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬در افراد حساس به کاکل ذرت احتمال بروز واکنش های آلرژيك (درماتيت تماسي و کهير) وجود دارد‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ نوشيدن مقادير زياد آب و مايعات همزمان با مصرف اين دارو توصيه ميشود‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ اين دارو در افراد با معده ی حساس بايد بعد از غذا ميل شود‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬روزی ‪ 8‬بار‪ ،‬هر بار ‪ 60‬ـ ‪ 50‬قطره در يك فنجان آب سرد بعد از غذا مصرف شود‪ .‬در موارد حاد‪ ،‬درمان با‬ ‫سنکل ميتواند تا مدت يك ماه ادامه يابد‪ .‬در درمان مزمن و به منظور پيشگيری از تشکيل مجدد سنگ مقدار مصرف ‪ 80‬قطره‬ ‫‪ 8‬ـ ‪ 2‬بار در روز برای مدت يك هفته توصيه ميگردد که اين رژيم درماني بايد هر ماه تکرار گردد‪.‬‬ ‫قطره ی آفروديت‬ ‫موارد مصرف‪ :‬برطرف کننده ی اختالالت ناشي از ناتواني و کمبود تمايالت جنسي‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬مکانيسم اثر اين دارو به درستي شناخته نشده است‪ .‬آزمايشات باليني انجام شده اثرات برطرف کننده ی اختالالت‬ ‫ناشي از ناتوانايي و کمبود تمايالت جنسي را تائيد کرده همچنين براساس آزمايشات انجام شده بر روی موش رت گزارش شده‬ ‫است که گياه خارخاسك بعلت داشتن استروئيدهای مختلف باعث تحريك اسپرماتوژنز شده و با تاثير بر روی سلول های‬ ‫سرتولي موجب افزايش توليد اسپرم و نيروی جنسي مي گردد‪.‬‬ ‫تداخل دارويی‪ :‬از آنجا که گزارش شده است زنجبيل دارای اثرات کارديوتونيك و ضد فعاليت پالکتي و پائين آورنده ی قندخون‬ ‫مي باشد‪ .‬لذا مصرف مقادير زياد اين فرآورده ممکن است با داروهای قلبي پائين آورنده ی قندخون و ضد انعقاد تداخل نمايد‪.‬‬ ‫هشدارها‪ :‬در بيماران قلبي و بيماراني که اخيرا مبتال به سکته ی قلبي شده اند با احتياط مصرف شود‪.‬‬ ‫قطره ی خوراکی اورتيدين‬ ‫موارد مصرف‪ :‬درمان عالئم انسدادی در هايپرپالزی خوش خيم پروستات مانند تکرر ادرار‪ ،‬قطره قطره آمدن ادرار‪ ،‬معطل شدن‬ ‫هنگام دفع ادرار و ‪...‬‬ ‫مکانيسم اثر‪:‬‬ ‫‪ -1‬مواد مؤثره ی موجود در عصاره ی ريشه ی گزنه با اتصال به ‪ )SHBG( Sex Hormone Binding Globulin‬مانع از‬ ‫اتصال آن به غده ی پروستات ميشوند‪.‬‬ ‫‪121‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ -2‬ترکيبات استروئيدی موجود در عصاره ی خام ريشه گزنه‪ ،‬حرکت ماکروفاژها را به محل هدف تسريع نموده و به اثرات‬ ‫ضد التهابي دارو کمك مينمايند‪ .‬همچنين استروئيدها باعث مهار فعاليت آنزيم‪ Na+K+ATPase‬و در نتيجه مهار متابوليسم و‬ ‫رشد سلول های پروستات مي شوند‪.‬‬ ‫‪ -8‬اورتيدين دارای توانايي مهار آنزيم ‪ 5‬آلفا ردوکتاز و آنزيم آروماتاز بوده و تاثير قابل توجهي در درمان هايپرپالزی‬ ‫خوشخيم پروستات (‪ )BPH‬دارد‪.‬‬ ‫مقادير و نحوه ی مصرف‪ 40 :‬قطره ‪ 8‬بار در روز همراه با مقداری مايعات‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬تحريك خفيف در معده و روده‪ ،‬ادم و کاهش حجم ادرار‬ ‫تداخالت دارويی‪:‬‬ ‫‪ )1‬مصرف بيش از حد اورتيدين همزمان با داروهای ضد ديابت و داروهای مؤثر بر فشارخون ميتواند ايجاد تداخل نمايد‪.‬‬ ‫‪ )2‬اورتيدين اثر داروهای مضعف سيستم عصبي مرکزی را تشديد ميکند‪.‬‬ ‫پروستاتان‬ ‫موارد مصرف‪ :‬قطره ی پروستاتان در موارد التهاب حاد و مزمن پروستات‪ ،‬سوزش و تکرر ادرار بکار ميرود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬سيتوسترول موجود در اين فرآورده با مهار آنزيم ‪ 5‬ـ آلفا ـ ردوکتاز باعث کاهش غلظت دی‬ ‫هيدروتستوسترون )‪ (DHT‬ميگردد و در نتيجه رشد غده ی پروستات را متوقف مي نمايد‪ .‬همچنين ترکيبات موجود در اين‬ ‫فرآورده دارای اثرات ضدالتهاب‪ ،‬محرک سيستم ايمني و کاهشدهنده ی تونيسيته ی عضالت صاف پروستات ميباشد و موجب‬ ‫تسهيل جريان ادرار و بهبود حال بيمار ميگردد‪.‬‬ ‫منع مصرف‪ :‬اين فرآورده نبايد در کودکان مصرف شود‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬با مصرف اين فرآورده احتمال بروز اختالالت گوارشي (تحريك معده) و واکنش های آلرژيك وجود دارد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬روزی ‪ 8‬بار هر بار ‪ 40‬ـ ‪ 80‬قطره در يك فنجان آب سرد بعد از غذا مصرف شود‪ .‬قطره ی پروستاتان را‬ ‫ميتوان برای مدت ‪ 12‬ـ ‪ 6‬ماه مصرف نمود‪.‬‬ ‫شيرافزا‬ ‫موارد مصرف‪ :‬قطره ی شيرافزا جهت افزايش شير مادر بکار ميرود و همچنين باعث برطرف شدن اختالالت گوارشي و آرامش‬ ‫طفل ميگردد‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬آنتول موجود در شيرافزا احتماال به عنوان آنتاگونيست رقابتي دوپامين عمل کرده و موجب افزايش ترشح شير‬ ‫ميشود‪ .‬قطره ی شيرافزا با داشتن اثرات آنتي اسپاسموديك بر روی عضالت صاف موجب تسهيل خروج گازها از معده شده‬ ‫در نتيجه سبب برطرف شدن اختالالت گوارشي و آرامش طفل ميگردد‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬با مصرف اين فرآورده احتمال بروز واکنش های آلرژيك وجود دارد‪.‬‬ ‫تداخات دارويی‪ :‬شنبليله موجود در اين فرآورده باعث کاهش قندخون ميگردد‪ .‬بنابراين احتمال دارد با داروهای پايينآورنده ی‬ ‫قندخون تداخل نمايد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬روزانه ‪ 8‬نوبت‪ ،‬هر بار‪ 80‬ـ ‪ 20‬قطره در يك فنجان آب سرد با کمي قند بعد از غذا مصرف شود‪.‬‬ ‫ويتاگنوس‬ ‫‪122‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫موارد مصرف‪ :‬ويتاگنوس جهت رفع اختالالت قاعدگي و اختالالت يائسگي به کار ميرود‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬مکانيسم اثر دقيق اين فرآورده به اثبات نرسيده است ولي به نظر ميرسد گياه پنج انگشت با اثر بر محور‬ ‫هيپوتاالموس ـ هيپوفيز اثر خود را اعمال ميکند‪ .‬اين گياه باعث کاهش آزاد شدن ‪ FSH‬و افزايش آزاد شدن ‪ LH‬و پروالکتين از‬ ‫هيپوفيز ميگردد‪ .‬مطالعات نشان داده است که گياه پنج انگشت حاوی ترکيبات استروژنيك نميباشد و مستقيما بر روی‬ ‫تخمدان ها تاثير نميگذارد‪.‬‬ ‫منع مصرف‪ :‬اين فرآورده با توجه به اثرات هورموني آن در دوران بارداری ممنوعيت مصرف دارد‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬در اکثر مطالعات انجام شده عوارض جانبي با مصرف اين دارو مشاهده نگرديده است ولي به صورت نادر‬ ‫گزارشاتي مبني بر بروز واکنش های آلرژيك‪ ،‬سردرد و افزايش خونريزی در دوران قاعدگي وجود دارد‪.‬‬ ‫تداخل دارويی‪ :‬اين دارو ممکن است با داروهای ضد بارداری خوراکي و هورموني تداخل نمايد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬روزانه ‪ 40‬قطره از دارو را در کمي آب يا آبميوه ريخته و نيم ساعت قبل از صبحانه (با معده ی خالي) مصرف‬ ‫شود‪.‬‬ ‫قرص خوراکي گياه پنج انگشت با نام تجاری اکنوگل در بازار دارويي ايران وجود دارد‪.‬‬ ‫فرآورده های حاوی زنجبيل‬ ‫موارد مصرف‪ :‬اين فرآوردهها در پيشگيری از بيماری مسافرت مصرف ميشوند‪.‬‬ ‫مکانيسم اثر‪ :‬مکانيسم اثر زنجبيل در پيشگيری از بيماری مسافرت مشخص نيست‪ .‬به نظر ميرسد که با تاثير موضعي بر‬ ‫مجاری گوارشي اثر خود را اعمال ميکند‪.‬‬ ‫هشدارها‪ :‬ايمني مصرف اين فرآوردهها در دوران بارداری و شيردهي به اثبات نرسيده است‪.‬‬ ‫تداخالت دارويی‪ :‬از آنجا که گزارش شده است زنجبيل دارای اثرات کارديوتونيك و ضد فعاليت پالکتي و پايين آورنده ی‬ ‫قندخون ميباشد لذا مصرف مقادير زياد اين فرآوردهها ممکن است با درمان های قلبي‪ ،‬پايين آورنده ی قندخون و ضد انعقاد‬ ‫تداخل نمايد‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬در بزرگساالن و کودکان باالی ‪ 6‬سال‪ 2 :‬کپسول نيم ساعت قبل از شروع مسافرت و سپس هر ‪ 4‬ساعت يکبار ‪2‬‬ ‫کپسول مصرف شود‪.‬‬ ‫پيجيوم افريکانوم‬ ‫موارد مصرف‪ :‬اولين انتخاب در هيپرتروفي خوش خيم پروستات )‪ (BPH‬و ساير بيماری های پروستات ‪ -‬درمان‬ ‫اختالالت خفيف تا متوسط ادراری در بيماران مبتال به هيپرپالزی خوش خيم پروستات‬ ‫مکانيسم اثر‪:‬‬ ‫‪ .1‬مهار پروليفراسيون فيبروبالستي ناشي از فاکتورهای رشد که در حال حاضر به نظر مي آيد در پاتوژنز آدنومای‬ ‫پروستات دخالت دارند‪.‬‬ ‫‪ .2‬کاهش التهاب و ادم پروستات و مجرای آن از طريق مهار آنزيم ليپوکسيژناز‬ ‫‪ .8‬اصالح قدرت انفباضي و بهبود االستيسيته ی مثانه در اختالل های ناشي از افزايش سن يا اثر بر روی عضله ی‬ ‫دترسور‬ ‫‪ .4‬اصالح فعاليت ترشحي جزء اپيتليال بدون تداخل با فعاليت هورموني‬ ‫‪128‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫تداخل دارويی‪ :‬هيچگونه تداخل دارويي گزارش نشده است و به همراه ساير داروهايي که در ‪ BPH‬به کار مي روند قابل‬ ‫تجويز است‪.‬‬ ‫مقدار مصرف‪ :‬يك کپسول ‪ 50‬ميلي گرمي صبح و عصر به صورت خوراکي و ترجيحا پيش از غذا‪ .‬دوره ی درمان معموال ‪6‬‬ ‫هفته مي باشد که تا ‪ 1‬هفته قابل افزايش بوده و اين دوره در صورت لزوم و برحسب مزمن بودن عالئم تکرار مي گردد‪ .‬به طور‬ ‫تجربي اثرات بهبودی پس از ‪ 6‬هفته ظاهر مي گردد‪.‬‬ ‫عوارض جانبی‪ :‬اين دارو به خوبي از طرف بيمار تحمل شده و تنها در ‪ 2‬تا ‪ 8‬درصد از بيماران عوارض گوارشي‪ ،‬اسهال‪،‬‬ ‫يبوست‪ ،‬تهوع و دل درد گزارش شده است‪.‬‬ ‫نکات قابل توصيه‪:‬‬ ‫‪ .1‬مصرف پيجيوم در اختالل های ادراری بيمار را از پيگيری موارد الزم در بيماری پروستات و نظارت پزشکي مربوطه‬ ‫معاف نمي کند‪.‬‬ ‫‪ .2‬مصرف اين دارو جايگزين جراحي در صورت لزوم نمي باشد‪.‬‬ ‫فصل دوازدهم‬ ‫آشنايی با ويتامين ها و مکمل های غذايی‬ ‫مکمل های غذايي موادی هستند که در بدن به مقادير کافي ساخته نمي شوند و يا در رژيم غذايي معمولي به مقدار کم بوده و‬ ‫برای تامين آنها بهتر است به رژيم غذايي افزوده شوند‪ .‬نياز به مکمل های غذايي در گروههای سني مختلف بر اساس مطالعات‬ ‫تجربي تعريف شده است‪ .‬بطور کلي برای دستيابي به يك سطح مناسب از سالمتي نياز به مواد تامين کننده ی انرژی (شامل‬ ‫پروتئين‪ ،‬چربي‪ ،‬کربوهيدرات) ‪ ،‬ويتامين ها‪ ،‬مينرال ها و آب وجود دارد و اين نيازها به طور اختصاصي شامل اسيدآمينه های‬ ‫ضروری‪ ،‬چند اسيد چرب ضروری‪ ،‬ويتامين ها و مينرال ها مي باشند‪.‬‬ ‫از اين مواد گاهي به عنوان مکمل دارويي و گاهي مکمل غذايي نام برده مي شود‪ .‬در چند دهه ی اخير به تدريج در کشورهای‬ ‫توسعه يافته و بعدها در ساير کشورها و اخيرا با شتاب فزاينده در کشورمان مصرف مکمل ها رو به فزوني گذاشته و حتي‬ ‫تبليغات گسترده ای توسط توليدکنندگان اين محصوالت صورت مي گيرد که البته هدف اصلي اغلب آنها کسب درآمد بيشتر‬ ‫است‪.‬‬ ‫علت اصلي توليد مکمل ها نياز انسانها است به خصوص با وجود نوع زندگي های کنوني و رواج استفاده از غذاهای سريع و‬ ‫از پيش آماده شده که ارزش غذايي محدودی دارند‪ .‬بخش زيادی از مکمل های غذايي و دارويي با هدف کمك به ارتقای سالمت‬ ‫افراد تهيه مي شوند و از اين نظر توليد اين محصوالت ارزش بااليي دارند‪ .‬مکمل های غذايي خصوصا در مناطق محروم که سوء‬ ‫تغذيه‪ ،‬شيوع بيشتری دارد ودر گروههای آسيب پذير نظير شيرخواران‪ ،‬مادران باردار و سالمندان همچنين در هنگام وقوع‬ ‫بحران های طبيعي مثل زلزله و سيل که ممکن است مردم منطقه ای را برای مدتي در معرض خطر کمبودهای تغذيه ای قرار دهد‬ ‫بسيار حياتي و ارزشمند هستند‪ .‬عالوه بر اين با توجه به افزايش اميد به زندگي‪ ،‬مکمل ها اگر درست مصرف شوند مي توانند تا‬ ‫حد زيادی به توانمندی بهتر افراد در سال های بعدی زندگي کمك کنند‪ .‬البته نبايد فراموش شود که تغذيه ی مناسب يکي از‬ ‫‪124‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫اصول مهم سالمتي است ولي اگر به داليلي تغذيه نتواند نيازهای غذايي افراد را تامين کند مصرف مکمل ها ضروری و حياتي‬ ‫مي شوند‪ .‬در بسياری از کشورها مصرف مکمل های غذايي به عنوان جزئي از برنامه های ارتقاء سالمتي بوده و مصرف‬ ‫عمومي دارند مثال استفاده از کلسيم همراه با ويتامين ‪ D‬به صورت همگاني توصيه مي شود و يا اين که گروهي از اين مکمل ها‬ ‫به غذاها افزوده مي شوند‪ .‬بطور مثال يد به نمك و يا آهن و اسيدفوليك به آرد افزوده مي شوند‪.‬‬ ‫مزايای کلی مکمل های غذايی‬ ‫‪ ‬کمك به اصالح کمبودهای تغذيه ای‬ ‫‪ ‬تقويت سيستم ايمني و افزايش مقاومت عليه برخي بيماری ها‬ ‫‪ ‬کاهش اثرات سوء آالينده ها و سموم که هر روز در معرض آن هستيم‪.‬‬ ‫در هر حال مصرف اين مواد همانند داروها بايد با توصيه ی متخصصين و تحت کنترل و نظارت دقيق باشد در غير اين‬ ‫صورت منجر به عوارض جانبي خاص خود در مصرف کنندگان مي شوند‪.‬‬ ‫در استفاده از اين مواد رعايت نکات زير ضروری است‪:‬‬ ‫انتخاب صحيح مکمل بر اساس شرايط فرد‬ ‫توجه به برچسب مشخصات و استانداردهای ماده مکمل‬ ‫‪ (Ricommended dietary allowance) RDA‬يا مقدار توصيه شده ی روزانه‬ ‫ويتامين ها‬ ‫ويتامين ها عناصر ضروری برای فعاليت بدن بوده و اين عوامل حياتي اغلب در منابع گياهي يا حيواني يافت مي شوند‪.‬‬ ‫هر يك از ويتامين ها به نوعي کاتاليزورهای الزم برای ايجاد واکنش های مورد نياز بدن و پديده ی توليد نسل نظير تکثير‪ ،‬رشد‪،‬‬ ‫گسترش و حفظ فعاليت های حياتي هستند‪.‬‬ ‫با يك رژيم غذايي متعادل و متنوع به ندرت کمبود شديد ويتامين ها پيش خواهد آمد اما درجاتي از کمبود ويتامين های‬ ‫متعدد در افراد بيمار‪ ،‬الکليك‪ ،‬دارای سوء جذب و يا کودکان ممکن است ايجاد شود‪ .‬ميزان ذخيره ی ويتامين ها نيز در بدن‬ ‫متغير است مثال ذخيره ی ويتامين ‪ B12‬و ويتامين ‪ A‬زياد است در حالي که ذخيره ی فوالت و تيامين ممکن است برای بيشتر از‬ ‫چند هفته نباشد‪ .‬منابع غذايي و فونکسيون انواع ويتامين ها در جدول ‪ 1‬آمده است‪.‬‬ ‫ويتامين ها در دو گروه طبقه بندی مي شوند که عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ -1‬ويتامين های محلول در چربي که شامل ويتامين های ‪ E ، D ، A‬و ‪ K‬مي باشند‪ .‬ذخيره ی اين گروه از ويتامين ها در‬ ‫بدن انسان برای چندين ماه قابل نگهداری و استفاده مي باشد‪.‬‬ ‫‪ -2‬ويتامين های محلول در آب که عبارتند از ويتامين های ‪( C‬اسيد اسکوربيك)‪( B1 ،‬تيامين)‪( B2 ،‬ريبوفالوين)‪B3 ،‬‬ ‫(نياسين)‪( B6 ،‬پيريدوکسين)‪( B12 ،‬سيانوکوباالمين)‪ ،‬اسيد فوليك‪ ،‬بيوتين و پانتوتنيك اسيد‪.‬‬ ‫بدن انسان قادر به ذخيره و استفاده از برخي ويتامين های محلول در آب برای چندين هفته مي باشد‪.‬‬ ‫هم کمبود و هم افزايش مصرف ويتامين ها مي تواند منجر به بيماری شود‪ .‬از طرفي بعضي ويتامين ها و مينرال ها در‬ ‫مقادير باال اثرات دارويي دارند (مثل نياسين در درمان هيپر کلسترولمي)‪.‬‬ ‫‪125‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫بهترين منبع برای بدست آوردن ويتامين ها غذاها هستند‪.‬‬ ‫اغلب مردم در صورت داشتن تغذيه ی درست و اصولي قادرند ويتامين های مورد نياز روزانه شان را از طريق دريافت‬ ‫‪ 1200‬تا ‪ 1500‬کيلوکالری به دست آورند‪ .‬البته ورزشکاراني که روزانه به ‪ 2500‬تا ‪ 4000‬کيلوکالری نياز دارند به راحتي‬ ‫مي توانند با مصرف دو يا سه ليوان آب پرتقال‪ ،‬ويتامين ‪ C‬مورد نياز خود را تامين نمايند‪.‬‬ ‫جدول ‪ :1‬منابع غذايي و فونکسيون انواع ويتامين ها‬ ‫ويتامين‬ ‫منابع غذايی‬ ‫فونکسيون‬ ‫ويتامين ‪A‬‬ ‫جگر‪ ،‬روغن ماهي‪ ،‬پرتقال‪ ،‬سبزيجات برگ سبز‬ ‫سالمت پوست و مو و مخاط‬ ‫ويتامين ‪D‬‬ ‫جگر‪ ،‬روغن ماهي‬ ‫استخوان سازی‬ ‫ويتامين ‪E‬‬ ‫روغن گياهي‪ ،‬غالت‪ ،‬دانه های روغني‪ ،‬سبزيجات‬ ‫آنتي اکسيدان‬ ‫ويتامين ‪K‬‬ ‫سبزيجات برگ سبز‬ ‫انعقاد خون‬ ‫ويتامين ‪C‬‬ ‫فلفل‪ ،‬گوجه فرنگي‪ ،‬سبزيجات‪ ،‬مرکبات‬ ‫تشکيل سلول های دفاعي‪ ،‬ترميم زخم‪ ،‬کمك به‬ ‫ويتامين‪B1‬‬ ‫غالت‪ ،‬نان‪ ،‬آجيل‪ ،‬گوشت‬ ‫متابوليسم کربوهيدرات ها‬ ‫ويتامين‪B2‬‬ ‫سبزيجات سبز‪ ،‬تخم مرغ‪ ،‬شير‬ ‫سيستم عصبي‪ ،‬متابوليسم پروتئين ها‪ ،‬رشد‬ ‫ويتامين ‪B3‬‬ ‫سبزيجات سبز‪ ،‬آجيل‪ ،‬شير‪ ،‬گوشت‪ ،‬ماهي‬ ‫متابوليسم انرژی‬ ‫ويتامين ‪B12‬‬ ‫گوشت‪ ،‬تخم مرغ‪ ،‬ماهي‬ ‫گلبول های قرمز‪ ،‬سيستم عصبي‬ ‫ويتامين ‪B6‬‬ ‫جگر‪ ،‬گوشت‪ ،‬زرده ی تخم مرغ‪ ،‬غالت‬ ‫متابوليسم پروتئين‪ ،‬تشکيل و رشد سلول های‬ ‫جذب آهن‬ ‫خوني‬ ‫‪126‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫بيوتين‬ ‫جگر‪ ،‬زرده ی تخم مرغ‪ ،‬سويا‪ ،‬غالت‬ ‫کوفاکتور گلوکونئوژنز و متابوليسم چربي‬ ‫فوليك اسيد‬ ‫آب جو‪ ،‬جگر‪ ،‬پرتقال‪ ،‬سبزيجات‬ ‫تکامل سلول خوني‬ ‫چه کسانی به مکمل های ويتامينی نياز دارند؟‬ ‫‪ ‬افرادی که از رژيم های زير ‪ 1200‬کيلوکالری در روز استفاده مي کنند‪.‬‬ ‫‪ ‬افرادی که رژيم های خاص و بدون تنوع غذايي دارند‪.‬‬ ‫‪ ‬بيماراني که به کم اشتهايي‪ ،‬سوء تغذيه‪ ،‬سوء جذب و اسهال مزمن مبتال هستند‪.‬‬ ‫‪ ‬افرادی که نسبت به برخي مواد غذايي مانند تخم مرغ‪ ،‬توت فرنگي‪ ،‬کيوی‪ ،‬گندم و ‪ ...‬آلرژی دارند‬ ‫‪ ‬گياه خواران‪ :‬افرادی که فعاليت بدني بااليي دارند و از گوشت و فرآورده های گوشتي استفاده نمي کنند اغلب دچار‬ ‫کمبود ويتامين های محلول در چربي مثل ويتامين ‪ D‬و ويتامين ‪ B12‬مي شوند‪.‬‬ ‫‪ ‬خانم های باردار يا آنهايي که قصد باردار شدن دارند بايد در رژيم غذايي خود از غذاهای غني از اسيد فوليك و در‬ ‫صورت نياز از مکمل دارويي اسيد فوليك استفاده کنند‪.‬‬ ‫منابع غذايي اسيد فوليك عبارتند از‪ :‬اسفناج‪ ،‬کلم بروکلي‪ ،‬پرتقال‪ ،‬عدس‪ ،‬جگر گوساله‪ ،‬لوبيا قرمز‪ ،‬جوانه ی گندم و ‪ . ...‬اين‬ ‫ويتامين سبب رشد و تکامل جنين به ويژه تشکيل سيستم اعصاب مرکزی و سنتز پروتئين های ساختماني آن مي شود‪.‬‬ ‫‪ ‬خانم های شيرده‬ ‫‪ ‬افرادی که در معرض خطر بيماری های قلبي و سرطان هستند و فعاليت بدني شديدی هم دارند بايد از مکمل ويتامين ‪ E‬به‬ ‫عنوان آنتي اکسيدان استفاده نمايند‪.‬‬ ‫‪ ‬کودکان و نوزادان‬ ‫‪ ‬ورزشکاران‪ :‬مکمل ويتاميني توصيه شده در ورزشکاران‪ ،‬ويتامين ‪ E‬است که يك آنتي اکسيدان قوی است و از آسيب بافت‬ ‫ها جلوگيری مي کند‪.‬‬ ‫مينرال ها‬ ‫گروه ديگر از مکمل های غذايي‪ ،‬امالح يا مواد معدني هستند که اگرچه به مقدار خيلي کم مورد نيازند اما بسيار موثر در‬ ‫سالمتي هستند‪ .‬اين مواد معموال در واکنش های بيوشيميايي در بدن به کار مي روند و گاهي از آنها به عنوان ريز مغذی ها نام‬ ‫برده مي شود‪.‬‬ ‫جدول ‪ :2‬منابع غذايي و فونکسيون انواع مينرال ها‬ ‫مينرال‬ ‫منابع غذايی‬ ‫فونکسيون‬ ‫آهن‬ ‫جگر‪ ،‬گوشت‪ ،‬زرده ی تخم مرغ‪ ،‬ماهي‪ ،‬غالت‪ ،‬نان‬ ‫جزء اصلي هموگلوبين و ميوگلوبين‬ ‫کلسيم‬ ‫شير‪ ،‬لبنيات‪ ،‬ماهي سالمون‪ ،‬سبزيجات برگ سبز‬ ‫رشد استخوان ها و دندان‪ ،‬انقباض‬ ‫روی‬ ‫گوشت‪ ،‬ماهي‪ ،‬تخم مرغ‪ ،‬غالت‪ ،‬آجيل‪ ،‬گوجه فرنگي‬ ‫عضالت‪ ،‬انتقال عصبي‬ ‫رشد‪ ،‬توليد مثل‪ ،‬ترميم زخم‪ ،‬پوست و مو‬ ‫‪127‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫يد‬ ‫نمك يد دار‪ ،‬غذاهای دريايي‬ ‫ساخت هورمون تيروئيد‪ ،‬متابوليسم‬ ‫فلورايد‬ ‫آب غني شده‪ ،‬غذاهای دريايي‪ ،‬چای‬ ‫استحکام استخوان ها ودندان ها‬ ‫منيزيوم‬ ‫آجيل‪ ،‬خشکبار‪ ،‬سبزيجات برگ سبز‬ ‫واکنش های آنزيمي و فعاليت های عصب‬ ‫پتاسيم‬ ‫ميوه و سبزيجات‬ ‫تعادل آب و الکتروليت ها‬ ‫مس‬ ‫جگر‪ ،‬غالت‬ ‫کوفاکتور متالوآنزيم‬ ‫سلنيوم‬ ‫غالت‪ ،‬گوشت‪ ،‬ماهي‬ ‫کوفاکتور متالوآنزيم‬ ‫و عضله‬ ‫اسيدهای چرب ضروری‬ ‫دو گروه از اسيدهای چرب ضروری وجود دارند شامل اسيدهای چرب امگا‪ 8‬و امگا ‪ 6‬که گاهي از آنها به عنوان ويتامين ‪F‬‬ ‫نام برده مي شود و مصرف آنها تاثير مثبتي بر سطح سالمتي در گروههای مختلف سني دارد‪ 8 .‬اسيد چرب معروف از‬ ‫خانواده ی امگا ‪ 8‬که بر روی آن ها تحقيقات و مطالعات بيشتری انجام شده است عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ .1‬آلفا لينولئيك اسيد با نام اختصاری ‪ALA‬‬ ‫‪ .2‬ايکوزاپنتانوئيك اسيد با نام اختصاری ‪EPA‬‬ ‫‪ .8‬دوکوزاهگزانوئيك اسيد با نام اختصاری ‪DHA‬‬ ‫بطور کلی مصرف امگا‪ 3 -‬اثرات زير را در بدن ايجاد می کند‪:‬‬ ‫‪ ‬مقدار تری گليسيريد خون را کم مي کند‪.‬‬ ‫‪ ‬تجمع پالکت های خوني را کاهش مي دهد‪.‬‬ ‫‪ ‬عملکرد سلول های خون رسان را بهبود مي بخشد‪.‬‬ ‫‪ ‬ضربان قلب را تنظيم مي کند‪.‬‬ ‫‪ ‬فشارخون را پايين مي آورد‪.‬‬ ‫‪ ‬کلسترول خوب (‪ )HDL‬را باال مي برد (اين نکته برای بيماران ديابتي بسيار مفيد مي باشد)‪.‬‬ ‫‪ ‬سالمت مغز را تامين مي کند و برای بيماران مبتال به ‪ MS‬مفيد مي باشد‪ .‬مشاهده شده که افراد ‪ MS‬ای با مصرف‬ ‫ماهي‪ ،‬عالئم و نشانه های اين بيماری را کمتر بروز مي دهند‪.‬‬ ‫‪ ‬درمان کننده ی دردهای کمر و گردن مي باشد‪.‬‬ ‫‪ ‬اسيد چرب امگا ‪ 8‬از ديابت نوع ‪ 1‬در کودکان جلوگيری مي کند‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف امگا ‪ 8‬توسط مادران باردار موجب افزايش قدرت ذهني و ‪( IQ‬ضريب هوشي) نوزادشان مي گردد‪.‬‬ ‫‪ ‬مصرف روغن ماهي از زايمان زودرس جلوگيری مي کند‪.‬‬ ‫‪ ‬روغن ماهي موجب افزايش متابوليسم بدن و به دنبال آن موجب کاهش وزن مي گردد‪.‬‬ ‫‪ ‬روغن ماهي درمان کننده ی بيماری های تنفسي مي باشد‪.‬‬ ‫‪121‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ ‬اسيد چرب امگا ‪ 8‬بر سالمتي پوست اثر مثبتي دارد‪ .‬اين اسيد چرب از خشك شدن و پوسته پوسته شدن‪ ،‬اگزما‪ ،‬جوش و‬ ‫ديگر بيماری های پوستي جلوگيری مي کند‪ .‬عالوه بر آن موجب تسريع در بهبود پوست بيمار مي گردد‪.‬‬ ‫‪ ‬موجب سالمت و افزايش قدرت بينايي مي گردد‪.‬‬ ‫‪ ‬از افسردگي و پريشاني جلوگيری مي کند‪.‬‬ ‫‪ ‬باعث تقويت سيستم ايمني مي شود (امکان بروز لوپوس که يك بيماری سيستم ايمني مي باشد در کمبود امگا ‪ 8‬افزايش‬ ‫مي يابد)‪.‬‬ ‫هشدار ها و موارد احتياط‪:‬‬ ‫اسيدهای چرب امگا ‪ 8-‬اثر ضد لخته دارند و بايد در بيماراني که داروهای آنتي کواگوالنت يا ساير داروهای تاثيرگذار بر‬ ‫تشکيل لخته را مصرف مي کنند با احتياط مصرف شوند‪ .‬عملکرد کبدی در بيماران دچار نارسايي کبدی به خصوص کساني که‬ ‫دوزهای باال دريافت مي کنند بايستي پايش گردد‪.‬‬ ‫مصرف در کودکان‪ :‬سالمتي و کارآيي در بيماران زير ‪ 11‬سال ثابت نشده است‪.‬‬ ‫مصرف در دوران بارداری و شيردهی‪ :‬مصرف ‪ EPA‬و ‪ DHA‬با دوز معمولي در دوران بارداری و شيردهي بي خطر مي‬ ‫باشد‪ .‬طبق يافته های سازمان غذا و داروی امريکا نوزاداني که نتوانند مقدار کافي از اسيدهای چرب امگا ‪ 8-‬را از مادرانشان در‬ ‫طول دوران جنيني دريافت نمايند در معرض خطر بروز مشکالت بينايي و عصبي قرار دارند‪.‬‬ ‫تداخالت دارويی‪:‬‬ ‫ داروهای موثر بر فرايند انعقاد‪ :‬امگا ‪ 8-‬ممکن است اثرات داروهايي نظير آسپرين و وارفارين را افزايش دهد‪.‬‬‫ سيکلوسپورين‪ :‬مصرف امگا‪ 8-‬در حين درمان با سيکلوسپورين ممکن است عوارض سمي سيکلوسپورين در بيماران‬‫پيوندی را کاهش دهد‪.‬‬ ‫ داروهای کاهش دهنده کلسترول‪ :‬افزودن امگا‪ -8‬به رژيم درماني بيماران با کلسترول باال که داروهای استاتين نظير‬‫سيمواستاتين‪ -‬لواستاتين و آتورواستاتين دريافت مي کنند ممکن است سبب کارايي بيشتر اين داروها شود‪.‬‬ ‫عوارض ناخواسته ی دارويی‪ :‬عوارض جانبي شايع امگا‪ -8‬بخصوص در دوزهای باال مشکالت گوارشي مي باشد که عبارتند‬ ‫از‪ :‬تهوع‪ -‬استفراغ‪ -‬آروغ زدن‪ -‬نفخ شکم‪ -‬اسهال و يبوست‪ .‬موارد نادری از آکنه و اگزما نيز گزارش شده است‪ .‬افزايش‬ ‫ترانس آمينازهای کبدی در بيماران دچار افزايش تری گليسريدهای خون نيز گزارش شده است‪.‬‬ ‫اثرات بيولوژيک اسيدهای چرب ضروری‬ ‫‪ ‬تاثير بر فونکسيون سلولي و کاهش التهاب سلول‬ ‫‪ ‬کاهش ريسك بيماری های عروق کرونر و احتمال تشکيل لخته‬ ‫‪ ‬کاهش تغييرات واريسي عروق اندام ها‬ ‫‪ ‬کاهش فشارخون و کاهش سطح تری گليسريد‬ ‫‪ ‬اثرات آنتي اکسيدان و افزايش سطح ايمني‬ ‫‪ ‬اثرات مثبت بر خلق و حافظه‬ ‫‪ ‬کاهش درماتيت آتوپيك‬ ‫‪129‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫برخي منابع غذايي که حاوی اين ترکيبات هستند شامل روغن ماهي‪ ،‬شير‪ ،‬تخم مرغ‪ ،‬بادام زميني‪ ،‬تخم آفتاب گردان‪ ،‬زيتون‪،‬‬ ‫توت فرنگي‪ ،‬کلم بروکلي‬ ‫مصرف مکمل ها در کودکان و نوزادان‬ ‫رژيم های غذايي امروزی معموال تامين کننده ی همه ی ويتامين ها و امالح حياتي برای حفظ سالمتي ما نمي باشند‪ .‬کمبود‬ ‫برخي از انواع ريزمغذی ها بويژه کمبود يد‪ ،‬آهن و ويتامين ‪ A‬از مشکالت تغذيه ای شايع هستند‪ .‬در کشور ما نيز شواهد موجود‬ ‫حاکي از آن است که کمبود يد و اختالالت ناشي از آن‪ ،‬فقر آهن و کم خوني ناشي از آن از مشکالت عمده ی تغذيه ای در‬ ‫گروههای آسيب پذير از جمله کودکان زير ‪ 5‬سال است و کمبود ويتامين های ‪ A‬و ‪ D‬در برخي از مناطق کشور وجود دارد‪ .‬با‬ ‫توجه به کمبود بسيار شايع ويتامين های ‪ D ،A‬و آهن و نيز نياز ضروری کودکان به ميزان باالی اين مواد برای رشد و نمو‬ ‫طبيعي‪ ،‬تامين اين مواد از طريق مصرف مکمل توسط همه ی منابع‪ ،‬متخصصين و انجمن های معتبر علمي مرتبط ضروری‬ ‫شناخته شده است‪.‬‬ ‫تجويز مکمل ويتامين ‪ A‬و ‪ D‬به صورت قطره به کودکان از ‪ 15‬روز بعد از تولد ضروری است و کودک در صورت عدم‬ ‫دريافت‪ ،‬ممکن است دچار سوء تغذيه و مشکالت بعدی آن شود‪ .‬کوتاهي قد کودکان ممکن است در دو مرحلهی قبل از تولد‬ ‫(مرحلهی جنيني) و پس از تولد و يا در هر دو مقطع اتفاق بيافتد‪ .‬در دوران بارداری‪ ،‬مادر نقش مهمي در اين رابطه ايفا مي کند‬ ‫بطوری که مصرف ناکافي ريزمغذی ها به انضمام نوشيدن الکل و استعمال دخانيات در دوران بارداری به رشد ناکافي و کم‬ ‫وزني کودک در هنگام تولد ميانجامد‪ .‬بنابراين مکمل غذايي و اجتناب از الکل و سيگار برای چنين مادراني ضروری خواهد بود‪.‬‬ ‫عالوه بر انرژی‪ ،‬وجود چندين اسيد چرب ضروری (که در اغلب چربيها‪ ،‬به ويژه در چربي ماهي و روغن های گياهي وجود‬ ‫دارند) به انضمام چندين اسيد آمينهی ضروری (که در ساختمان پروتئينها وجود دارند) برای رشد و نمو کافي کودکان الزم‬ ‫است‪.‬‬ ‫آهن‪ :‬کل آهن بدن بزرگساالن حدود ‪ 2‬تا ‪ 4‬گرم است که در ساختمان هموگلوبين و ميوگلوبين و بعضي از آنزيم ها مانند‬ ‫کاتاالز و آلدوالز شرکت دارد‪ .‬آهن جهت پيشگيری از بروز کم خوني و آسيب پذيری در برابر عفونت ها‪ ،‬بهبود اختالالت‬ ‫يادگيری و حافظه بخصوص در کودکان مبتال به آنمي‪ ،‬افزايش انرژی و توانايي‪ ،‬بهبود ضعف‪ ،‬خشکي و گرفتگي عضالت تجويز‬ ‫مي شود‪.‬‬ ‫دريافت روزانه ی آهن بايد جايگزين آهن از دست رفته از طريق مدفوع‪ ،‬ادرار و پوست شود‪ .‬مقدار آهن از دست رفته تقريبا‬ ‫‪ 14‬ميکروگرم به ازاء هر کيلوگرم وزن بدن در روز مي باشد که اين رقم تقريبا ‪ 0/9‬ميلي گرم آهن در مردان بالغ و ‪ 0/1‬ميلي‬ ‫گرم در زنان بالغ است‪ .‬يك نوزاد طبيعي هنگام تولد ‪ 75‬ميلي گرم آهن به ازای هر کيلوگرم وزن بدن دارد که دو سوم آن در‬ ‫گلبول قرمز خون متمرکز شده است و بقيه ی آن ذخيره شده است‪ .‬از اين ذخيره برای رشد و جايگزيني آهن از دست رفته‬ ‫استفاده مي شود‪ .‬بنابراين در اين دوره نياز به دريافت روزانه ی آهن کم است‪ .‬در ‪ 4-6‬ماهگي ذخاير آهن کاهش مي يابد و‬ ‫شيرخوار نياز به دريافت روزانه ی آهن دارد‪ .‬تامين آهن مورد نياز کودکان در سال اول زندگي توجه خاصي را الزم دارد‪.‬‬ ‫ميزان آهن شير مادر کم و در حدود ‪ 0/5‬ميلي گرم در ليتر است اما قابليت جذب بااليي دارد (حدود ‪ )%50‬و ذخيره ی آهن‬ ‫شيرخوار و آهن شير مادر‪ ،‬نياز شيرخوار را تا ‪ 6‬ماه اول زندگي تامين مي کند‪ .‬از ‪ 6‬ماهگي به بعد با کاهش ذخيره ی آهن نياز‬ ‫کودک به مقدار قابل مالحظه ای افزايش مي يابد‪ .‬نوزادان کم وزن ذخاير کافي آهن نداشته و قبل از ‪ 6‬ماهگي به آهن اضافي نياز‬ ‫دارند‪.‬‬ ‫‪180‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫علل کمبود آهن‬ ‫‪ ‬فقر رژيم غذايي‬ ‫‪ ‬پايين بودن فراهمي زيستي آهن در برنامه ی غذايي‪ :‬اسيد فيتيك موجود در سبوس غالت‪ ،‬اسيد اگزاليك اسفناج‪ ،‬تانن در‬ ‫چای و قهوه‪ ،‬امالحي مانند کلسيم‪ ،‬فسفر‪ ،‬منيزيوم و روی کاهش دهنده ی جذب آهن هستند‪ .‬اختالالت سوء جذب و مصرف‬ ‫آنتي اسيد همراه با غذا و فقدان اسيد معده نيز موجب کاهش جذب آهن مي شود‪.‬‬ ‫پيشگيری از کمبود آهن‬ ‫‪ ‬در کليه ی شيرخواراني که با وزن طبيعي متولد مي شوند (اعم از شير مادرخوار يا شير خشك خوار) دادن قطره ی آهن‬ ‫از پايان ‪ 6‬ماهگي و يا همزمان با شروع تغذيه ی تکميلي تا پايان ‪ 24‬ماهگي به ميزان روزانه ‪ 12/5‬ميلي گرم آهن المنتال توصيه‬ ‫مي شود‪.‬‬ ‫‪ ‬برای کليه ی شيرخواراني که با وزن کمتر از ‪ 2500‬گرم متولد مي شوند (اعم از شير مادرخوار يا شير خشك خوار) از‬ ‫زماني که وزن آنها به دو برابر وزن هنگام تولد مي رسد تا پايان ‪ 24‬ماهگي قطره ی آهن به ميزان روزانه ‪ 12/5‬ميلي گرم آهن‬ ‫المنتال توصيه مي شود‪.‬‬ ‫‪ ‬به مادران توصيه شود که قطره ی آهن را در يك قاشق مرباخوری ريخته و در عقب دهان کودک خود بريزند و سپس‬ ‫مقداری آب به او داده تا از تيره شدن رنگ دندان ها جلوگيری شود‪ .‬عالوه بر آن به مادر يادآوری شود که قطره ی آهن‬ ‫موجب تغيير رنگ مدفوع کودک نيز مي شود‪.‬‬ ‫‪ ‬قطره ی آهن بايد بين دو وعده شير به کودک داده شود تا کلسيم موجود در شير مانع جذب آهن نشود‪.‬‬ ‫‪ ‬ميوه ها و آب ميوه ها بخصوص مرکبات موجب افزايش جذب آهن مي شوند و مي توان قطره ی آهن را همراه با اين‬ ‫مواد که متناسب با سن کودک باشد توصيه کرد‪.‬‬ ‫‪ ‬توصيه مي شود هنگام تجويز قطره ی آهن به مادران در زمينه ی اهميت مصرف قطره ی آهن در شيرخوار‪ ،‬نحوه و‬ ‫مقدار مصرف آن آموزش های الزم داده شود‪.‬‬ ‫مس‪ :‬فرآورده های حاوی مس به جهت اکسيداسيون آهن برای جذب و ايفای نقش آهن در کم خوني ها و نيز تشکيل پروتئين‬ ‫انتقال دهنده ی آهن (ترانسفرين) تجويز مي شوند‪.‬‬ ‫منگنز‪ :‬در ترکيب برخي از مکمل ها بعنوان جزء اصلي آنزيم ها در متابوليسم چربي ها و کربوهيدرات ها مي باشد که در‬ ‫شکل گيری بافت همبند استخواني و غضروف و در رشد و نمو موثر مي باشد‪.‬‬ ‫مولتی ويتامين ها‪ :‬در تسريع رشد و نمو‪ ،‬افزايش انرژی و بهبود اشتهای کودکان‪ ،‬استحکام و رشد طولي استخوان ها‪ ،‬مقابله‬ ‫با نرمي استخوان‪ ،‬سالمت لثه و دندان ه ای شيری و دائمي‪ ،‬تقويت سيستم ايمني و افزايش مقاومت در برابر عفونت ها‪ ،‬تقويت‬ ‫سيستم بينايي‪ ،‬سالمت پوست‪ ،‬مو و ناخن و‪ ...‬مفيد هستند‪.‬‬ ‫ويتامين ‪ :A‬در سيستم بينايي‪ ،‬رشد طولي استخوان و سيستم ايمني‪ ،‬توليد مثل و سالمت پوست و مو ضروری مي باشد‪ .‬برای‬ ‫پيشگيری از کمبود ويتامين ‪ A‬در مناطقي که کمبود اين ويتامين بصورت مشکل عمده مطرح است تجويز مگادوز کپسول‬ ‫ويتامين ‪ 200( A‬هزار واحد بين المللي) به مادران شيرده تا ‪ 6‬هفته پس از زايمان‪ ،‬نياز شيرخوار به ويتامين ‪ A‬را در ‪ 6‬ماه اول‬ ‫زندگي تامين مي کند‪ .‬برای کودکان ‪ 6‬تا ‪ 12‬ماهه يك دوز ‪ 100‬هزار واحدی و برای کودکان ‪ 1-5‬سال يك دوز ‪ 200‬هزار‬ ‫واحدی هر ‪ 6‬ماه تجويز مي گردد‪.‬‬ ‫‪181‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫ويتامين ‪ :D‬در ساخت و بقاء استحکام استخوان ها و دندان ها‪ ،‬استحکام و رشد طولي استخوان ها‪ ،‬مقابله با نرمي استخوان و‬ ‫افزايش جذب کلسيم نقش دارد‪ .‬کمبود ويتامين ‪ D‬معموال در افرادی بوجود مي آيد که به اندازه ی کافي در معرض نور خورشيد‬ ‫قرار نمي گيرند يا رژيم های بسيار محدود از مواد غذايي حاوی ويتامين ‪ D‬دارند و يا ويتامين ‪ D‬غذا را جذب نمي کنند و يا در‬ ‫بدن آنان تبديل به فرم فعال ويتامين ‪ D‬صورت نمي گيرد‪ .‬کمبود اين ويتامين منجر به کاهش جذب کلسيم و مشکالت جدی مي‬ ‫شود‪ .‬در شيرخواران و کودکان ميزان ويتامين ‪ D‬مورد نياز جهت پيشگيری از کمبود‪ ،‬روزانه ‪ 400‬واحد بين المللي است که بر‬ ‫اساس برنامه ی کشوری همراه با ويتامين ‪ A‬بصورت قطره ی ويتامين ‪ A+D‬يا قطره ی مولتي ويتامين از روز پانزدهم تولد تا ‪2‬‬ ‫سالگي تجويز مي شود‪.‬‬ ‫ويتامين ‪ :C‬در افزايش مقاومت در برابر عفونت ها‪ ،‬بهبود اشتها و سالمت لثه و دندان ها نقش دارد‪.‬‬ ‫ويتامين ‪ :B1‬در بهبود اشتها و هضم غذا و تقويت اعصاب موثر است‪.‬‬ ‫ويتامين ‪ :B2‬در تقويت اعصاب‪ ،‬پوست و بينايي و کمك به خون سازی موثر است‪.‬‬ ‫ويتامين ‪ :B3‬سبب بهبود اشتها و هضم طبيعي مي شود‪.‬‬ ‫ويتامين ‪ :B6‬در سالمت لثه و دندان ها نقش دارد‪.‬‬ ‫ويتامين ‪ :E‬از ساير ويتامين ها و مواد مغذی محافظت مي کند‪.‬‬ ‫امگا‪ :3 -‬مطالعات نشان داده اند که تعداد سلول های مغز انسان از ‪ 2‬سالگي به بعد افزايش نمي يابد بلکه بزرگتر شده و با‬ ‫يکديگر ارتبا ط برقرار مي نمايند و اين ارتباط پايه ی يادگيری را تشکيل مي دهد‪ .‬بنابراين از آنجا که ‪ DHA‬نقش ضروری در‬ ‫ساختمان و عملکرد اين سلول ها دارد لذا مي تواند به افزايش يادگيری کمك شاياني نمايد‪.‬‬ ‫برخی خواص امگا‪ 3 -‬در کودکان‬ ‫‪ ‬دارای اثرات مفيد در سالمت و عملکرد مغزی‪ ،‬افزايش تمرکز فکری‪ ،‬يادگيری و ضريب هوشي کودکان‬ ‫‪ ‬کمك به بهبود اختالالتي نظير‪ :‬بيش فعالي‪ ،‬اختالالت رفتاری‪ ،‬نقص رشد مغزی جنين‪ ،‬تقويت شبکيه ی چشم و بينايي‬ ‫‪ ‬تقويت سيستم ايمني‬ ‫‪( ZINK‬روی)‪ :‬يکي از فراوان ترين امالح معدني در بدن است که با غلظت زياد در چشم ها‪ ،‬کليه‪ ،‬مغز‪ ،‬کبد‪ ،‬پوست‪ ،‬مو‪ ،‬استخوان‬ ‫و ناخن ها وجود دارد‪ .‬زينك در بيش از ‪ 800‬واکنش در بدن نقش دارد و برای رشد و تکامل طبيعي بدن ضروری است‪ .‬ميزان‬ ‫نياز کودکان به اين ماده بسته به سرعت رشد کودک و نوع تغذيه ی شيرخوار متفاوت است‪.‬‬ ‫زينك بعنوان يکي از اجزای سلول زنده در بدن‪ ،‬دارای اعمال تنظيمي متنوعي است که از آن جمله مي توان به موارد زير‬ ‫اشاره کرد‪:‬‬ ‫‪ ‬نقش ضروری در سنتز ‪ ،DNA‬نسخه برداری ‪ ،RNA‬ميتوز و فعاليت سلولي‬ ‫‪ ‬دخالت در متابوليسم پروتئين ها‪ ،‬ليپيدها و کربوهيدرات ها توسط آنزيم های وابسته به زينك‬ ‫‪ ‬نقش ضروری و حياتي در سالمت و يکپارچگي غشای سلول‬ ‫‪ ‬کنترل عمل انسولين و غلظت گلوکز خون‬ ‫‪ ‬کمك به تجمع مواد معدني در استخوان ها و دندان ها‬ ‫‪182‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ ‬موثر در بهبود زخم ها‬ ‫‪ ‬نقش ضروری در تنظيم بيان ژن‬ ‫‪ ‬دارا بودن خاصيت ضد التهابي‬ ‫‪ ‬دخالت در متابوليسم واسطه ای در حين ورزش توسط آنزيم کربنيك انهيدراز‬ ‫‪ ‬حفاظت و نگهداری دستگاه عصبي مرکزی‬ ‫علل کمبود زينک‬ ‫‪ ‬سوء تغذيه‬ ‫‪ ‬پايين بودن فراهمي زيستي زينك بدليل وجود فيبر و فيتات در برنامه ی غذايي‬ ‫‪ ‬افزايش از دست دادن زينك از طريق دستگاه گوارش يا دستگاه ادراری مثال ابتال به اسهال های مزمن‪ ،‬سندرم های سوء‬ ‫جذب چربي‪ ،‬اختالالت کبدی‪ ،‬ديابت‪ ،‬نفروز و مصرف بعضي داروها مثل ديورتيك ها‪ ،‬جراحي و سوختگي ها‬ ‫‪ ‬کودکان مبتال به سوء تغذيه ی پروتئين ‪ -‬انرژی‬ ‫عالئم کمبود زينک‬ ‫رشد و تکامل ناکافي‪ ،‬کاهش اشتها‪ ،‬درماتيت‪ ،‬هيپوگناديسم‪ ،‬کاهش حس چشايي‪ ،‬تاخير در بهبود زخم‪ ،‬اختالل در توليد مثل‬ ‫و عملکرد سيستم ايمني از عالئم کمبود اين عنصر حياتي مي باشد‪ .‬وجود مقادير کافي آن در بدن مي تواند توانايي مغز را‬ ‫بصورت چشمگيری افزايش دهد‪ .‬مطالعات اخير نشان مي دهند که اضافه نمودن زينك به رژيم غذايي کودک موجب باال رفتن‬ ‫توان کودک در يادگيری و انجام تکاليف مدرسه مي گردد‪ .‬عالوه بر اين وجود زينك مي تواند در رشد و نمو بدني کودک نيز‬ ‫بسيار موثر باشد‪ .‬چيزی که بيشتر ق ابل توجه است تاثير زينك در افراد با سن باال مي باشد بطوری که مصرف آن به ميزان دو‬ ‫برابر مصرف عادی روزانه مي تواند عملکرد مغز را در اين گروه سني بهبود بخشد‪.‬‬ ‫کمبود زينك (حتي کمبود متوسط يا خفيف) در کاهش رشد قدی کودکان نقش دارد‪ .‬کمبود متوسط تا شديد ويتامين ‪،A‬‬ ‫آهن‪ ،‬کلسيم و يد نيز در تاخير رشد کودکان نقش شناخته شدهای دارند‪.‬‬ ‫کمبود زينك تا حدود زيادی به ناکافي بودن آن در رژيم غذايي‪ ،‬جذب ناکافي آن از رژيم غذايي يا اختالل جذب و از دست‬ ‫رفتن آن از بدن (مثال در هنگام اسهال) بستگي دارد‪ .‬در اوايل قرن بيستم‪ ،‬کمبود شديد روی به عنوان وضعيتي تعريف شد که‬ ‫وجوه مشخصه ی آن عبارتند از‪ :‬کوتاهي قد‪ ،‬کمي رشد غدد بدن (به ويژه غدد جنسي)؛ اختالل عملکرد ايمني‪ ،‬اختالالت پوستي‪،‬‬ ‫نقص عملکرد شناختي و بياشتهايي‪ .‬کمبود زينك حدود يك سوم از جمعيت دنيا را مبتال کرده و مسئول ‪ 16‬درصد از‬ ‫عفونت های دستگاه تنفسي تحتاني‪ 11 ،‬درصد ابتال به ماالريا و ‪ 10‬درصد بيماری های اسهالي است و در مجموع ‪ 1/4‬درصد‬ ‫(‪ 0/1‬ميليون) از موارد مرگ و ‪ 21‬ميليون مورد از «تاخير رشد کودکان» در دنيا مربوط به کمبود اين عنصر است‪ .‬البته کمبود‬ ‫شديد نادر بوده و اغلب موارد کمبودها خفيف و متوسط هستند‪ .‬منابع مهم زينك عبارت از گوشتها‪ ،‬حبوبات‪ ،‬مغزها و غالت‬ ‫کامل هستند‪.‬‬ ‫مسموميت با زينک‬ ‫مصرف مقادير زياد روی (‪ 2‬گرم) منجر به تحريك معده و استفراغ مي شود‪ .‬در بزرگساالن مصرف طوالني مدت مکمل‬ ‫زينك به مقدار بيش از ‪ 15‬ميلي گرم در روز توصيه نمي شود‪.‬‬ ‫‪188‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫زمان شروع مکمل های ويتامين و امالح برای شيرخوار‬ ‫کودکي که زودتر از موعد بدنيا مي آيد و يا با وزن کمتر از ‪ 1/5‬کيلو بدنيا مي آيد نياز به ويتامين ها و امالح زيادی دارد تا‬ ‫رشد او جبران شود‪ .‬از اين رو دادن مکمل های ويتامين و امالح که برای نوزادان و بر اساس نيازهای آنها تنظيم شده‪ ،‬مفيد‬ ‫مي باشد‪.‬‬ ‫در مورد کودکان سالم‪ ،‬شروع قطره ی آهن از ‪ 6‬ماهگي الزامي است و طبق تحقيقات‪ ،‬قطره ی ويتامين‪ D‬هم بسيار مفيد است‬ ‫و از بروز بيماری راشي تيسم شيرخواران جلوگيری مي کند‪.‬‬ ‫شيرخواران‪ ،‬کودکان و نوجوانان بايد از مکمل های ويتامين ‪ D‬بصورت قطره يا قرص برای سالمتي استخوان ها استفاده‬ ‫کنند‪ .‬بويژه شيرخواراني که از شير مادر استفاده مي کنند بدليل کم بودن ميزان ويتامين ‪ D‬در شير مادر ممکن است دچار‬ ‫اختالل رشد شوند‪.‬‬ ‫عالئمي وجود دارد که نشان مي دهد خيلي از کودکان قبل از بروز عالئم راشي تيسم دچار کمبود طوالني مدت ويتامين ‪D‬‬ ‫بوده اند‪ .‬نور خورشيد منبع عمده ی ويتامين ‪ D‬مي باشد زيرا پوست مي تواند اين ويتامين را توليد کند‪ .‬با توجه به آن که تماس‬ ‫زياد با نور خورشيد برای کودکان کم سن خطرناک مي باشد بنابراين به والدين شيرخواران زير ‪ 6‬ماه توصيه مي شود از قرار‬ ‫دادن کودکان در معرض نور مستقيم خورشيد خودداری کنند زيرا احتمال سرطان پوست به ميزان زيادی افزايش مي يابد‪.‬‬ ‫بيشتر بچه هايي که از شير خشك استفاده مي کنند ميزان کافي ويتامين ‪ D‬بدست مي آورند زيرا در اين شيرها ميزان کافي‬ ‫ويتامين ‪ D‬افزوده شده است‪ .‬اگر چه پزشکان جهت تقويت سيستم ايمني نوزاد‪ ،‬مادران را تشويق به شيردادن مي کنند اما‬ ‫هميشه اين نگراني وجود دارد که در طي روند رشد‪ ،‬کودک دچار کمبود اين نوع ويتامين شود‪.‬‬ ‫در چند ماه اول زندگي حداقل ‪ 200‬واحد بين المللي ويتامين ‪ D‬در روز تکامل مناسب کودک را تسريع مي کند‪ .‬اين ميزان‬ ‫دارو بايد در تمام طول دوران کودکي و نوجواني ادامه يابد‪ .‬در حقيقت در تمام طول زندگي بايد روزانه ‪ 200‬واحد ويتامين ‪D‬‬ ‫مصرف شود و بعد از ‪ 65‬سالگي ممکن است نياز به ميزان کمتری از اين ويتامين وجود داشته باشد‪.‬‬ ‫کودکي که ‪ 6‬ماه با شير مادر تغذيه شده و تا اين سن از ذخاير آهن خود و مقدار آهن قابل جذب شير مادر استفاده‬ ‫نموده بعد از ‪ 6‬ماهگي نياز به مکمل آهن دارد چون سرعت رشد او زياد است و آهن موجود در غذا متناسب با سرعت رشد وی‬ ‫نمي باشد‪ .‬بنابراين به کودکان بعد از ‪ 6‬ماهگي مکمل آهن بصورت قطره يا شربت تجويز مي شود‪.‬‬ ‫مصرف مکمل های غذايی در خانم های باردار‬ ‫ويتامينها و مواد معدني از مهم ترين مواد مغذی هستند که برای سالمتي بدن الزم هستند‪ .‬ديد کلي نسبت به ويتامينها و‬ ‫مواد معدني آن قدر مثبت است که فکر مي کنيم هر چه قدر از اين مواد مغذی مصرف کنيم (مثال در دوران بارداری) ضرری‬ ‫نخواهد داشت‪ .‬در صورتي که استفادهی بيش از حد از مکمل ويتامين ها و امالح سبب پديد آمدن مسموميت در بدن مي شود‪.‬‬ ‫مکمل هايي که مصرف بيش از حد آنها اثرات سمي دارند عبارتند از‪ :‬آهن‪ ،‬روی‪ ،‬سلنيوم و ويتامينهای ‪ C ،B ، A‬و‪. D‬‬ ‫آهن تنها مادهی مغذی است که نياز به آن در دوران بارداری به تنهايي از طريق غذا تامين نمي شود‪ .‬بنابراين در تمام‬ ‫بارداریها و برای همهی خانمها‪ ،‬مصرف آهن توصيه مي شود‪ .‬مادران باردار بايد از پايان ماه چهارم بارداری تا ‪ 8‬ماه پس از‬ ‫‪184‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫زايمان روزانه يك عدد قرص فروس سولفات حاوی ‪ 60‬ميلي گرم آهن المنتال همراه با ‪ 400‬ميکروگرم اسيد فوليك مصرف‬ ‫نمايند‪.‬‬ ‫البته بهترين راه دريافت کافي و مطمئن ويتامين ها و مواد معدني از طريق رژيم غذايي است و نه از راه مصرف مکمل ها‪،‬‬ ‫زيرا‪:‬‬ ‫‪ -1‬همه ی مواد مغذی الزم برای رشد و توسعهی جنين در مکمل ها وجود ندارند‪.‬‬ ‫‪ -2‬غذاها غير از ويتامينها و مواد معدني شامل بسياری از مواد مغذی هستند که باعث بهتر شدن رشد جنين و سالمتي‬ ‫مادر در بارداری مي شوند‪.‬‬ ‫‪ -8‬مکمل های ويتامين ها و مواد معدني نميتوانند فرد را در مقابل آسيبهای ناشي از رژيم غذايي فقير و ناکافي حفظ‬ ‫کنند‪ .‬اگر چه ممکن است به طور موقت از سالمتي وی حمايت کنند اما در طوالني مدت نميتوانند تضمين کنندهی سالمتي باشند‪.‬‬ ‫البته هميشه بايد يك رژيم غذايي خوب و مناسب برای کل دوران زندگي (نه فقط در دوران بارداری) در نظر گرفته شود‪.‬‬ ‫‪ -4‬استفادهی بيش از حد از مکملهای ويتامين ها و مواد معدني در دوران بارداری ميتواند مضر باشد‪.‬‬ ‫ويتامين ها و مواد معدني مانند تمام مواد مغذی ميتوانند مفيد يا مضر باشند که بستگي به ميزان مصرف آن ها دارد‪ .‬اگر‬ ‫ميزان دريافت اين مواد کم تر از مقدار توصيه شده باشد سالمتي مادر و جنين دچار مشکل ميشود و اگر ميزان آنها باالتر از‬ ‫حد نياز باشد باز هم سالمتي مادر و جنين به خطر ميافتد‪.‬‬ ‫چه کسانی بايد در دوران بارداری مکمل ويتامين و مواد معدنی را مصرف کنند؟‬ ‫‪ -1‬افرادی که ويتامين ها و مواد معدني را به ميزان کافي در رژيم غذايي خود ندارند‪.‬‬ ‫‪ -2‬در بارداریهايي که انتظار دو قلوزايي يا چند قلوزايي وجود دارد‪.‬‬ ‫‪ -8‬در گياه خواران‬ ‫‪ -4‬در افراد سيگاری‬ ‫‪ -5‬در بيماری های خاص يا در بيماراني که داروهای خاص مصرف مي کنند مانند اختالالت خوني‬ ‫اگر نياز به ويتامين ها و مواد معدني به علت موارد خاص مانند بيماری ها مطرح باشد ويتامين و مواد معدني ويژه ای‬ ‫توصيه مي شوند که اغلب مقدار آن ها با حالت طبيعي در دوران بارداری متفاوت خواهد بود‪.‬‬ ‫اغلب اوقات مصرف مکمل ها‪ ،‬حالت تهوع و استفراغ شديد را به همراه دارد و اگر اين حالت شديد باشد مانع جذب اين مواد‬ ‫غذايي مي شود‪.‬‬ ‫توصيهی کلي اين است که استفادهی روزانه از شربتهای مولتي ويتامين‪ -‬مينرال از ‪ 8‬ماههی دوم بارداری برای خانم هايي‬ ‫که غذای کافي دريافت نميکنند آغاز شود‪ .‬به طور معمول اين شربت ها شامل ‪ 80‬ميليگرم آهن‪15 ،‬ميليگرم زينك‪ 2،‬ميليگرم‬ ‫مس‪ 250،‬ميليگرم کلسيم‪2 ،‬ميلي گرم ويتامين ‪ 5 ،B6‬ميلي گرم ويتامين ‪ 800 ، C‬ميکروگرم فوالت و ‪ 5‬ميکروگرم ويتامين ‪D‬‬ ‫است‪.‬‬ ‫گاهي اوقات برای جبران و بهبود برخي از مشکالت حاملگي مانند‪ :‬حالت تهوع‪ ،‬استفراغ‪ ،‬پره اکالمپسي (مسموميت حاملگي)‪،‬‬ ‫زايمان زودرس و ‪ ...‬مصرف مکمل های معدني و ويتامين ها توصيه مي شوند‪.‬‬ ‫مصرف اسيد فوليک و آهن در دوران بارداری‬ ‫‪185‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫اسيد فوليك جزو ويتامين های گروه ‪ B‬و محلول در آب مي باشد‪ .‬از آن جهت که فرم مکمل اسيد فوليك پايدارتر از فرم‬ ‫موجود در مواد غذايي است لذا بهتر است اين ويتامين از طريق مکمل دريافت شود‪ .‬اسيد فوليك در توليد و حفظ سلول های‬ ‫جديد نقش دارد بنابراين در دوران رشد و تقسيم سلولي همچون دوران بارداری‪ ،‬شيرخوارگي و نوجواني مورد نياز است‪.‬‬ ‫اهميت اسيد فوليک در دوران بارداری‬ ‫‪ ‬موثر در تکامل سيستم عصبي جنين و جلوگيری از بروز نقص های مادرزادی نوزاد‬ ‫‪ ‬جلوگيری از بروز سرطان خون در کودکان‬ ‫‪ ‬موثر در کاهش پره اکالمپسي‬ ‫کمبود اسيد فوليك منجر به کم خوني مگالوبالستيك مي شود که اولين عالمت آن خستگي بوده و عالئم ديگر آن شامل‬ ‫بي اشتهايي عصبي‪ ،‬رنگ پريدگي‪ ،‬تاکي کاردی‪ ،‬تورم و درد زبان‪ ،‬ضعف و کاهش وزن مي باشد‪.‬‬ ‫گروههای در معرض خطر کمبود اسيد فوليک‬ ‫‪ ‬زنان در سنين باروری به ويژه خانم های باردار‬ ‫‪ ‬افراد مبتال به التهاب مفاصل که بطور منظم آسپرين مصرف مي کنند‪.‬‬ ‫‪ ‬افراد مبتال به سندرم سوء جذب مثل بيماری کرون‪ ،‬لنفومای روده ی کوچك‬ ‫‪ ‬افراد مبتال به آنمي هموليتيك مزمن‬ ‫‪ ‬افراد مبتال به همودياليز مزمن‬ ‫‪ ‬افراد مسن‬ ‫مصرف يك داروی مکمل تنها راه مطمئن دريافت مقدار کافي اسيد فوليك در روز است‪ .‬يافته های پزشکي نشان داده اند از‬ ‫حدود يك ماه قبل از حاملگي مصرف ‪ 400‬ميکروگرم از اين مکمل بايد آغاز شده و با شروع حاملگي ميزان آن به ‪600‬‬ ‫ميکروگرم در روز افزايش يابد‪ .‬تحقيقات نشان دادهاند که دريافت اين مقدار اسيد فوليك ميتواند تا ‪ %70‬سبب کاهش اختالالت‬ ‫لوله ی عصبي شود‪.‬‬ ‫آهن‪ :‬داروهای مکمل در دوران حاملگي مي توانند ضامن دريافت مقدار کافي آهن در اين دوران باشند‪ .‬معموال اغلب خانمها‬ ‫نميتوانند آهن مورد نياز بدن خود و جنين را تنها از مواد غذائي مصرفي روزانه تامين کنند چرا که بدن در دوران حاملگي مقدار‬ ‫بيشتری خون سازی ميکند تا بتواند از جنين در حال رشد حمايت کند‪ .‬بنابراين ذخاير آهن بدن کاهش مي يابد و برای‬ ‫جلوگيری از ايجاد کم خوني فقر آهن در دوران حاملگي اغلب خانم ها بايد آهن تکميلي دريافت کنند‪ .‬مقدار تجويز شده برای‬ ‫دوران حاملگي ‪ 27‬ميليگرم است که ‪ %50‬بيشتر از زمان قبل از حاملگي مي باشد‪ .‬متخصصين توصيه ميکنند که در اولين‬ ‫ويزيت حاملگي به خانم ها آهن با دوز ‪ 80‬ميليگرم در روز داده شود‪ .‬اغلب مکمل های دوران بارداری حاوی ‪ 27‬تا ‪ 60‬ميلي‬ ‫گرم آهن هستند‪ .‬به خانم هايي که کم خوني فقر آهن دارند توصيه مي شود که روزانه عالوه بر مکمل اين دوران ‪ 60 ،‬تا ‪120‬‬ ‫ميلي گرم آهن اضافه دريافت کنند‪.‬‬ ‫کلسيم‪ :‬وجود کلسيم برای انجام بسياری از اعمال بدن از جمله تنظيم ضربان قلب‪ ،‬انتقال پيام های عصبي‪ ،‬تحريك ترشح‬ ‫هورمون ها‪ ،‬انعقاد خون و مهم تر از همه ساخت استخوان های بدن و حفظ سالمتي آنها ضروری مي باشد‪ .‬حتي بعد از پايان‬ ‫دوران رشد بدليل دفع کلسيم از طريق عرق‪ ،‬ريزش مو‪ ،‬تجديد پوست و ناخن‪ ،‬ادرار و مدفوع بايد به مقدار کافي از راه غذا‬ ‫دريافت شود‪.‬‬ ‫‪186‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫مصرف مکمل های کلسيم در بعضي افرادباعث ايجاد يبوست و نفخ معده مي شود‪ .‬لذا بايد توصيه شود اگر با مصرف‬ ‫مايعات و فيبر غذايي فراوان اين مشکل رفع نشد نوع مکمل تغيير يابد مثال به جای سيترات کلسيم‪ ،‬کربنات کلسيم مصرف شود‪.‬‬ ‫همچنين بايد مقدار مکمل مصرفي را به تدريج افزايش داد به طور مثال هفته اول روزی ‪ 500‬ميلي گرم مصرف شود سپس به‬ ‫آرامي مقدار مصرف مکمل افزايش يابد‪.‬‬ ‫با توجه به آن که مکمل کلسيم‪ ،‬جذب تتراسايکلين را کاهش مي دهد و با جذب آهن نيز تداخل دارد بنابراين کلسيم و اين دو‬ ‫دارو نبايد همزمان با هم مصرف شوند‪ .‬ساير داروهايي که بايد با معده ی خالي مصرف شوند نبايد با مکمل کلسيم تجويز‬ ‫شوند‪.‬‬ ‫برخي مکمل های کلسيم دارای ساير امالح و ويتامين ها نيز هستند‪.‬‬ ‫مقدار مورد نياز کلسيم برای افراد بالغ ‪ 1000‬تا ‪ 1200‬ميلي گرم در روز است که اين ميزان بستگي به سن‪ ،‬جنس و شرايط‬ ‫فرد دارد‪ .‬به عنوان مثال در زنان باردار و شيرده‪ ،‬کودکان و نوجوانان ميزان نياز به کلسيم بيشتر است‪.‬‬ ‫کلسيم در روده ی کوچك جذب مي شود و مقدار جذب آن بستگي به عوامل زير دارد‪:‬‬ ‫‪ ‬محيط اسيدی روده‬ ‫‪ ‬مقدار ويتامين ‪ D‬بدن‬ ‫‪ ‬مقدار استروژن بدن‬ ‫‪ ‬نوع مکمل کلسيم‬ ‫انواع مکمل های کلسيم‬ ‫يکي از عوامل مهم در جذب کلسيم‪ ،‬ميزان حالليت مکمل کلسيم در بدن است‪.‬‬ ‫‪ ‬سيترات کلسيم‪ :‬مکمل کلسيم در محيط اسيدی بهتر جذب مي شود لذا سيترات کلسيم بهتر از ساير مکمل ها جذب مي‬ ‫شود‪ .‬اين مکمل نياز به اسيد معده ی زيادی برای جذب ندارد و مي توان آن را در هر موقع از روز و حتي با شکم خالي مصرف‬ ‫کرد‪ .‬البته با توجه به آن که اين مکمل کلسيم کمي دارد بنابراين بسته به نياز فرد برای تامين کلسيم بيشتر بايد تعداد قرص‬ ‫بيشتری مصرف کرد‪.‬‬ ‫‪ ‬کربنات کلسيم‪ :‬بيشتر مکمل های کلسيمي از اين نوع هستند‪ .‬اين مکمل برای جذب بهتر نياز به مقدار زيادی اسيد معده‬ ‫دارد‪ .‬بنابراين بايد بعد از وعده ی غذايي مصرف شود‪.‬‬ ‫‪ ‬گلوکونات کلسيم و الکتات کلسيم ‪ :‬اين نوع مکمل ها‪ ،‬کلسيم کمي دارند‪ .‬بنابراين برای رفع نياز فرد بايد تعداد قرص‬ ‫بيشتری مصرف کرد‪.‬‬ ‫‪ ‬کلسيم سخت )‪ : (Coral calcium‬اين نوع مکمل کلسيم غير از حفظ سالمت استخوان ها‪ ،‬در ساير بيماری ها نيز مصرف‬ ‫مي شود‪ .‬اين مکمل بيش از ‪ 200‬نوع بيماری را درمان مي کند که شامل بيماری های قلبي‪ ،‬سرطان‪ ،‬ديابت و‪ ...‬است‪ .‬البته اين‬ ‫يافته صددرصد تأييد شده نيست‪ .‬اين نوع مکمل فقط کربنات کلسيم دارد و به دليل قليايي بودن‪ ،‬مسموميت های نوع اسيدی را‬ ‫خنثي کرده و از بين مي برد‪.‬‬ ‫مصرف اسيدهای چرب ضروری در دوران بارداری‬ ‫‪ DHA‬که يکي از انواع اسيدهای چرب امگا‪ 8-‬است برای رشد بافت عصبي‪ ،‬مغز و چشم جنين بسيار مهم است‪ .‬ميزان مناسب‬ ‫‪ DHA‬روزانه ‪ 800‬ميليگرم است که با مصرف‪ 150‬تا ‪ 800‬گرم ماهي های آب سرد مثل قزل آال تامين مي شود‪.‬‬ ‫‪187‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫مصرف مکمل ها در دوران شيردهی‬ ‫انرژی مورد نياز برای شيردهي‪ ،‬به مقدار شير توليد شده بستگي دارد‪ .‬به طور معمول و براساس توصيه های تغذيه ای‪،‬‬ ‫انرژی موردنياز در دوران شيردهي‪ 500 ،‬کالری بيش از نياز طبيعي است‪ .‬البته چربي ای که در دوران بارداری ذخيره شده‬ ‫است مي تواند روزانه ‪ 100‬تا ‪ 150‬کالری از انرژی مورد نياز را برای توليد شير‪ ،‬در ماههای اوليه ی شيردهي تامين کند‪ .‬نياز‬ ‫مادران شيرده به ويتامين های ‪ D ، C ، A‬و ويتامين های گروه ‪ B‬و امالح کلسيم‪ ،‬زينك‪ ،‬فلورايد و فسفر در اين دوران افزايش‬ ‫مي يابد‪ .‬اين ويتامين ها و امالح بخصوص در تنظيم سوخت و ساز بدن مادر و استحکام استخوان های نوزاد تاثير بسزايي‬ ‫دارند‪ .‬منابع اين ويتامين ها و امالح عبارتند از‪ :‬شير‪ ،‬لبنيات‪ ،‬انواع چربي و ميوه بخصوص مرکبات و سبزی های زرد رنگ و‬ ‫برگ سبز‪ ،‬انواع گوشت های قرمز و سفيد‪ ،‬حبوبات و تخم مرغ‪ .‬مادران شيرده به ميزان بيشتری ويتامين و مواد معدني نياز‬ ‫دارند و بايد روزانه از اين مواد چه در غذا و چه به شکل مکمل های غذايي استفاده نمايند‪.‬‬ ‫مصرف مکمل های غذايی در ورزشکاران‬ ‫ورزشکاران همواره به دنبال مکمل هايي هستند که آنان را در موقعيت بهتری نسبت به ساير رقيبان قرار دهد‪ .‬از آنجايي که‬ ‫بسياری از انرژی زاهای دارويي از طرف قانون گذاران ورزشي ممنوع گرديده اند توجه همگان به مکمل های تغذيه ای معطوف‬ ‫شده است‪.‬‬ ‫کِرآتين‪ :‬يك ترکيب طبيعي است که به طور وسيعي در بافت های مختلف به ويژه ماهيچه های اسکلتي بدن يافت مي شود و‬ ‫حدود ‪ 100-150‬ميلي مول به ازای هر کيلوگرم وزن خشك اين بافت را تشکيل مي دهد‪ .‬اين ماده از ترکيبات مشتق از‬ ‫آمينواسيدها بوده و توسط کبد و کليه ها در بدن از ‪ 8‬آمينو اسيد آرژنين‪ ،‬گاليسين و متيونين توليد و به گردش خون وارد‬ ‫مي گردد‪ .‬کراتين جذب شده از رژيم غذايي و ساخته شده از طريق گردش خون به بافت ها منتقل شده و در آنجا به فرم‬ ‫فسفوکراتين تبديل مي گردد که جهت ذخيره ی انرژی در بافت ها (به ويژه بافت عضالني) به کار مي رود‪ .‬اين ترکيب به عنوان‬ ‫منبع انرژی سريع و بدون نياز به اکسيژن جهت بازسازی ‪ ATP‬به کار گرفته مي شود‪.‬‬ ‫کل ذخيره ی کراتين بدن يك فرد تقريبا بين ‪ 121 _ 150‬گرم مي باشد که حدود ‪ 50_ 60‬درصد از آن به اشکال فسفاته است‪.‬‬ ‫الزم به ذکر است که نياز روزانه به کراتين حدود ‪ 2‬گرم مي باشد که از طريق برنامه ی غذايي و يا سنتز داخلي تامين مي گردد‪.‬‬ ‫گوشت‪ ،‬شير و برخي از انواع ماهي ها از منابع اصلي تغذيه ای اين ماده مي باشند‪.‬‬ ‫با گذشت قريب به ‪ 160‬سال از کشف اين ماده‪ ،‬مطالعات بسياری پيرامون آن صورت گرفته است‪ .‬اخيرا توجه به کاربرد‬ ‫کراتين به عنوا ن يك ماده ی ارگوژنيك در طي ورزش های کوتاه مدت و با شدت زياد معطوف گرديده است‪ .‬به طور کلي کراتين‬ ‫برای ورزشکاران قدرتي تا حدی ارزشمند است اما ورزشکاران استقامتي از آن سودی نمي برند و عوارض جانبي آن توجيه‬ ‫کننده نيست‪.‬‬ ‫نظريه ی مصرف کراتين به عنوان مکمل و يك ماده ی ارگوژنيك از اين فرضيه ناشي مي شود که مصرف زياد کراتين‬ ‫موجب تجمع حجم بااليي از کراتين فسفات در عضله گرديده و افزايش ظرفيت ذخيره ی انرژی عضالني را به ويژه در‬ ‫فعاليت های سرعتي در پي خواهد داشت‪.‬‬ ‫اثرات مصرف کراتين‬ ‫‪ -1‬اثر کراتين دريافتی بر توان عضالنی ورزشکاران‪:‬‬ ‫‪181‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫نتايج مطالعات نشاندهنده ی آن است که دريافت خوراکي مقادير زياد کراتين (حدود ‪ 20‬گرم در روز برای مدت حداقل ‪5‬‬ ‫روز) موجب افزايش توان و قدرت عضالني در طي ورزش هايي گرديده است که در آن ها دسترسي به فسفات کراتين مهم مي‬ ‫باشد‪ .‬بنابراين دريافت مکمل کراتين در ورزش های با شدت زياد (سنگين) و به ويژه ورزش های سرعتي_ تکرار شونده که‬ ‫واجد دوره های بازتواني کوتاه مدت مي باشند عملکرد ورزشي فرد را افزايش مي دهد‪ .‬الزم به ذکر است که اثر اين مکمل بر‬ ‫کارآيي فرد در يکي از مطالعات با تجويز تنها ‪ 9‬گرم در روز کراتين نيز مشاهده گرديد‪ .‬بنابراين انجام تحقيقات بيش تر جهت‬ ‫تعيين حداقل ميزان توصيه شده و مکانيسم اثر کراتين بر توان عضالني ورزشکاران الزامي به نظر مي رسد‪.‬‬ ‫‪ -2‬اثر مکمل کراتين بر ميزان ذخيره ی کراتين بدن‪:‬‬ ‫نتايج برخي مطالعات حاکي از آن است که دريافت خوراکي مقادير زياد کراتين موجب افزايش محتوای کراتين و فسفوکراتين‬ ‫در عضالت مي گردد‪ .‬الزم به ذکر است که اين ميزان افزايش‪ ،‬نسبت عکس با محتوای کراتين قبل از دريافت مکمل دارد و بر اين‬ ‫اساس ورزشکاران غير حرفه ای و گياه خواراني که دريافت کراتين از رژيم غذايي در آن ها بسيار اندک است به طور معمول‬ ‫باالترين سطح افزايش را در محتوای کراتين بعد از مکمل درماني نشان مي دهند‪.‬‬ ‫‪ -3‬کراتين توده ی بدن‪:‬‬ ‫براساس بسياری از مطالعات انجام شده کراتين برای يك دوره ی زماني ‪ 4-5‬روزه موجب افزايش ‪ 1-2‬کيلوگرمي وزن بدن‬ ‫ورزشکاران گرديده است‪ .‬اگر چه برخي مطالعات بيانگر ساخت پروتئين ها در پاسخ به مصرف کراتين مي باشند ليکن به لحاظ‬ ‫سرعت اين افزايش وزن‪ ،‬چنين فرض مي شود که بخش عمده ی اين فرآيند ناشي از احتباس آب مي باشد‪.‬‬ ‫ اثرات جانبی کراتين‪:‬‬‫اگرچه تاکنون هيچ گونه اثر جانبي از کراتين مشاهده نشده است و اين ماده نيز هنوز توسط کميته ی بين المللي المپيك‬ ‫ممنوع نمي باشد ليکن نبايد خطرات احتمالي مصرف آن را از نظر دور داشت‪ .‬البته براساس شواهد‪ ،‬بخش قابل توجهي از مکمل‬ ‫که به صورت خوراکي مصرف گرديده از ديواره ی روده ی کوچك جذب نشده و از طريق مدفوع دفع مي گردد و مشکل اصلي‬ ‫به جهت استفاده از اشکال غير خوراکي نظير‪ :‬تزريق داخل وريدی و‪ ...‬اين ماده مي باشد‪ .‬با مصرف مکمل کراتين ممکن است که‬ ‫بار کليوی افزايش يافته و بر اين اساس عوارض بيماری در مبتاليان به نارسايي های کليوی تشديد گردد‪.‬‬ ‫پروتئين ‪ :V‬اين مکمل غذايي حاوی پروتئين وی‪ ،‬کربوهيدرات‪ ،‬کلسيم‪ ،‬بعضي چربي ها و تعدادی مواد ديگر است‪ .‬پروتئين ‪V‬‬ ‫در آبي که از شير دلمه شده جدا مي شود مثل آب پنير يا آب ماست وجود دارد‪ .‬مصرف بيش از حد اين پروتئين‪ ،‬بار کبدی را‬ ‫افزايش مي دهد و باعث آسيب های جدی به کبد مي شود‪.‬‬ ‫ورزشکاران بطور طبيعي مي توانند بميزان‪ 150‬گرم در روز از اين پروتئين استفاده نمايند که البته اين مقدار بستگي به وزن‬ ‫فرد و شرايط بدني او دارد‪ .‬معموال ‪ 1‬گرم پروتئين يا کمتر به ازای هر ‪ 0/5‬کيلوگرم از وزن بدن در بدنسازان توصيه مي شود‪.‬‬ ‫بعضي از فوايد اين پروتئين شامل موارد زير است‪:‬‬ ‫‪ -1‬افزايش توده ی عضالني بدن (به راحتي جذب بدن مي شود)‬ ‫‪ -2‬کاهش وزن بدن بخصوص چربي های بدن‬ ‫‪189‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ -8‬افزايش قدرت ايمني بدن توسط افزايش مقدار گلوتاتيون‬ ‫‪ -4‬پيشگيری از سرطان‬ ‫‪- 5‬کمك به فعاليت سلول های لنفوسيت ‪ T‬که نقش مهمي در پاسخ ايمني بدن دارند و در نتيجه کاهش تحليل بافت های بدن‬ ‫در طي بيماری و افزايش سطح سالمتي و تسريع بهبودی بدن بعد از بيماری‪ .‬مطالعات جديد نشان مي دهند که اين پروتئين‬ ‫از سرطان سينه نيز جلوگيری مي کند‪.‬‬ ‫استروئيدهای آنابوليک‪ :‬از انواع هورمون هاي ي هستند که به بدن کمك مي کنند تا بافت های ماهيچه ای را افزايش داده و‬ ‫ميزان توده ی ماهيچه ای را به حداکثر برسانند‪ .‬استروئيدها ساختاری شبيه به"تستوسترون" دارند‪.‬‬ ‫مصرف استروئيد عوارض جانبي شامل افزايش فشارخون‪ ،‬افزايش حوادث قلبي_ عروقي‪ ،‬بيماری های کليوی‪ ،‬کانسر‪،‬‬ ‫اختالالت ادراری‪ ،‬مشکالت روده ای و بي خوابي نيز دارد همچنين طاسي و آکنه های پوستي شديد‪ ،‬رشد غير طبيعي سينه ها‪،‬‬ ‫ناباروری و مشکالت جنسي نيز از عوارض اين داروهاست‪ .‬در خانم ها نيز عوارضي نظير بم شدن صدا‪ ،‬کوچك شدن سينه ها‪،‬‬ ‫مشکالت وابسته به قاعدگي‪ ،‬افزايش موهای صورت و بدن ايجاد خواهد شد‪.‬‬ ‫عوارض سايکولوژيك اين داروها نيز عبارتند از‪ :‬تغيير ناگهاني حاالت دروني‪ ،‬رفتارهای پرخاشگرانه‪ ،‬کج خلقي‪ ،‬افسردگي‪،‬‬ ‫تهاجم و افکار خودکشي‪.‬‬ ‫اندرواستونوئيد و ‪ :DHEA‬اندرواستونوئيد معموال با نام اختصاری آندرو نيز شناخته مي شود و همچنين ‪ DHEA‬که نام‬ ‫اختصاری (‪ )Dehydroepiandrosterone‬مي باشد از انواع ديگر مکمل های ورزشي به شمار مي روند‪ .‬اين دو ماده از‬ ‫پروهورمون ها يا همان "استروئيدهای طبيعي" تشکيل شده اند که قابليت تجزيه شدن به تستوسترون را دارند‪ .‬اگر از اين مواد‬ ‫در دوزهای باال استفاده شود عوارض جانبي شبيه به استروئيدهای آنابوليك را ايجاد خواهند کرد‪.‬‬ ‫اگر از اين مکمل ها پيش از سنين رشد استفاده شود منجر به اختالل هورموني و اشکال در روند بلوغ خواهند شد و با ايجاد‬ ‫بلوغ زودرس توقف رشد ايجاد مي شود‪.‬‬ ‫هورمون رشد‪ :‬از ديگر داروهايي که در نوجوانان و ورزشکاران ممکن است به عنوان مکمل های غذايي مورد استفاده قرار‬ ‫گيرند هورمون رشد (‪ )HGH‬مي باشد‪ .‬برخي از ورزشکاران که درصدد حجيم تر کردن عضالت بدن خود هستند از اين‬ ‫هورمون استفاده مي کنند که قطعا عوارض جانبي زيادی خواهد داشت‪.‬‬ ‫مواد چربی سوز‪ :‬سوزاننده های چربي (که گاهي با نام ترموژنيك ها نيز شناخته مي شوند)‪ .‬اين مکمل ها‪ ،‬سيستم عصبي بدن‬ ‫انسان را تحريك کرده و منجر به افزايش متابوليسم مي شوند‪ .‬برخي از نوجوانان برای کاهش وزن و يا افزايش انرژی بدن‬ ‫خود از ترکيبات افدرين استفاده مي کنند‪ .‬الزم به ذکر است که مصرف اين ماده برای هيچ يك از گروههای سني توصيه نمي‬ ‫شود‪ .‬مکمل هايي که دارای افدرا هستند را مي توان در شمار خطرناک ترين و مضرترين مکمل ها قرار داد‪.‬‬ ‫آهن‪ :‬به دليل نقش مهم آن در حمل اک سيژن و عملکرد آن در سلول های خوني در ورزش اهميت زيادی دارد‪ .‬ورزشکاران نياز‬ ‫بيشتری به آهن ندارند اما کمبود ذخاير آهن در آنان اهميت بيشتری دارد و بخصوص در رژيم هايي که محدوديت کالری و‬ ‫کاهش وزن در آنها مطرح است احتمال کمبود آهن بيشتر است‪.‬‬ ‫‪140‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫مصرف مکمل های غذايی در سالمندان‬ ‫سالمندان يکي از گروههای آسيب پذيری هستند که به دليل شرايط خاص اجتماعي و سني از نظر تغذيه نياز به مراقبت ويژه‬ ‫دارند‪ .‬اين گروه از افراد به دليل وجود سوء جذب و مشکالت گوارشي در معرض کمبود ريز مغذی ها قرار دارند‪.‬‬ ‫گاهي اوقات مکمل های پروتئيني و انرژی زا برای افراد پير و ناتوان که در خوردن غذا مشکل دارند تجويز مي شوند‪.‬‬ ‫مکمل های خوراکي مي توانند در اکثر افراد باعث افزايش وزن جزئي شوند‪ .‬همچنين بنظر مي رسد مکمل های خوراکي طول‬ ‫عمر را افزايش داده و از مشکالت سالمندان ناتوان بکاهند‪ .‬بنابراين تشخيص وضعيت و مشکالت افراد بستری حائز اهميت‬ ‫است‪.‬‬ ‫اما آنچه که از مطالعات مختلف مي توان نتيجه گرفت اين است که اگر افراد دارای تغذيه ی مناسب بوده و از سالمت کافي‬ ‫برخوردار باشند نيازی به دريافت مکمل ها ندارند و نيازمندی های خود را با رژيم غذايي مي توانند تامين نمايند‪ .‬مکمل های‬ ‫غذايي به سالمت افراد سالمند بستری در بيمارستان که تغذيه ی مناسبي نداشته اند کمك مي کند‪ .‬در بسياری از موارد برای‬ ‫سالمنداني که بيماری های زمينه ای خاصي دارند الزم است از مکمل های غذايي نظير انواع ويتامين ها و مينرال ها استفاده‬ ‫نمود‪ .‬مصرف مکمل های آهن و کلسيم در پيشگيری از کم خوني و پوکي استخوان و کاهش ريسك شکستگي های پاتولوژيك‬ ‫در افراد مسن بسيار موثر است ضمن اين که برخي مکمل ها در پيشگيری از مشکالت خاص سالمندی کمك کننده هستند‪ .‬مثال‬ ‫مکمل های دارای اثرات آنتي اکسيدانت در مشکالت چشمي مثل کاتاراکت موثر مي باشند‪ .‬مطالعات‪ ،‬ارتباط معکوسي بين‬ ‫ويتامين ‪ ،C‬ويتامين ‪ E‬و کاروتنوئيدهای دريافتي از راه غذا با ميزان ابتال به آب مرواريد را نشان مي دهند‪ .‬اسيدهای چرب اُمگا‪-‬‬ ‫‪ ، 8‬نظير ‪( EPA‬اسيد ايکوزاپنتانوئيك) نيز که در ماهي يافت مي شوند سبب تخفيف عوارض اين بيماری مي شوند‪ .‬کمبود شديد‬ ‫ويتامين های گروه ‪ C ،B12 ,B6 ,B1‬و فوالت به توانايي مغزی و حافظه آسيب مي رسانند‪ .‬امالحي مانند آهن و زينك نيز به‬ ‫عملکرد صحيح مغز کمك مي کنند‪ .‬بنابراين در نظر گرفتن اين مواد مغذی در رژيم غذايي سالمندان ضروری به نظر مي رسد‪.‬‬ ‫در سالمندان معموال کمبود ويتامين های محلول در آب ديده نمي شود‪ .‬البته با توجه به آن که گروهي از سالمندان مشکالت‬ ‫گوارشي زيادی دارند و از خوردن ميوه و سبزيجات پرهيز مي نمايند کمبود ويتامين ‪ c‬را بايد مد نظر داشت‪.‬‬ ‫مصرف مکمل های غذايی در بيماران خاص‬ ‫بيماران ديابتيک‪:‬‬ ‫کروم‪ :‬يکي از مواد معدني مورد نياز بدن است که تحقيقات زيادی در رابطه با تأثير آن بر ميزان قندخون افراد ديابتي در‬ ‫سال های اخير انجام گرفته است‪ .‬در بيشتر اين مطالعات‪ ،‬تأثير کروم بر کاهش قندخون به اثبات رسيده است‪ .‬مکانيسم دقيق‬ ‫تأثير کروم بر روی قندخون مشخص نيست ولي بعضي از محققين اعتقاد دارند که کروم باعث افزايش حساسيت عضالت بدن‬ ‫نسبت به انسولين مي شود و از اين طريق باعث کاهش قندخون مي گردد‪.‬‬ ‫همچنين نشان داده شده است که مصرف کروم در افراد ديابتي باعث کاهش چربي و تری گليسريد خون هم مي شود‪ .‬منابع‬ ‫حاوی اين ماده ی معدني عبارتند از‪ :‬جوانه ی گندم‪ ،‬اسفناج‪ ،‬پياز‪ ،‬ران مرغ‪ ،‬گوشت قرمز‪ ،‬آرد سويا‪ ،‬کلم بروکلي‪ ،‬بادام زميني‪،‬‬ ‫کره ی بادام زميني‪ ،‬پنير‪ ،‬جگر و قلوه‪.‬‬ ‫‪141‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫منيزيوم‪ :‬از ديگر مواد معدني مورد نياز بدن است که موجب کاهش مقاومت به انسولين و نيز کاهش فشارخون مي شود‪ .‬در‬ ‫واقع منيزيوم نيز همانند کر وم‪ ،‬حساسيت سلول ها به انسولين را بيشتر کرده و باعث عملکرد بهتر انسولين در بدن‬ ‫مي گردد‪.‬‬ ‫به طور کلي اگر افراد ديابتي مقدار مناسبي از سبزيجات و ميوه جات را در رژيم غذايي روزانه ی خود بگنجانند با کمبود‬ ‫ويتامين ها و مواد معدني در بدن خود مواجه نخواهند شد‪ .‬تعدادی از مواد غذايي حاوی منيزيوم عبارتند از‪ :‬سبزيجات سبز‬ ‫رنگ‪ ،‬کلم بروکلي‪ ،‬اسفناج‪ ،‬جوانه ی گندم‪ ،‬مغزهای آجيل‪ ،‬حبوبات و غالت سبوس دار‪ ،‬کره ی بادام زميني‪ ،‬لوبيا چشم بلبلي و‬ ‫گندم پرک‪.‬‬ ‫زينک‪ :‬از ديگر مواد معدني مورد نياز بدن است که مقدار آن در افراد ديابتي کمتر از سايرين است‪ .‬اين کمبود ممکن است به‬ ‫خاطر کم بودن مقدار جذب روی و يا افزايش دفع آن در بيماران ديابتي باشد‪ .‬هنوز علت دقيق بروز اين دو حالت در ميان ديابتي‬ ‫ها مشخص نيست ولي در هر حال اين دو عامل سبب کاهش ميزان زينك در بدن افراد ديابتي مي شود‪ .‬مصرف زينك با باال‬ ‫بردن مقاومت بدن در پيشگيری از طوالني شدن بهبود زخم های سطحي در ديابتي ها مؤثر است‪ .‬تعدادی از مواد غذايي حاوی‬ ‫زينك عبارتند از‪ :‬لوبيا سبز‪ ،‬لوبيا چيتي‪ ،‬عدس‪ ،‬تخم مرغ‪ ،‬جگر گاو‪ ،‬گوشت مرغ و گاو‪ ،‬بادام‪ ،‬گردو‪ ،‬بادام زميني و ماست‪.‬‬ ‫ويتامين ‪ :C‬از ويتامين های ضروری و مورد نياز بدن که در افراد ديابتي بايد با احتياط بيشتری مصرف شود ويتامين ‪C‬‬ ‫است‪ .‬مقدار مورد نياز روزانه ی بدن به اين ويتامين حدود ‪ 90‬ميلي گرم است‪ .‬اين مقدار که با استفاده از مواد غذايي حاوی اين‬ ‫ويتامين تأمين مي شود سبب افزايش نارسايي های عروقي در افراد ديابتي نمي گردد‪ .‬اما کساني که از دوز باالی ويتامين ‪C‬‬ ‫معموال به صورت قرص استفاده مي کنند ممکن است دچار افزايش عوارض عروقي شوند‪ .‬منابع حاوی ويتامين ‪ C‬عبارتند از‪:‬‬ ‫کلم بروکلي‪ ،‬مرکبات‪ ،‬کيوی‪ ،‬فلفل قرمز و سبز‪ ،‬توت فرنگي و گوجه فرنگي‪.‬‬ ‫فصل سيزدهم‬ ‫آشنايی با نکات کليدی در مراقبت از پوست‬ ‫‪142‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫داروخانه بعنوان مکاني جهت ارائه ی فرآورده های پوستي و آرايشي‪ -‬بهداشتي الزم است به مکاني علمي جهت دسترسي‬ ‫مطمئن‪ ،‬اصولي و صحيح مصرف کنندگان اين فرآورده ها تبديل شود‪ .‬انجام مشاوره ی علمي و ارائه ی محصوالتي متناسب با‬ ‫نوع ضايعه ای که بيمار از آن شکايت دارد مستلزم آشنايي با نکاتي کليدی و اساسي در خصوص پوست و مو مي باشد‪.‬‬ ‫ساختمان پوست‬ ‫‪ -A‬اپيدرم‪ :‬خارجي ترين اليه ی پوست که از ‪ 5‬اليه تشکيل شده است‪.‬‬ ‫‪ .1‬اليه ی شاخي يا ‪ -HORNY‬سدی در مقابل آالينده ها و جلوگيری از خشکي پوست مي باشد‪.‬‬ ‫‪ .2‬طبقه ی شفاف ‪ -LUSIDUM‬اين اليه در پوست ضخيم کف دست و پا وجود دارد‪.‬‬ ‫‪ .8‬طبقه ی دانه دار يا ‪ -GRANULAR‬اين دانه ها حاوی گليکوزآمينوگليکان و فسفوليپيد است که مانع از نفوذ عوامل‬ ‫بيگانه مي شود‪.‬‬ ‫‪ .4‬طبقه ی خاردار يا سنگفرشي‪ -SQUAMOUS‬سلول ها در اين اليه النگرهانس نام دارند و نقش دفاعي دارند‪.‬‬ ‫‪ .5‬طبقه ی بازال يا ژرميناتيو‪ -‬سلول های اين اليه شامل مالنوسيت ها (سازنده ی رنگدانه ی پوست)‪ ،‬کراتينوسيت ها (که‬ ‫در شاخي شدن پوست نقش دارند) و سلول های مرکل (مسئول حس المسه) مي باشند‪.‬‬ ‫پديده ی کراتينيزاسيون يا شاخی شدن‬ ‫سلولهای شاخي شونده يا کراتينوسيت های اپيدرم در روند بلوغ‪ ،‬شاخي مي شوند‪ .‬بدين ترتيب که سلول های سطح پوست‬ ‫از بين رفته و سلول های عمقي تکثير مي يابند و از عمق به سطح مي آيند (مالنوسيت ها شاخي نمي شوند)‪ .‬سلول های جديدی‬ ‫که از عمق به سطح مي آيند کراتين مي سازند تا تمام سلول و سيتوپالسم را فرا گيرد‪ .‬لذا اليه اليه بودن اپيدرم بدليل بلوغ‬ ‫سلولي‪ ،‬پديده ی تمايز و مراحل مختلف پديده ی تکثير مي باشد‪.‬‬ ‫مالنين يا رنگدانه ها هم با حرکت سلول ها به طرف سطح آمده‪ ،‬شکسته شده و با سولهای شاخي اپيدرم مي ريزند‪.‬‬ ‫علت تفاوت در رنگ انسان ها‪ ،‬ميزان فعاليت سلول های رنگدانه س از‪ ،‬اندازه ی دانه ها و نوع رنگدانه ی ساخته شده مي باشد‬ ‫و جزو خصوصيات ژنتيك هر فرد است‪ .‬رنگ پوست هر فرد ناشي از کاروتن‪ ،‬هموگلوبين‪ ،‬مالنين‪ ،‬بيلي روبين و چربي زير‬ ‫پوست است‪.‬‬ ‫علت خطوط روی پوست و باقی ماندن جای زخم‬ ‫در طبقه ی پاپيالر درم‪ ،‬بعلت شکل خاص آن خطوط ظريفي در ظاهر پوست ايجاد مي شود‪ .‬کمبود ويتامين نياسين سبب‬ ‫صاف شدن اين خطوط مي شود‪.‬‬ ‫‪- B‬درم‪ :‬بافت همبندی که از دو اليه تشکيل شده است‪.‬‬ ‫‪‬درم پاپيالر‬ ‫‪‬درم رتيکوالر‬ ‫درم حاوی بافت همبندی شل‪ ،‬کالژن (عامل قوام و استحکام پوست)‪ ،‬رشته های االستين و رتيکولين (عامل خاصيت ارتجاعي‬ ‫و کشساني يا االستيسيته ی پوست) مي باشد و توسط سلول های فيبروبالست ساخته مي شود‪ .‬گيرنده های حسي‪ ،‬اعصاب‪،‬‬ ‫رگ های خوني‪ ،‬غده های عرق‪ ،‬غده های چربي‪ ،‬فوليکول مو همگي در درم قرار گرفته اند‪.‬‬ ‫‪148‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫وقتي مويرگ ها در درم دچار کاهش خاصيت ارتجاعي شوند و پس از گشاد شدن بدنبال تغيير درجه ی حرارت و التهاب و‬ ‫افزايش سن و‪ ...‬به ابعاد اوليه ی خود برنگردند قابل رويت مي گردند که به آن کوپروز مي گويند‪.‬‬ ‫از جمله نشانه های بروز کوپروز مي توان به سرخي صورت‪ ,‬حساس شدن پوست‪ ،‬ظهور رگ های خوني روی بيني و‬ ‫گونه ها‪ ,‬سرخ شدن سريع و آسان گونه ها‪ ,‬بيني‪ ،‬چانه و پيشاني اشاره کرد‪ .‬اين عارضه بيشتر روی گونه ها ديده مي شود‪.‬‬ ‫کبودی اطراف چشم ها هم که اغلب ژنتيکي است با اين مکانيسم ايجاد مي شود‪ .‬اگر در اين عارضه ی پوستي مالنوسيت ها هم‬ ‫پراکنده باشند بصورت خال آبي ديده مي شوند‪.‬‬ ‫بيشتر افرادی که رنگ پريده ای دارند يا والدين آنها به کوپروز دچار بوده اند در معرض خطر ابتال به اين بيماری هستند‪ .‬از‬ ‫جمله عواملي که احتمال ابتال به اين بيماری را افزايش مي دهند مي توان به گرما‪ ,‬تماس با المپ های برنزه کننده‪ ،‬قرار گرفتن در‬ ‫معرض نور آفتاب‪ ,‬تغييرات ناگهاني دما‪ ,‬تعييرات هورموني در دوران يائسگي يا بارداری‪ ,‬نوشيدني های گرم‪ ,‬الکل و غذاهای‬ ‫ادويه دار‪ ,‬عمل زيبائي بيني و مصرف کورتيزول اشاره نمود‪ .‬البته الزم به ذکر است که دالئل اصلي کوپروز هنوز ناشناخته‬ ‫هستند‪.‬‬ ‫به اين افراد بايد توصيه شود تا حد ممکن در معرض نور مستقيم آفتاب قرار نگيرند به ويژه اگر پوست روشني دارند‪ .‬حتما‬ ‫از يك کرم ضد آفتاب استفاده کنند‪ .‬از رفتن به مناطق باد خيز‪ ,‬مناطقي که درجه ی هوا در آنجا بسيار متغير است و يا دمای‬ ‫هوا بسيار باالست تا حد امکان خودداری کنند و در صورتي که مجبور به رفتن باشند حتما از پوستشان محافظت کنند‪ .‬استرس‬ ‫را تا حد ممکن از خود دور کرده و آرام باشند‪ .‬رفتن به سونا و حمام های بسيار داغ را به حداقل برسانند‪ .‬مصرف نوشيدني‬ ‫هائي مانند قهوه‪ ،‬الکل‪ ،‬نوشيدني های داغ و خوردن غذاهای ادويه دار را کاهش دهند‪ .‬از کشيدن سيگار خودداری نمايند چون‬ ‫نيکوتين موجود در سيگار فعاليت عروقي خون را مختل مي کند‪ .‬برای شستن صورت ‪ ,‬از آب ولرم‪ ,‬صابون های ماليم و بي بو‬ ‫استفاده کنند‪.‬‬ ‫به محل اتصال درم و اپيدرم غشای پايه يا ‪ BMZ‬گفته مي شود‪.‬‬ ‫‪ -C‬هيپودرم‪:‬‬ ‫از بافت همبند سستي تشکيل شده است که سبب چسبندگي پوست به اعضای زير مي شود‪ .‬دارای چربي زيادی است که‬ ‫توسط نوارهای کالژن از هم جدا شده اند‪ .‬کار آن محافظت از عناصر و ساختمان های زيرين و حفظ گرمای بدن بعنوان يك‬ ‫عايق حرارتي است‪ .‬اين اليه سبب چسبندگي پوست به اعضای زيرين مي شود‪.‬‬ ‫تغذيه ی پوست از رگ های ظريف ناحيه ی درم است‪ .‬اپيدرم فاقد رگ است و تغذيه ی آن از رگ های درم و با مکانيزم‬ ‫انتشار است‪.‬‬ ‫ضمائم پوست‬ ‫‪ -1‬غدد چربي ‪ -2‬غدد عرق ‪ -8‬فوليکول مو ‪ -4‬ناخن‬ ‫غدد چربی‪:‬‬ ‫غدد چربي بجز در کف دست و پا‪ ،‬در پوست ساير مناطق بدن نيز وجود دارند‪ .‬مجرای ترشحي آن ها به داخل مجرای مو‬ ‫باز مي شود‪ .‬غده ی چربي‪ ،‬مسئول چربي پوست و مو مي باشد‪ .‬تحت تاثير هورمون ها فعاليت مي کند و با افزايش سن فعاليت‬ ‫آن کاهش مي يابد‪ .‬غدد در ناحيه ی پيشاني‪ ،‬بيني و چانه در منطقه ی ‪ ،T-ZONE‬پشت و نواحي تناسلي‪ ،‬بزرگ تر و متراکم تر‬ ‫‪144‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫هستند‪ .‬ميزان توليد سبوم در ارتباط مستقيم با هورمون های آندروژنيك‪ ،‬تحريك‪ ،‬سايش‪ ،‬شستشوی مکرر پوست‪ ،‬حرارت و‬ ‫رطوبت محيط و عوامل محيطي است‪ .‬سبوم شامل‪ :‬چربي ها‪ ،‬تری گليسريد‪ ،‬کلسترول و اسيد چرب است‪.‬‬ ‫غدد عرق دو نوع هستند‪ :‬آکرين و آپوکرين‬ ‫غدد آکرين‪ :‬بجز در لب و بستر ناخن در تمام بدن بخصوص کف دست و پا وجود دارند و با ترشح خود باعث تنظيم درجه ی‬ ‫حرارت بدن مي شوند‪ .‬عرق ‪ PH‬اسيدی دارد‪ .‬منفذ آنها توسط يك مجرا مستقيما به پوست باز مي شود‪.‬‬ ‫غدد آپوکرين‪ :‬در زير بغل و ناحيه ی مقعدی‪ -‬تناسلي وجود داشته و ترشحات غليظ تری با بوی خاصي توليد مي نمايند‪ .‬اين‬ ‫غدد بزرگ تر از نوع آکرين بوده و منفذ خروجي آنها مثل غدد چربي به مجرای ترشحي مو باز شده و فعاليت آنها تحت کنترل‬ ‫هورمون های جنسي است‪.‬‬ ‫آشنايی با ساختمان مو‬ ‫دو بخش دارد‪:‬‬ ‫‪ - 1‬ساقه ی مو که در خارج از پوست قرار گرفته است‪.‬‬ ‫‪ -2‬ريشه ی مو که در داخل پوست قرار گرفته است‪ ،‬در انتها پهن تر است و به آن فوليکول يا پياز مو گفته مي شود‪.‬‬ ‫اصوال مو جزو ضمايم اپيدرم است ولي به عللي به عمق نفوذ نموده و در داخل درم قرار گرفته است‪ .‬سلول های سازنده ی‬ ‫مو در قسمت پياز مو يا فوليکول مو قرار دارند‪.‬‬ ‫تغذيه ی مو‪ :‬از طريق رگ های ظريف ناحيه پاپي در ناحيه ی پياز مو مي باشد‪ .‬پاپي‪ ،‬فرورفتگي انتهای پياز مو است‪.‬‬ ‫ترکيب اصلي مو‪ ،‬پروتئين کراتين است که جزو کراتين های سخت مي باشد‪.‬‬ ‫ساختمان ساقه ی مو از سه اليه تشکيل شده است‪:‬‬ ‫ کوتيکول يا اليه ی خارجي‬‫ اليه ی مياني يا کورتکس مو( اصلي ترين قسمت مو)‬‫ اليه ی داخلي يا مدوال يا مغز مو‬‫چرخه ی رشد مو‬ ‫آناژن‪ ،‬مرحله ی رشد مو مي باشد که بطور متوسط حدود ‪ 8‬سال طول مي کشد اما مي تواند از ‪ 1‬تا ‪ 1‬سال در افراد مختلف‬ ‫طول بکشد‪ %15-17 .‬موها در اين مرحله قرار دارند‪.‬‬ ‫کاتاژن‪ ،‬مرحله ی انتقال بين دو مرحله ی ديگر است‪ .‬يعني مرحله ی رشد تا تکامل حدود ‪ 8‬هفته طول مي کشد‪ %1 .‬موها در‬ ‫اين مرحله هستند‪.‬‬ ‫تلوژن‪ ،‬مرحله ی استراحت مو مي باشد‪ .‬حدود ‪ 8‬ماه طول مي کشد‪ %12 .‬موها در اين مرحله قرار دارند‪ .‬اين چرخه برای هر‬ ‫تار مو تکرار مي شود و موی جديد در کنار و يا از همان محل قبلي خارج مي شود‪.‬‬ ‫موی بچه ها بيشتر در مرحله ی آناژن قرار دارد‪ .‬بهمين دليل تعداد ريزش موی آنها کمتر از بالغين است‪.‬‬ ‫تعداد ريزش مو‬ ‫‪145‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫معموال تعداد ريزش موها در حد ‪ 100-150‬عدد در روز برای افراد بالغ و ‪ 50-70‬عدد در روز برای کودکان طبيعي است‪.‬‬ ‫انواع مو‬ ‫‪ - 1‬معمولی‪ :‬در نگاه براق و درخشنده بوده و در لمس نرم است‪ .‬پوست سر سالم و بدون جوش است‪ .‬اگر يك دسته مو‬ ‫را بلند کنيم به آهستگي سر جای خود بر مي گردد‪ .‬چربي طبيعي دارد‪.‬‬ ‫‪ - 2‬چرب‪ :‬به فاصله ی کوتاهي‪ ،‬چند ساعت پس از شستشو‪ ،‬موها به هم مي چسبند و در نگاه ابتدا براق و سپس مات و‬ ‫کدر مي شود‪ .‬موها شل بوده و اگر دسته ای از موها را بلند کنيم به سرعت سرجای خود بر مي گردد‪ ،‬شوره و خارش دارد و‬ ‫ممکن است پوست سر قرمز و جوش دار باشد‪ .‬چرب بودن پوست و مو بميزان زيادی به ويژگي ژنتيکي افراد بستگي دارد‪.‬‬ ‫‪ - 8‬خشک‪ :‬در نگاه مات و بدون درخشندگي است‪ .‬در لمس زبر و غير قابل انعطاف است‪ .‬هنگام برس زدن به حالت وز در‬ ‫مي آيد‪ .‬تمايل به ايجاد موخوره دارد‪.‬‬ ‫‪ - 4‬مختلط‪ :‬در موهای بلند شايع است‪ .‬پوست سر اين افراد چرب و موها در انتها خشك مي باشد‪ .‬خصوصيت هر دو موی‬ ‫خشك و چرب را دارد‪.‬‬ ‫عوامل موثر در رشد مو‬ ‫‪ ‬عوامل هورموني و زمينه ی ژنتيکي‪ ،‬جنس‬ ‫‪ ‬استرس‪ ،‬بيماری و بارداری‬ ‫‪ ‬مصرف داروها‪ ،‬تغذيه‪ ،‬آب و هوا‬ ‫ميزان رشد مو در شب سريع تر از روز و در موهای سياه بيشتر از موهای بلوند است‪.‬‬ ‫عوامل موثر در حاالت غير طبيعی مو عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ ‬حرارت بيش از حد‬ ‫‪ ‬مجاورت با آب دريا (نمك دار)‬ ‫‪ ‬آب استخر (کلردار)‬ ‫‪ ‬رنگ مو و استفاده از مواد شيميايي‬ ‫‪ ‬تحت کشش قرار دادن مو‬ ‫‪ ‬آلودگي هوا‬ ‫‪ ‬بيماری‬ ‫دقت د اشته باشيد سوء تغذيه و کمبود ويتامين بر روی پوست و مو تاثير گذاشته و سبب ريزش مو‪ ،‬وز شدن‪ ،‬شکنندگي‪،‬‬ ‫پوست دانه دار و‪ ...‬مي شود‪.‬‬ ‫علل ريزش مو‬ ‫ سوء تغذيه شامل کمبود روی‪ ،‬آهن‪ ،‬کلسيم و ويتامين ها‬‫‪ -‬اشکاالت عروقي که سبب نقصان در خون رساني به موها مي شود‪.‬‬ ‫‪146‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫ بيماری‪ :‬شايع ترين علت ريزش موی خانم ها کم خوني فقر آهن است‪ .‬در ساير بيماری ها مثل کم کاری يا پرکاری‬‫تيروئيد‪ ،‬بيماری های اتوايميون و راديوتراپي ريزش مو ديده مي شود‪.‬‬ ‫ برخي از داروها شامل آنتي متابوليت ها‪ ،‬آلوپورينول‪ OCP ،‬ها‪ ،‬هپارين‪ ،‬جنتامايسين‪ ،‬داروهای شيمي درماني و‬‫مسموميت با تاليوم‬ ‫ علل تروماتيك مثل کشش بيش از حد مو و فشار‬‫انواع ريزش مو ( ‪(ALOPECIA‬‬ ‫ تخريب فوليکول مو همراه با اسکار که غير قابل برگشت است‪.‬‬‫ ريزش موی موقت بدون تخريب فوليکول مو‪ .‬اسکار ندارد و قابل برگشت است و دو حالت دارد‪ :‬منطقه ای و منتشر‪.‬‬‫علل اين ريزش مو‪ :‬طاسي ارثي آندروژنيك‪ -‬طاسي ناشي از مواد شيميايي‪ -‬ريزش ناشي از اختالالت غدد داخلي‪ -‬ريزش در‬ ‫فاز تلوژن‪ -‬ريزش منطقه ای‪ -‬ريزش ناشي از بيماری ها (کم کاری هيپوفيز ‪ A‬مادرزادی و ‪ B‬اکتسابي‪ -‬کم کاری و پرکاری‬ ‫تيروئيد‪ -‬کم کاری پاراتيروئيد‪ -‬ديابت‪ -‬پرکاری غده ی فوق کليه‪ -‬عفونت های قارچي تريکوتيلومانيا) ‪ -‬ريزش ناشي از آسيب‬ ‫های خارجي‪ -‬ريزش در اثر مصرف داروها (ضدانعقادها‪ ،‬داروهای ضد فشارخون باال‪ ،‬ويتامين ‪ A‬به مقدار زياد)‪.‬‬ ‫موخوره‪ :‬دو يا چند شاخه شدن انتهای موها را موخوره مي گويند و بيشتر در کساني که موی بلند دارند ديده مي شود‪.‬‬ ‫درمان‪ :‬کوتاه کردن مو از قسمت باالی موخوره‪ -‬بکار بردن نرم کننده جهت پيشگيری و ساير مراقبت های موها‪ -‬بکار بردن‬ ‫شامپو با ‪ PH‬اسيدی يا خنثي‬ ‫شوره ی سر‪ :‬شوره ی سر يا سبوره ‪ pitiriasis capitis‬با پوستهريزی پوست سر مشخص ميشود که همراه با خارش و‬ ‫گاهي اوقات همراه با قرمزی ميباشد‪ .‬شوره ی سر نوع خفيف درماتيت سبوروئيك ميباشد‪ .‬درماتيت سبوروئيك يا درماتيت‬ ‫شورهای به ضايعات قرمز و پوستهدار پوست که با توليد سبوره (پوستههای چرب يا خشك سفيد رنگ) و خارش همراه است‪،‬‬ ‫گفته ميشود‪ .‬اين بيماری مسری نيست‪ .‬پوست سر بطور طبيعي در اثر اليه اليه شدن طبقه ی شاخي آن اليههای شاخي قديمي‬ ‫را ازدست داده و اليههای جديد جايگزين ميگردند‪ .‬اين عمل آهنگ و ريتم طبيعي و مشخصي دارد اگر آهنگ و سرعت ريزش‬ ‫پوستههای طبقه ی شاخي مو از حالت طبيعي خارج شده و تشديد و تسريع شود حالتي به نام شوره ی سر ايجاد ميگردد‪.‬‬ ‫شوره ی سر به حدی شايع است که برخي متخصصان آن را امری طبيعي ميدانند‪.‬‬ ‫علل شوره ی سر‬ ‫شوره ی سر بداليل مختلفي از قبيل تغذيه ی نادرست‪ ،‬هيجان و نگراني و استرس‪ ،‬هوای گرم و مرطوب يا سرد و خشك‪،‬‬ ‫پوست چرب‪ ،‬تعريق زياد‪ ،‬عدم تعادل هورمون ها بخصوص آندروژن ها‪ ،‬مصرف بيرويه ی مواد آرايشي مو و عدم رعايت‬ ‫نظافت مو (شامپو نزدن مرتب‪ ،‬عدم شست وشوی کافي سر متعاقب استفاده از شامپو و يا باقي ماندن بقايای صابون در پوست‬ ‫سر)‪ ،‬همچنين گاهي به علت بيماری قارچي ظاهر ميشود‪.‬‬ ‫به گفته ی بعضي متخصصين علل اصلي شوره ی سر تغذيه ی نامناسب است لذا رژيم غذايي مناسب برای درمان آن توصيه‬ ‫ميشود‪ .‬پرهيز از خوردن چربيهای حيواني‪ ،‬پرهيز از زيادهروی در مصرف شيريني ها‪ ،‬شکالت‪ ،‬آجيل‪ ،‬غذاهای سرخ شده و‬ ‫پر ادويه سالمت را به موها باز ميگرداند‪ .‬برای کساني که با مشکل شوره ی سر رو برو هستند خوردن سبزی ها و ميوه ها و‬ ‫‪147‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫مواد پروتئيندار به مقدار فراوان تجويز ميشود‪ .‬غذاهايي که ويتامين های ‪ B ،E ، A‬و پروتئين به حد کافي دارند از شوره ی‬ ‫سر جلوگيری ميکنند‪.‬‬ ‫قارچ ها روی پوست سر بسياری افراد وجود دارند اما همه ی اين افراد به شوره ی سر مبتال نيستند‪ .‬شوره ی سر در افراد‬ ‫مختلف‪ ،‬شدت های مختلفي دارد‪ .‬نوعي قارچ عامل زمينه ای ايجاد سبوره در پوست سر است که موجب التهاب پوست سر مي‬ ‫شود‪ .‬قارچ ها ابتدا روی پوست سر و بعد روی چربي موجود در پوست سر ساکن ميشوند‪ .‬آنها اين چربي ها را به اسيدهای‬ ‫چرب دلخواه خودشان تجزيه ميکنند و حتي موادی را که مانع و مزاحم رشد آنهاست از بين ميبرند‪ .‬اين التهاب باعث ميشود‬ ‫سلول های پوست سر سريع تر تقسيم شده و محيط مناسبي برای رشد قارچ ها فراهم شود‪ .‬همه ی اين عوامل سبب مي شوند‬ ‫تا تقسيم سريع تر سلولهای پوست سر و در نتيجه شوره ی سر ايجاد شود‪ .‬هنوز هم کسي نميداند علت چند ميليون پوسته ی‬ ‫سر که هر روزه روی لباس افراد مختلف ميريزد چيست‪ .‬در شرکت های سازنده ی شامپوهای ضد شوره‪ ،‬ميکروبيولوژيست‬ ‫ها بدقت مشغول رشد دادن قارچ هايي هستند که از پوستههای ريز سر به وجود آمدهاند‪ .‬هدف آنها اين است که بفهمند اين قارچ‬ ‫ها روی چه موادی بهتر رشد ميکنند‪ .‬اگر آنها اين مطلب را بفهمند و بتوانند تغيير مختصری در اين مواد که روی پوست سر‬ ‫وجود دارند ايجاد کنند درمان شوره ی سر را کشف کردهاند‪.‬‬ ‫دو گونه از قارچ ها که باعث شوره ی سر مي شوند شامل‪« :‬ماالسزيا وستريکتا» و «ماالسزيا گلوبوسا» مي باشند‪ .‬تنها علتي‬ ‫که باعث شده است همه فکر کنند «ماالسزيا فورفور» عامل شوره سر است اين است که اين قارچ روی محيط های کشت رشد‬ ‫ميکند‪ .‬اما دوگونه ی ديگر حساس تر از آن هستند که روی چربي های حيوانات يا گياهان رشد کنند و برای رشد حتما نياز به‬ ‫چربي پوست انسان دارند‪.‬‬ ‫علت شوره ی سر التهاب پوست سر است و بيماری هايي همچون اگزما‪ ،‬پوستهريزی شديدی در پوست سر بوجود ميآورد‬ ‫و گاهي بيماری های عفوني مثل زرد زخم و شپش سر يا پديکولوز به صورت پوسته در سر ظاهر ميشوند‪ .‬ساير اختالالت‬ ‫پوستي از جمله درماتيت سبوروئيك و درماتيت آتوپيك‪ ،‬آکنه ی روزاسه‪ ،‬پسوريازيس‪ ،‬چاقي‪ ،‬بيماری پارکينسون‪ ،‬استفاده از‬ ‫لوسيونهای خشك کننده ی حاوی الکل و بيماری ايدز از بيماری هايي هستند که باعث شوره ی شديد سر مي شوند‪.‬‬ ‫پيشگيری و درمان شوره ی سر‬ ‫بطور قطعي پيشگيری ندارد‪ .‬اما برای به حداقل رساندن شدت يا دفعات شعلهور شدن بيماری ميتوان از روش های زير‬ ‫استفاده نمود‪:‬‬ ‫‪ ‬برس زدن مرتب موها در درمان شوره ی سر اهميت زيادی دارد زيرا سبب ميشود که جريان خون سريع تر شود‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫شستشوی روزانه ی موی سر با شامپوی مناسب (برای رفع شوره ی مختصر سر ميتوان از شامپوهای طبي ضد‬ ‫شوره از جمله سلنيوم سولفايد‪ ،‬کتوکونازول‪ ،‬پريتنيوم زينك و انواع شامپوهای پليتار و شامپوهای آنتي سپتيك و نيز‬ ‫لوسيونهای نرم کننده ی پوست استفاده نمود‪ .‬در موارد شديدتر امکان دارد شامپوهای حاوی قطران يا کرم حاوی کورتيزون‬ ‫تجويز شود‪ .‬در شوره ی شديد سر (با پوسته ريزی) پماد ‪ 5‬درصد اسيد ساليسيليك مفيد است)‪.‬‬ ‫آزمايشی جهت تشخيص انواع مو‬ ‫دو روز پس از شستشو‪ ،‬موی سر را با دست کنار بزنيد‪ .‬در حالت طبيعي نبايد قرمزی‪ ،‬جوش و شوره ی سر داشته باشد‪.‬‬ ‫يك تکه کاغذ نازک (کاغذ مومي) برداريد و روی پوست سر بگذاريد و دو دقيقه آن را نگه داريد‪ .‬اگر چربي روی کاغذ در محل‬ ‫‪141‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫انگشت مشاهده نشد پوست سر خشك است‪ .‬اگر اندکي آلودگي و چربي در قسمت تماس انگشت با کاغذ مشاهده شد پوست‬ ‫معمولي است و در صورتي که کاغذ خيلي چرب شد پوست سر‪ ،‬چرب است‪ .‬در نوع مختلط‪ ،‬پوست سر چرب و موها در انتها‬ ‫خشك هستند‪.‬‬ ‫آشنايی با ‪ PH‬و فلور طبيعی پوست‬ ‫‪ PH‬پوست در بخش بزرگي از بدن اسيدی است (از ‪ 4/2-6/1‬متغير است)‪ PH .‬پوست بسته به سن‪ ،‬جنس‪ ،‬نقاط بدن و‬ ‫بيماری تغيير مي کند‪ .‬پوست توسط تنفس سطحي و خروج گاز کربنيك از سطح‪ ،‬ذرات اليه ی شاخي و ميکروب های طبيعي‬ ‫پوست ‪ PH‬را ثابت نگه مي دارد‪ .‬نکته ی مهم در مراقبت از پوست آن است که ‪ PH‬پوست هميشه در سطح اسيديته ی پايين نگه‬ ‫داشته شود که اين حالت از رشد ميکروب هم جلوگيری مي کند‪ .‬صابون ها بعلت خاصيت قليايي که دارند با پوست واکنش داده‬ ‫و سبب تخريب اليه ی محافظ پوست مي شوند‪.‬‬ ‫عوامل موثر در اسيديته ی پوست‬ ‫‪ ‬اسيد چرب موجود در ترشحات غده ی چربي‪ ،‬کراتين سطح پوست‬ ‫‪ ‬اسيد الکتيك موجود در ترشحات غدد عرق‬ ‫‪ ‬اسيد آمينه ی موجود در اليه های اپيدرم (اليه ی آب‪ -‬چربي)‬ ‫‪ ‬اسيد مانتل روی سطح پوست‬ ‫‪ ‬تنفس پوست و آزاد شدن اسيد کربنيك‬ ‫‪ ‬فلور ميکروبي و نقش آن در هضم چربي ها و ايجاد اسيد چرب‬ ‫در بدن در نواحي زير بغل و کشاله ی ران‪ PH ،‬خنثي يا تا حدی قليايي است‪ .‬پوست مردان اسيدی تر است و پوست نوزادان‬ ‫تا حدود ‪ 2‬سالگي خنثي است‪.‬‬ ‫عوامل موثر بر ‪ PH‬پوست‬ ‫عوامل داخلی‪ :‬مانند رطوبت پوست‪ ،‬ترشحات غدد چربي پوست‪ ،‬نژاد‪ ،‬سن‪ ،‬عوامل بيماری يا بيماری زا و نقاط مختلف بدن‬ ‫عوامل خارجی‪ :‬مصرف صابون ها‪ ،‬شوينده ها و فرآورده های آرايشي_ بهداشتي‬ ‫جذب پوستي از راه منافذ عرق و منافذ غدد چربي انجام مي شود و عواملي که مي تواند مانع جذب پوستي شود شامل موارد‬ ‫زير است‪:‬‬ ‫‪ ‬قشر شاخي پوست که اگر برداشته نشود سطح جذب را کاهش مي دهد‪.‬‬ ‫‪ ‬گرد و خاک و آلودگي محيط زيست که مانع نفوذ مواد به پوست مي گردند‪.‬‬ ‫‪ ‬چربي پوست که با افزايش ترشح و بسته شدن منافذ غدد چربي مانع جذب مي باشد و بخصوص از عبور آن دسته از‬ ‫موادی که نمي توانند چربي را در خود حل کنند جلوگيری مي کند‪.‬‬ ‫‪ ‬خاصيت اسيدی پوست که مانع ورود ميکروب ها و باکتری ها به داخل بدن مي گردد‪.‬‬ ‫‪149‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ ‬سدی که ناشي از بار الکتريکي سلول ها است و مانع نفوذ آب و مايعات خارجي به داخل بدن بوده و از طرف ديگر مانع‬ ‫خروج مايعات داخلي بدن به خارج از آن مي گردد‪.‬‬ ‫موادی که قابل جذب هستند‪:‬‬ ‫آب‪ -‬گازها‪ -‬اسانس های گياهي‪ -‬ويتامين ها‪ -‬روغن ها و چربي ها‬ ‫اصول بهداشت پوست‬ ‫پيشگيری از آسيب به پوست و رعايت بهداشت و سالمت پوست با‪:‬‬ ‫ انتخاب صحيح فرآورده بسته به نوع پوست‬‫ پاک کردن صحيح پوست‬‫ استفاده از ضدآفتاب مناسب پوست‪ ،‬کرم روز‪ ،‬دور چشم‪ ،‬کرم شب در صورت نياز‬‫‪ -‬استفاده از مرطوب کننده ی مناسب در صورت نياز‬ ‫ خواب کافي‪ -‬تغذيه ی مناسب‪ -‬مصرف آب فراوان‪ -‬مصرف ترکيبات دارای ويتامين ‪c‬‬‫از عوامل آسيب رسان پوست مي توان به نور آفتاب‪ ،‬اشعه ماوراء بنفش‪ ،‬سيگار‪ ،‬الکل‪ ،‬ترومای مکرر‪ ،‬اختالالت هورموني‪،‬‬ ‫سرما و گرمای شديد اشاره کرد‪.‬‬ ‫انواع پوست‬ ‫پوست طبيعي_ پوست چرب _ پوست خشك_ پوست مختلط‬ ‫پوست طبيعی‪ :‬در نژاد سفيد‪ ،‬رنگ پوست يکنواخت و صورتي ماليم بوده و در لمس‪ ،‬نرم و يك دست مي باشد‪ .‬بدون لك و‬ ‫جوش‪ ،‬کومدون‪ ،‬کوپروز و کيست چربي مي باشد‪ .‬نه زبر است و نه خشك‪ .‬بلکه شفاف و درخشان است و سطح يکسان و‬ ‫يکنواختي دارد‪ .‬بيشتر در افراد تا سن جواني ديده مي شود‪.‬‬ ‫پوست خشک‪ :‬پوستي است نازک که در نگاه منفذی ندارد‪ .‬در لمس زبر است‪ .‬نسبت به حرارت بسيار حساس است‪ .‬روی سطح‬ ‫آن پوسته وجود دارد‪ .‬ممکن است لکه های قرمز کوپروز داشته باشد‪ .‬چروک های ظريف روی پوست مشاهده مي شود‪ .‬حالت‬ ‫کشيدگي احساس مي شود و به راحتي توسط صابون تحريك مي شود‪.‬‬ ‫پوست چرب‪ :‬بعلت ترشح بيش از حد غدد چربي‪ ،‬اين پوست مرطوب بوده و صاف تر بنظر مي رسد‪ .‬چين و چروک سطحي‬ ‫پوست کمتر مي باشد‪ .‬در نگاه ضخامت بيشتری دارد و براق است‪ .‬منافذ باز داشته و مشکل اين نوع پوست وجود کومدون و‬ ‫جوش مي باشد‪.‬‬ ‫پوست مختلط‪ :‬شايع ترين نوع پوست هم در خانم ها و هم در آقايان پوست مختلط است که در آن در ناحيه ی ‪ TZONE‬نواحي‬ ‫مرکزی صورت يعني وسط پيشاني‪ ،‬بيني و اطراف آن‪ ،‬چانه و اطراف دهان چرب تر است و قسمت های محيطي يعني دو طرف‬ ‫پيشاني‪ ،‬گونه ها و دور چشم خشك است‪ .‬نگهداری اين قبيل پوست ها سخت تر است‪.‬‬ ‫‪150‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫آزمايشی جهت تشخيص انواع پوست‬ ‫صبح پس از برخاستن از خواب‪ ،‬صورت با آب و صابون شسته شده و خشك گردد‪ .‬پس از آن از هيچ ترکيبي بر روی‬ ‫پوست استفاده نشود‪.‬‬ ‫ اگر از همان هنگام صبح‪ ،‬روی پوست بيني احساس پوسته پوسته شدن شد پوست خشك است‪.‬‬‫ اگر پوست روی بيني تا عصر فقط کمي چرب شده باشد پوست معمولي است‪.‬‬‫ اگر پوست روی بيني چرب و اطراف آن پوسته پوسته شد پوست مختلط است‪.‬‬‫ اگر پوست روی بيني از صبح يا تا ظهر خيلي چرب شده بود پوست چرب است‪.‬‬‫دقت شود نوع پوست هميشه يکسان نيست و با افزايش سن‪ ،‬تغيير در نحوه ی زندگي‪ ،‬تغيير در آب و هوا و محيط زندگي‪،‬‬ ‫فصل‪ ،‬بيماری و نوع شغل پوست تغيير مي نمايد که بايد همراه با آن مراقبت را هم تغيير داد‪.‬‬ ‫نقش بهداشت روان در سالمت پوست و مو‬ ‫پوست بخشي از کل سيستم بدن است و هر گونه تغييری در آن مي تواند منعکس کننده ی اختالالت جسمي و يا روحي‬ ‫باشد‪ .‬فشارهای روحي‪ ،‬تنش‪ ،‬استرس و اضطراب ‪ ،‬ترس و عصبانيت اثر خود را در پوست نشان داده باعث قرمز شدن يا رنگ‬ ‫پريدگي پوست مي گردند‪ .‬خارش عصبي‪ ،‬درماتيت‪ ،‬تريکوتايلومانيا (بيمار تمايل به کندن موهای خود دارد)‪ ،‬خراش های عصبي‬ ‫(‪ Excoriation‬نوروتيك)‪ ،‬پازيتوفوبيا ( شخص پوست خود را مرتب مي خراشد و تصور مي کند روی پوستش حشره ای در‬ ‫حال حرکت است)‪ ،‬آلوپسي آره آتا (ريزش موی منطقه ای) ‪ ،‬يك سری بيماری های آلرژيك و اگزما‪ ،‬خارش مقعد و جويدن ناخن‬ ‫همگي مثال هايي از اثرات عوامل رواني بر پوست و ضمائم آن است‪.‬‬ ‫شناخت موارد غير طبيعی در پوست‬ ‫هرگونه عالئمي بر روی پوست‪ ،‬اعم از زخ م تا لك و کك و مك بايد ابتدا به پزشك ارجاع داده شوند تا در صورت نياز‬ ‫درمان شوند و سپس به مراقبت های بهداشتي پرداخت‪ .‬اين گونه عالئم شامل‪:‬‬ ‫‪ ‬زگيل‬ ‫‪ ‬هر نوع خال که خارش و خونريزی داشته و يا در حال بزرگ شدن است (انواع مالنوم‪ ،‬هماگريوم و‪.)...‬‬ ‫‪ ‬ريزش مو در قسمت خارجي ابرو و پيدايش لك پوست به همراه ضخامت پوست (جذام)‬ ‫‪ ‬هر نوع زخم طول کشيده بخصوص در ناحيه ی صورت‬ ‫‪ ‬تعريق بيش از حد (پرکاری تيروئيد يا ديابت)‬ ‫‪ ‬وجود خونريزی نقطه ای زير پوست (بيماری های انعقادی)‬ ‫‪ ‬وجود هر نوع بثورات پوستي‬ ‫تعريف چند ضايعه ی پوستی و نکات درمانی آن‬ ‫‪151‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫ماکول )‪ :(MACULE‬ضايعات هم سطح پوست و غير قابل لمس که کوچك تر از ‪ 1‬سانتيمتر هستند و به رنگ های قرمز‪ ،‬آبي‪،‬‬ ‫قهوه ای و‪ ...‬ديده مي شوند‪ .‬ماکول های بزرگ ‪ PATCH‬يا لك ناميده مي شود و شايع ترين علت پيدايش آن تحريك‬ ‫مالنوسيت ها توسط نور خورشيد است‪.‬‬ ‫پيشگيری‪ :‬استفاده از ضد آفتاب مناسب‬ ‫درمان‪ :‬پيلينگ و بکار بردن کرم ضد لك‬ ‫فرکل يا کك و مك نوعي ماکول های بسيار ريز هستند که در اثر تابش نور خورشيد ايجاد مي شوند‪ .‬از نظر اندازه کمتر از‬ ‫‪ 5‬ميلي متر هستند اما ‪ PATCH‬يا لك به اندازه ی ‪ 1‬تا ‪ 1/5‬سانتيمتر است‪.‬‬ ‫نکته‪ :‬با توجه به آنکه در پديده ی کراتينيزاسيون‪ ،‬مالنوسيت ها مجددا شروع به فعاليت نموده و از بين نمي روند لذا بعد از‬ ‫قطع فرآورده های ضد لك مشاهده مي کنيد که لك ها بحالت اول باز گشته اند‪.‬‬ ‫پاپول (‪ :)PAPULE‬ضايعات قابل لمس هستند که قوام سفت دارند مثل زگيل‪ ،‬خال و ‪...‬‬ ‫درمان زگيل و خال‪ :‬معموال برداشتن ضايعه با کوتر‪ ،‬کرايو يا ليزر است‪.‬‬ ‫کومدون (‪ :)COMEDON‬توده ای تشکيل شده از ترشحات غده ی چربي و بقايای سلولهای شاخي پوست در منفذ رويش مو که‬ ‫مي تواند بصورت سر باز (سياه رنگ) و سربسته (سفيد رنگ) باشد‪.‬‬ ‫درمان‪ :‬پاک سازی پوست و تخليه توسط روش های شيميايي يا مکانيکي (کومدواکستراکتور)‬ ‫ميليا (‪ :)MILIA‬کيست يا کيسه های کوچك بدون منافذی هستند که در اطراف منافذ عرق در سطح پوست در اثر تجمع اليه ی‬ ‫شاخي (کراتيني) بصورت توده ای بوجود مي آيند که کوچك‪ ،‬سخت و سفيد است‪ .‬در لمس سفت است و در نواحي دور چشم‬ ‫ديده مي شود‪.‬‬ ‫درمان‪ :‬پاک سازی و تخليه با سر سوزن استريل‬ ‫آکنه (‪ :)ACNE‬به مجموعه ی دانه های سر سياه‪ ،‬کومدون‪ ،‬جوش عفوني‪ ،‬قرمز و چرکي و‪...‬آکنه مي گويند که در پيدايش آن‬ ‫ازدياد ترشح غدد چربي‪ ،‬تکثير باکتری پروپيوني باکتريوم آکنه‪ ،‬التهاب و شاخي شدن غير طبيعي فوليکوالر نقش دارند‪.‬‬ ‫درمان‪ :‬موارد حاد ارجاع به پزشك متخصص‪ .‬در ساير موارد استفاده از کرم های پيلينگ ‪ AHA‬و يك شوينده ی ماليم سپس‬ ‫ارجاع به پزشك‬ ‫کدورت پوست‪ :‬ناشي از ضخيم شدن طبقه ی شاخي است که به پوست حالت زبری داده و رنگ پوست هم شفافيت خود را از‬ ‫دست مي دهد‪.‬‬ ‫پيشگيری‪ :‬مراقبت مناسب‪ ،‬دوری از آلودگي و پاک سازی پوست‬ ‫درمان‪ :‬اسکراب يا پوسته برداری با پيلينگ سبك‪ ،‬پاک سازی عميق و پيلينگ با ‪AHA‬‬ ‫چروك پوست‪ %20 :‬علت آن افزايش سن و ‪ %10‬بعلت نور خورشيد‪ ،‬سيگار‪ ،‬استرس و غيره است‪.‬‬ ‫‪152‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫پيشگيری‪ :‬دوری از عوامل ايجاد کننده مثل نور خورشيد و استف اده از ضد آفتاب مناسب‪ ،‬مرطوب کننده‪ ،‬نرم کننده‪ ،‬اليه بردارها‬ ‫و فرآورده های ضد چروک ‪.ANTI-WRINKLE‬‬ ‫درمان‪ :‬پاک سازی‪ -‬پيلينگ با ‪ -AHA‬هيدرودرمي‪ -‬ليفتينگ‬ ‫پرمويی يا موهای زائد‪ :‬از مشکالتي است که پس از مشخص شدن علت‪ ،‬در رفع آن بايد کوشيد‪.‬‬ ‫بهترين درمان‪ :‬الکتروليز‬ ‫‪ :Keratosis pilaris‬برخي افراد در قسمت خارجي بازو‪ ،‬باسن و ران دانه های ريزی دارند که به پوست مرغي نيز معروف‬ ‫است‪ .‬اين ضايعه ژنتيکي است و در افرادی که پوست خشك دارند بيشتر ديده مي شود‪.‬‬ ‫درمان کمکي‪ :‬استفاده از اليه بردار و بکار بردن نرم کننده‬ ‫پوست پرتقالی )‪ :(Orange skin‬برخي از افراد پوست چرب با منافذ باز دارند که بر اثر قرار گرفتن طوالني مدت در معرض‬ ‫نور خورشيد اين حالت تشديد مي شود‪.‬‬ ‫درمان کمکي‪ :‬پاک سازی و پيلينگ‬ ‫ترك پوست‪ :‬خشکي بيش از حد پوست سبب ترک پوست مي شود که در نواحي کف دست و پا بيشتر شايع است‪.‬‬ ‫درمان‪ :‬استفاده از نرم کننده ها و درمان های مراقبتي‬ ‫بيماری ها و ضايعات (مشکالت) پوستی‬ ‫بعضي عوامل بيماری زا شامل باکتری‪ ،‬ويروس‪ ،‬انگل و قارچ مي باشند‪ .‬بعضي بيماری ها التهابي بوده و برخي در اثر‬ ‫واکنش های آلرژيك هستند‪.‬‬ ‫ عفونت های باکتريايي‪ :‬مثل زرد زخم‪ ،‬فوليکوليت‪ ،‬کورک‪ ،‬عفونت بافت پيرامون ناخن (پارونيکيا)‬‫ عفونت های ويروسي‪ :‬مثل تبخال (هرپس)‪ ،‬زونا و زگيل‬‫ عفونت های انگلي‪ :‬مثل گال‪ ،‬شپش و سالك‬‫ عفونت های قارچي‪ :‬مثل قارچ سر ‪ ،TINEA‬قارچ ناخن‪ ،‬قارچ تنه‪ ،‬قارچ الی انگشتان پا و‪...‬‬‫ ضايعات غدد مولد چربي‪ :‬آکنه‪ -‬کيست های چربي‬‫ اختالالت رنگدانه ای‪ :‬بصورت افزايش يا کاهش رنگدانه روی پوست مثل لك‪ ،‬کك و مك‪ ،‬پيسي يا ‪VITILIGO‬‬‫ خال ها‪ :‬که مي توانند عروقي يا مادرزادی باشند (بعضي از همانژيوم ها‪ ،‬ماه گرفتگي‪ ،‬خال توت فرنگي‪ ،‬خال عنکبوتي)‪.‬‬‫ ضايعات ناشي از رشد بي رويه ی پوست‪ :‬پسوريازيس‪ -‬حساسيت پوستي‬‫ ضايعات آلرژيك‪ :‬کهير‪ -‬واکنش های دارويي و گزش حشرات‬‫‪ -‬التهابات پوستي (درماتيت)‪ :‬اگزما‬ ‫انواع تغيير رنگ پوست و علل آن‬ ‫‪158‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫ تيره و برنزه شدن در اثر نور خورشيد و همچنين لك و کك و مك در اثر نور خورشيد‬‫ اختالل مادرزادی بصورت ساخته نشدن رنگدانه (بيماری آلبينيسم يا زالي)‬‫ اختالل مادرزادی در افزايش ساخته شدن رنگدانه‪ ،‬مثل خال های مادرزادی يا ماه گرفتگي (لك های شرابي رنگ که به‬‫رنگ های قرمز‪ ،‬آبي يا ارغواني ديده مي شوند)‪.‬‬ ‫ از بين رفتن رنگدانه (اکتسابي) که به آن ويتيليگو يا پيسي گفته مي شود‪.‬‬‫ اختالف رنگ پوست بعلت نحوه ی انتشار رنگدانه در نقاط مختلف بدن‬‫ بسياری از بيماری های پوست يا بيماری های ديگر که تظاهرات پوستي دارند باعث تغيير رنگ پوست مي شوند‪ .‬از‬‫جمله بيماری های قارچي (‪ ،)TINEA VERSICALOR‬بيماری های دانه دار (سرخك‪ ،‬مخملك‪ ،‬آبله مرغان و‪ ،)...‬تبخال‪ ،‬زونا‪ ،‬زرد‬ ‫زخم‪ ،‬آکنه‪ ،‬اگزماها‪ ،‬التهابات پوستي و بيماری های پوستي و‪...‬‬ ‫ تغيير رنگ پوست بعلت افزايش سن )‪ (Aging‬که مي تواند به اشکال مختلفي باشد‪ .‬کك و مك‪ ،‬لك بخصوص پشت دست‬‫سالمندان که به آن لنتيگو (‪ )LENTIGO‬مي گويند و يا ويتيليگو و کوپروز‪.‬‬ ‫ گرما و سرما هر دو سبب سوختگي مي شوند و با تغيير در عروق سطحي پوست و انقباض و انبساط آن تغيير در رنگ‬‫پوست ايجاد مي کنند که به شدت و درجه ی سوختگي مربوط است‪.‬‬ ‫ بارداری انواع تغيير رنگ در پوست را سبب مي شود‪ .‬کلوآسما يا مالسما روی صورت و گردن (که بصورت قرينه مي‬‫باشد)‪ ،‬ترک يا شيار حاملگي روی شکم (استريا) ‪ ،‬واريس روی پا و تغيير رنگ بنفش‪ ،‬ايجاد رگ های عنکبوتي و ‪ SKIN TAG‬ها‬ ‫از اين جمله هستند‪.‬‬ ‫ داروها و از آن جمله قرص های ضد بارداری‬‫ فرآورده های آرايشي‪ ،‬عطرها و دئودورانت های حاوی برگاموت‪ ،‬پسورالن و ‪ PABA‬سبب ضايعات مالنودرم مي‬‫شوند‪.‬‬ ‫ خال های سياه و قهوه ای‬‫ تغيير رنگ پوست بعلت تحريك‪ :‬تحريك آکنه يا کومدون مي تواند پوست ناحيه ی مجاور و مالنوسيت های آن را‬‫تحريك کرده و ايجاد لك نمايد‪ .‬اين عارضه بيشتر در افراد با پوست تيره اتفاق مي افتد که به آن پر رنگي پس از التهاب مي‬ ‫گويند (‪.)Post Inflamatory Pigmentation‬‬ ‫‪ -‬سوء تغذيه گاهي سبب قهوه ای شدن دور لب‪ ،‬دور چشم و رنگ پريدگي بقيه ی صورت مي شود‪.‬‬ ‫آشنايی با علل و مکانيزم ايجاد جوش‬ ‫جوش يا آکنه يك اختالل مزمن و چند علتي غده ی چربي يا واحد پيلوسباسه ی پوست است و تقريبا تمام افراد در طول عمر‬ ‫خود به درجات متفاوتي از آن دچار مي شوند‪ .‬از نظر شدت در انواع خفيف‪ ،‬متوسط و شديد ديده مي شود‪.‬‬ ‫عوامل اصلی ايجاد کننده ی آکنه‬ ‫‪ -‬افزايش توليد چربي پوست (سبوم)‬ ‫‪154‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫ شاخي شدن غير طبيعي پوست و مجاری فوليکول مو يا غدد چربي که سبب اختالل در خروج ترشحات مي شود و با‬‫تجمع چربي همراه است‪.‬‬ ‫ تکثير ميکروب مربوطه (پروپيوني باکتريوم آکنه)‬‫ التهاب‬‫غدد چربي بطور طبيعي در تمام سطح پوست گسترش دارند و مسئول چرب نگه داشتن سطح پوست مي باشند و به علت‬ ‫دارا بودن بعضي مواد دارای خاصيت ضدميکروبي و ضدقارچي نيز مي باشند‪ .‬اين غدد در کف دست و پا و لـب وجود‬ ‫ندارند و بيشترين تراکم آنها در ناحيه ی صورت‪ ،‬سر‪ ،‬سينه و قسمت باالی پشت مي باشد‪.‬‬ ‫آکنه بيشتر در ناحيه ی صورت ديده مي شود و بصورت انواع کومدون (جوش های ريزی که بصورت سر سياه و سر‬ ‫سفيد ديده مي شوند )‪ ،‬پاپول (جوش های برجسته و قرمز رنگ)‪ ،‬پاسچول (جوش های چرکي) و باالخره کيست (جوش‬ ‫های بزرگ و دارای عمق و مواد داخل آنها) بروز مي کنند‪.‬‬ ‫مراحل تشکيل آکنه‬ ‫‪ ‬تشکيل ميکروکومدون بعلت افزايش توليد غدد چربي و شاخي شدن غير طبيعي مجاری غدد و پوست‬ ‫‪ ‬تبديل ميکروکومدون به کومدون که سر سياه يا سر سفيد است و محيط مناسبي برای رشد ميکروب مي باشد‪ .‬اگر‬ ‫کومدون در سطح درم باشد آکنه ی چرکي بروز مي کند‪ .‬اگر عمقي تر باشد بصورت گره دردناک (کيست) بروز مي کند‪.‬‬ ‫عوامل موثر در ايجاد آکنه‬ ‫هورمون ها (پروژسترون‪ ،‬تستوسترون و تيروکسين)_ آب و هوا و تعريق زياد_ تحريك مکانيکي (فشار و ماساژ پوست)_‬ ‫داروها (کورتيکوستروئيدها‪ OCP ،‬ها‪ ،‬ترکيبات حاوی يد‪ ،‬مواد حاجب‪ ،‬برخي ويتامين های گروه ‪ ،B‬فني توئين‪ ،‬باربيتورات ها‪،‬‬ ‫ايزونيازيد)‪ -‬مواد شيميايي و صنعتي‪ -‬مواد آرايشي‪ -‬تغذيه‪ -‬ميکروب ها‪ -‬ژنتيك‪ -‬استرس و فشارهای رواني و افزايش ترشح‬ ‫چربي پوست يا سبوره‪.‬‬ ‫درمان آکنه‬ ‫درمان آکنه بسته به نوع آن انجام مي شود‪ .‬اصول کلي درمان آکنه شامل‪:‬‬ ‫‪ ‬رعايت بهداشت پوست‪ :‬توصيه به شستشوی روزی دوبار نواحي دارای جوش با صابون هايي که خاصيت اسيدی‬ ‫دارند_ عدم دستکاری جوش‬ ‫‪ ‬عدم استفاده از لوازم آرايشي چرب‬ ‫‪ ‬استفاده از داروهای آنتي ميکروبيال با توصيه ی پزشك معالج‬ ‫‪ ‬استفاده از درمان های موضعي شامل انواع کرم های آنتي ميکروبيال‪ ،‬اليه بردار و مرطوب کننده‬ ‫‪ ‬استفاده از کرم ضدآفتاب مناسب‬ ‫عملکرد برخی فرآورده های پوستی‬ ‫ محصوالت اسکراب‪ :‬سبب برداشتن سلول های اضافي مرده در سطح پوست مي شوند و کار پاکسازی را انجام‬‫مي دهند‪.‬‬ ‫‪155‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫ محصوالت اليه برداری يا پيلينگ‪ :‬از بعد از سلول مرده شروع به تخريب قسمت هايي از اپيدرم مي نمايند‪ .‬عملکرد اين‬‫فرآورده ها توسط نوسازی سلولي و افزايش کراتينيزاسيون‪ ،‬فعال نمودن فيبروبالست ها و افزايش جريان خون مويرگي انجام‬ ‫مي شود‪.‬‬ ‫تفاوت محصوالت ‪ AHA‬و ‪BHA‬‬ ‫محصوالت ‪ AHA‬دارای عم ق و نفوذ بيشتر و خاصيت تحريك کنندگي باالتری هستند‪ .‬لذا در پوست های خشك و حساس‬ ‫بهتر است از محصوالت ‪ BHA‬بعنوان اليه بردار استفاده نمود‪.‬‬ ‫فرآورده های ضد آفتاب‬ ‫پرتوهای خورشيد دو دسته هستند‪:‬‬ ‫ مرئي‬‫ نامرئي‬‫پرتوهای نامرئي خود نيز دو دسته مي باشند‪:‬‬ ‫ مادون قرمز )‪(IR‬‬‫ ماورای بنفش )‪(UV‬‬‫اشعه ی ‪ UV‬سه قسمت دارد‪:‬‬ ‫‪ 324- 44( UVA ‬نانومتر)‪ -‬عامل اصلي پيری‪ ،‬تيره شدن پوست و پيگمانتاسيون بوده که ‪ %80‬آن توسط درم جذب مي‬ ‫شود‬ ‫‪ 204-324( UVB ‬نانومتر)‪ -‬عامل اصلي برنزه شدن‪ ،‬آفتاب سوختگي و قرمزی پوست است‪ %20 .‬توسط اپيدرم و ‪%10‬‬ ‫توسط درم جذب مي شود‪.‬‬ ‫‪ 194-204( UVC ‬نانومتر)‪ -‬عامل اصلي سرطان پوست بوده و مخرب ترين اشعه ی ‪ UV‬است که توسط اليه ی ازن‬ ‫جذب مي شود‪.‬‬ ‫اليه ی ازن مانع رسيدن پرتوهای کشنده مثل گاما و ايکس و کيهاني به پوست مي شود‪.‬‬ ‫سدهای محافظ در برابر خورشيد‬ ‫ سد محافظ اليه ی شاخي‬‫ مالنين‬‫‪ -‬سيستم ايمني پوست (سلول های النگرهانس و لنفوسيت ها)‬ ‫خصوصيات يک ضد آفتاب خوب‬ ‫ حداقل ‪ SPF‬آن ‪ 20‬باشد‪.‬‬‫ مانع از رسيدن اشعه ی ‪ UVA, UVB & IR‬شود‪.‬‬‫‪ -‬در برابر آب و شستشو مقاوم باشد و با تعريق پاک نشود‪.‬‬ ‫‪156‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫ سبب تحريك پوست نشود‪.‬‬‫ جذب پوست نگردد و براحتي روی پوست پخش شود‪.‬‬‫ حاوی آنتي اکسيدان (ويتامين های ‪ )A. C, E‬باشد‪.‬‬‫ متناسب با نوع پوست انتخاب شود‪.‬‬‫ دارای ترکيبات فيزيکي و شيميايي باشد‪.‬‬‫آنچه که بعنوان ‪ SPF‬بر روی محصوالت ضد آفتاب ذکر مي شود بمعنای توانايي فرآورده در محافظت از اشعه ی ‪UVB‬‬ ‫است و برای محافظت از اشعه ‪ UVA‬ی اصطالح مورد کاربرد ‪ APF‬مي باشد‪.‬‬ ‫لزوما باال بودن ‪ SPF‬بمعنای بهتر بودن محصول نيست‪.‬‬ ‫محصوالت ‪ Total sun block‬محصوالتي با ‪ SPF=30‬هستند‪.‬‬ ‫‪157‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫فصل چهاردهم‬ ‫آشنايی با منابع معتبر داروسازی‬ ‫در قرن حاضر که قرن اطالعات مي باشد و در جوامعي که روز به روز با گسترش و تغييرات چشمگير اطالعات دارويي‬ ‫روبرو مي باشند دسترسي مستقيم به منابع علمي جهاني برای باال بردن توانمندی پاسخگويي کاربران دارويي در بخش های‬ ‫بهداشت و درمان ضروری است‪.‬‬ ‫امروزه تشخيص منابع مستدل و علمي و چگونگي استفاده از آن در نظام دارويي اهميت ويژهای يافته است و داروسازی‬ ‫مبتني بر شواهد و همچنين آموزش بر مبنای بهترين شواهد موجود در داروسازی برای بهبود ارائه خدمات داروسازان امری‬ ‫اثبات شده است‪ .‬در تحقيقي که به منظور سنجش ميزان آگاهي داروسازان در استفاده از منابع معتبر داروسازی در کشورمان‬ ‫انجام شده است نتايج نشان دادند که دانش کسب شده در دوران تحصيلي و کتاب های موجود در بازار بعنوان بيشترين منابع‬ ‫مورد استفاده و مجالت تخصصي داروسازی و اينترنت به عنوان کم ترين منابع مورد استفاده داروسازان بودند و با افزايش‬ ‫سن استفاده از تجربيات شخصي و دوره های بازآموزی بيشتر ديده ميشود‪ .‬افرادی که سال های کمتری از فارغالتحصيلي‬ ‫آنها گذشته است با منابع نسبتاً جديدتر مانند نرمافزارهای کامپيوتری و موتورهای جستجوی اينترنتي آشنايي بيشتری دارند‪.‬‬ ‫کمبود وقت و عدم دسترسي به اطالعات مورد نياز به ترتيب بعنوان مهم ترين موانع استفاده از اطالعات و منابع معتبر در ميان‬ ‫داروسازان معرفي شدند‪ .‬با توجه به نتايج حاصل از مطالعه ی فوق به نظر مي رسد که شناخت منابع جديد برای بدست آوردن‬ ‫اطالعات برای داروسازان الزم است‪ .‬توجه به ايجاد شرايطي که باعث افزايش آگاهي داروسازان نسبت به منابع معتبر شغل‬ ‫خود شود و استفاده ی صحيح از اين منابع و همچنين آشنايي با منابع جديد و افزايش استفاده از منابع برای باال بردن سطح‬ ‫عملکرد داروسازان در محيط داروخانه الزم به نظر مي رسد‪.‬‬ ‫لذا مهم ترين منابع معتبر داروسازی در سايت های اينترنتي و رفرانس های معتبر به شرح ذيل طبقه بندی مي شوند‪:‬‬ ‫‪ Primary Sources‬‬ ‫‪ Secondary Sources‬‬ ‫‪ Tertiary Sources‬‬ ‫در قسمت منابع اوليه مي توان از ‪ Medical journal‬و ‪ Pharmaceutical journal‬استفاده نمود‪.‬‬ ‫)…‪Medical Journal:( JAMA, Lancet, BMJ, Annals of internal Medicine, NEJM,‬‬ ‫‪Pharmaceutical journal:( Annals of Pharmacotherapy, Review of Pharmacotherapy Drugs , Clinical‬‬ ‫)…‪pharmacokinetics, AJHP, Drug safety,‬‬ ‫در بخش منابع ثانويه ی داروسازی نيز با مراجعه به رفرنس های ذيل مي توان اطالعات مورد نياز را بدست آورد‪.‬‬ ‫)‪IPA (international pharmaceutical Abstract‬‬ ‫‪Index Medicus‬‬ ‫‪Current Content‬‬ ‫و نهايتا در بخش منابع ثالثيه‪ ،‬رفرنس های زير را داريم‪:‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ 151 Martindal , Remington, AHFS(American Hospital Formulary Services), USPDI(I,II,III ), Facts & Comparison, Facts & Drug interaction, Therapeutic Drugs, PDR,… .‫همچنين با مراجعه به يکسری وب سايت ها مي توان به اطالعات مورد نظر و ضروری در اسرع وقت دست يافت‬ Drug-Drug interactions, Website:( Medscape Drug Info , Drugs.com) Pregnant or Lactating Patients:( Dr. Hale's Breastfeeding Pharmacology Page, Perinatology.com: Drugs in Pregnancy and Lactation, Organization of Teratology information services (OTIS) , The Transfer of Drugs and Other Chemicals Into Human Milk (American Academy of Pediatrics) ( Patient Counseling Websites:( Medline plus Health Information: Drug Information, Medscape DrugInfo , Safemedication.com - MedMaster (ASHP) , CareNotesTM System, Micromedex Healthcare Series (Subscription Required) ) ‫ دارو و گياهان دارويي نيز با مراجعه به رفرنس های ثالثيه‬-‫در بحث تداخالت دارو و غذا – دارو و تست های آزمايشگاهي‬ .‫ذيل مي توان اطالعات جامع و کاملي بدست آورد‬ Drug-Food Interactions:(Reference Guide to Drug and Nutrient Interactions, Food Medications Interactions Handbook (Pronsky), HIV Medication-Food Interactions Handbook (Pronsky) ) Drug-Lab Test Interactions(AHFS Drug Information, Effects of Drugs on Clinical Laboratory Tests (Young: 5th ed. - 2000) , Handbook of Clinical Drug Data (Anderson) ) Drug-Herb Interactions:( Herb Contraindications and Drug Interactions (Brinker), Herb-Drug Interactions Handbook (Herr) , Drug Interaction Facts: Herbal Supplements and Food ) Pregnant or Lactating Patients:( Drugs and Pregnancy. In: Handbook of Clinical Drug Data (10th ed. 2001), Maternal-Fetal Toxicology: A Clinician's Guide (Koren) , Medications and Mothers' Milk (Hale), Nausea and Vomiting of Pregnancy: State of the Art 2000, Prescribing in Pregnancy (Rubin) ) Patient Counseling:( Compendium of pharmaceuticals and specialties (CPS): Information for patients (blue pages) (CPhA), Pharmacists talking with patients: a guide to patient counseling (Rantucci: 1st ed. 1997), Medication teaching manual: the guide to patient drug information (ASHP: 7th ed. - 1998), Patient Drug Facts (includes Med Facts software) (Facts & Comparisons: updated quarterly) , Geriatrics. In: Compendium of Pharmaceuticals and Specialties (CPS)(Clin-Info), Geriatric Dosage Handbook (Semla), Applied Therapeutics: The Clinical Use of Drugs (7thed. - 2001) ) Identification of Drugs:(American Drug Index , Drug Facts and Comparisons, Handbook of Nonprescription Drugs (Produced by APHA), Mosby's Drug Consult (formerly Mosby's GenRx) , Physicians' Desk Reference (PDR), British National Formulary (BNF) ) Pediatric Patients:( 5-Minute Pediatric Consult (Schwartz) , Pediatrics. In: Applied Therapeutics - The Clinical Use of Drugs, Compendium of Pharmaceuticals and Specialties, Current Pediatric Diagnosis & Treatment , Formulary of Drugs and Dosing Manual (IWK Health Centre) , Manual of Clinical Problems in Pediatrics (Roberts), Manual of Pediatric Therapeutics (Graef), Martindale: The Complete Drug Reference, Nelson Essentials of Pediatrics) ‫‪159‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪Contraindications:(AHFS Drug Information, eFacts, MICROMEDEX, Mosby’s Drug Consult,‬‬ ‫) ‪Manufacturers’ web sites, PDR, PubMed‬‬ ‫‪Drugs in pregnancy:(ReproRisk (section of Micromedex), AHFS Drug Information, eFacts, Mosby’s Drug‬‬ ‫)‪Consult‬‬ ‫فصل پانزدهم‬ ‫آشنايی با خدمات سازمان های بيمه گر‬ ‫تاريخچه ی بيمه ی سالمت در ايران‪ :‬نظام کنوني بيمه ی خدمات درماني در ايران دستاورد تالش ها و تجربه هايي است که‬ ‫در مدت بيش از هفتاد سال اندوخته شده اند‪ .‬خواستگاه بيمه ی خدمات درماني در ايران‪ ،‬نظام بيمه ی اجتماعي بوده است و اين‬ ‫دو همراه و همپای يکديگر رشد کرده و تکامل يافته اند‪ .‬نقاط ضعف و قوت اين دو نيز بر يکديگر اثرگذار و اثرپذير بوده اند‪.‬‬ ‫طي سال های ‪ 1821‬تا ‪ 1852‬بيمه ی اجتماعي در کشور توسعه يافت و با تشکيل سازمان ها و موسسات بيمهای متعدد‪،‬‬ ‫اقشار مختلف کشور تحت پوشش در مورد اقشار مزد بگير و حقوقبگير رسمي (کارگران و کارکنان دولت) با موفقيت همراه‬ ‫بود ولي در مورد ساير قشرها که مبنای درآمد معين و ثابتي نداشتند (روستاييان‪ ،‬کشاورزان‪ ،‬خويش فرمايان شهری) دستاورد‬ ‫چنداني نداشت‪ .‬با وجود اين‪ ،‬در اين دوره بيمه های درماني از نظر سطح تعهدات‪ ،‬ظرفيت ها و امکانات خدمات رساني و‬ ‫روشهای ارائه ی خدمات به بيمهشدگان تکامل چشمگيری يافتند‪ .‬دستاورد اين برنامهها بهبود شاخص های بهداشتي در نقاط‬ ‫روستايي به ويژه از نظر دسترسي به مراقبتهای بهداشتي اوليه بود‪ .‬البته خدمات بيمارستاني هم از طريق بيمارستان های‬ ‫دولتي واقع در مرکز شهرستان با قيمت بسيار اندک يا رايگان به عموم افراد ارائه مي شدند‪.‬‬ ‫استراتژی های پوشش جمعيت‬ ‫گروهبندی جمعيت کشور در قانون بيمه ی همگاني خدمات درماني بر مبنای شغلي (کارکنان دولت‪ ،‬صاحبان حرف و مشاغل‬ ‫آزاد)‪ ،‬مبنای سکونت (روستاييان) و سطح درآمد (نيازمندان) و افراد مشمول قوانين خاص (کارگران‪ ،‬صاحبان حرفه و مشاغل‬ ‫آزاد) صورت گرفته است‪.‬‬ ‫الف) کارکنان دولت‬ ‫کارکنان رسمي دولت که مشمول قانون استخدام کشوری قرار مي گيرند از نظر بيمه های بازنشستگي‪ ،‬از کارافتادگي و فوت‬ ‫تحت پوشش سازمان بازنشستگي کشوری هستند و بيمه ی درمان آن ها از طريق سازمان بيمه ی خدمات درماني کشور انجام‬ ‫ميگيرد‪.‬‬ ‫ب) کارگران‬ ‫تمامي کارگران شاغل در کارگاهها و موسسات خصوصي و دولتي که به هر نحوی در مقابل کار‪ ،‬مزد و حقوق دريافت مي کنند‬ ‫(به جز کارکنان رسمي دولت) مشمول قانون تامين اجتماعي هستند و بيمه های اجتماعي (بازنشستگي‪ ،‬ازکار افتادگي و فوت‬ ‫و‪ )...‬همچنين بيمه های درماني آن ها به وسيله ی سازمان تامين اجتماعي انجام مي گيرد‪.‬‬ ‫‪160‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫ج) صاحبان حرف و مشاغل آزاد‬ ‫بخشي از شاغالن جامعه که فاقد کارفرما هستند تحت پوشش هيچ يك از بيمه های اجباری نيستند اما ميتوانند به طور اختياری‬ ‫تحت پوشش سازمان تامين اجتماعي (از نظر بيمههای اجتماعي‪ ،‬ازکار افتادگي‪ ،‬فوت و درمان) و يا سازمان بيمه ی خدمات‬ ‫درماني (فقط از نظر بيمه ی درمان) قرار گيرند‪.‬‬ ‫د) روستاييان‬ ‫حدود ‪ 85‬درصد از جمعيت کل کشور را روستاييان تشکيل مي دهند‪ .‬روستاييان تحت پوشش بيمههای اجتماعي اجباری‬ ‫(مانند بازنشستگي‪ ،‬ازکار افتادگي و فوت) نيستند و فقط از نظر بيمه ی درمان به طور اختياری تحت پوشش سازمان بيمه ی‬ ‫خدمات درماني قرار گرفتهاند‪.‬‬ ‫ه) نيروهای مسلح‬ ‫کارکنان و کادر نيروی نظامي و انتظامي که تا پيش از اين تحت پوشش سازمانهای بيمه و بازنشستگي متعددی بودند‬ ‫براساس قانون برنامه ی سوم توسعه‪ ،‬تحت پوشش يك سازمان جديد به نام سازمان تامين اجتماعي نيروهای مسلح قرار‬ ‫گرفتند‪.‬‬ ‫و) نيازمندان‬ ‫اقشار نيازمند جامعه که با توجه به وضع شغلي و سطح درآمدشان قادر به پرداخت حق بيمه نيستند تحت پوشش کميته ی‬ ‫امداد امام خميني (ره) قرار گرفته اند و عالوه بر پرداخت مستمری‪ ،‬هزينه ی درمان آن ها هم از اين طريق تامين مي شود‪.‬‬ ‫ی) پوشش بيمهای جمعيت بيمه نشده شهری‬ ‫به منظور ارائه ی خدمات درماني بستری به آن بخش از جمعيت کشور که پوشش بيمهای ندارد طرح پوشش بيمهای برای‬ ‫جمعيت بيمه نشده ی شهری کشور از اسفند ‪ 1811‬رسماً شروع گرديده است تا جمعيت بيمه نشده ی شهری را تحت پوشش‬ ‫قرار دهد‪.‬‬ ‫ح) ساير اقشار‬ ‫اقشار ديگر از جامعه که در رديف شاغالن مزد بگير و حقوق بگير قرار نگيرند مانند دانشجويان‪ ،‬ايثارگران و‪ ...‬از نظر‬ ‫بيمه ی درمان تحت پوشش سازمان بيمه ی خدمات درماني قرار دارند‪ .‬به طور کلي به دليل وجود همپوشاني بين جمعيت‬ ‫روستايي با ديگر گروههای جمعيتي مانند نيازمندان و ساير اقشار به نظر مي رسد آمار جمعيت تحت پوشش نظام تامين‬ ‫اجتماعي (صرفنظر از سطح کمي و کيفي آن) بيش از کل جمعيت کشور است با اين حال ‪ 15‬درصد جمعيت (عمدتاً صاحبان‬ ‫حرف و مشاغل آزاد) خارج از پوشش نظام تامين اجتماعي هستند‪.‬‬ ‫‪161‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫بيمه های سالمت در تمام کشورها اولين شکل بودجه ای خدمات سالمتي هستند‪ .‬دو شکل معمول اين بيمهها‪ ،‬بيمههای‬ ‫سالمت دولتي و خصوصياند‪ .‬اين دو سيستم با يکديگر تفاوتهای اساسي دارند در حالي که بيمههای درمان اجتماعي معتقدند‬ ‫که سالمتي حق مسلم هر انساني است و بيمه ابزاری برای پيشبرد آن است بيمه های خصوصي بر اين باورند که سالمتي در‬ ‫معرض تهديدات فراواني است و بيمه نيز يك فعاليت اقتصادی سودآور است که بايد اصول مربوط به آن را به کار گرفت‪.‬‬ ‫اصالحات بيمههای سالمت بر مباحث اقتصادی تاکيد دارد‪ .‬به نظر مي رسد هر دو نوع بيمه با مشکالت مشابهي مانند‬ ‫افزايش هزينه ی خدمات‪ ،‬پيشرفت سريع فنآوری بهداشتي و درماني و افزايش انتظارات مشتريان از خدمات سالمتي رو به رو‬ ‫هستند‪ .‬در عين حال بيمهها مجبورند مشکالت مالي را حل کرده‪ ،‬خدمات را اولويت بندی و کارآيي خدمات را مشخص کنند‪.‬‬ ‫با توجه به گستردگي خدمات سازمان تامين اجتماعي بعنوان بزرگترين خريدار خدمات درماني و دومين توليد کننده درمان‬ ‫در کشور از يك سو و تشابه عمليات ساير سازمان های بيمه گر با سازمان تامين اجتماعي‪ ،‬به شرح بسيار مختصر ماموريتهای‬ ‫اين سازمان بخصوص در بخش مراکز طرف قرارداد پرداخته مي شود‪.‬‬ ‫نحوه ی انجام تعهدات درمانی سازمان تامين اجتماعی‬ ‫تعهدات درماني به دو صورت انجام مي گيرد‪:‬‬ ‫ روش درمان مستقيم با استفاده از کليه ی امکانات درماني تحت مالکيت و استيجاری سازمان تامين اجتماعي صورت‬‫ميگيرد‪.‬‬ ‫ روش درمان غيرمستقيم از طريق خريد خدمات و وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکي و همچنين مراکز بهداشتي_‬‫درماني و بيمارستاني وزارتخانه ها‪ ،‬سازمانها‪ ،‬نهادها و ارگانهای دولتي‪ ،‬پزشکان‪ ،‬گروههای پزشکي و بيمارستان های بخش‬ ‫خصوصي طرف قرارداد ‪ ،‬صورت ميگيرد که اولويت درمان به روش درمان مستقيم داده شده است‪ .‬ماموريت های اين حوزه‬ ‫از طريق اداره کل درمان غيرمستقيم انجام مي شود‪.‬‬ ‫اداره کل درمان غير مستقيم‬ ‫اين اداره ی کل وظيفه ی ابالغ دستورالعمل های وزارت بهداشت و درمان‪ ،‬شورايعالي بيمه‪ ،‬هماهنگي با ساير سازمان های‬ ‫بيمهگر‪ ،‬شرکت در جلسات تصميم گيری و هماهنگي با ساير ادارات سازمان را برعهده داشته و از طريق دفاتر اسناد پزشکي که‬ ‫بازوی اجرايي اين اداره ی کل ميباشند بعنوان شخص ثالث‪ ،‬وظيفه ی خريد خدمات از فراهم کنندگان خدمات را به نيابت از‬ ‫بيمه شده عهده دار مي باشد‪.‬‬ ‫دفاتر اسناد پزشکی‬ ‫دارای پنج بخش اصلي ميباشند‪.‬‬ ‫‪1‬ـ حوزه ی مديريت و رياست اسناد‬ ‫‪2‬ـ بخش پشتيباني‪ ،‬اداری‪ ،‬مالي‬ ‫‪8‬ـ بخش رسيدگي به اسناد سرپايي شامل پزشکان‪ ،‬دندانپزشکان‪ ،‬داروخانه ها و پاراکلينيك ها‬ ‫‪4‬ـ بخش رسيدگي به اسناد بستری که شامل بيمارستان ها و دی کلينيك ها در بخش های دانشگاهي‪ ،‬دولتي‪ ،‬خصوصي و‬ ‫خيريه ميباشد‪.‬‬ ‫‪162‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪5‬ـ حوزه ی نظارت و بازرسي از مراکز طرف قرارداد‬ ‫ضوابط پذيرش بيمار‬ ‫پذيرش بيمار در مراکز تشخيصي و درماني تابع ضوابطي (استانداردهايي) است که در متن قرارداد همکاری يا اسناد منضم‬ ‫به آن تعريف و ابالغ شده است و عدم رعايت آنها تخطي از قوانين محسوب ميشود‪ .‬اين ضوابط‪ ،‬ناظر بر جلوگيری از عدم‬ ‫استفاده ی غير از دفترچه ی بيمه درماني است‪ .‬خط مقدم نظارت در واقع واحد پذيرش (منشي) موسسه يا مرکز عرضه کننده ی‬ ‫خدمات درماني (بيمارستان‪ ،‬مطب پزشك‪ ،‬داروخانه‪ ،‬آزمايشگاه‪ ،‬راديولوژی و غيره) است‪.‬‬ ‫فرآيند اين فعاليت عبارت است از‪:‬‬ ‫ـ تطبيق عکس و مشخصات مندرج در دفترچه با چهره و مشخصات بيمار‬ ‫ـ کنترل تاريخ اعتبار دفترچه با تاريخ روز معاينه و انجام خدمت درماني‬ ‫ـ بررسي صفحه ی اول و دوم دفترچه به منظور اطمينان از مخدوش نبودن آن‬ ‫الزم به ذکر است که در داروخانه ها نيازی به تطبيق مشخصات دفترچه با مشخصات بيمار نيست‪ .‬مهم ترين مرجعي که به‬ ‫عنوان ابزار نظارتي صحيح در مرحله ی پذيرش مورد استفاده قرار ميگيرد دفترچه ی بيمه ی درمان بيمار است که در آن‬ ‫مشخصات فردی بيمار‪ ،‬عکس الصاق شده و تاريخ اعتبار مهر شده کنترل مي شود‪.‬‬ ‫در بيمارستان ها و در خصوص بيماران بستری اعمال کنترل مجدد با حضور بازرسان و ناظرين بيمارستاني و در بخش‬ ‫صورت ميگيرد‪.‬‬ ‫مهم ترين مزيت کنترل در مرحله ی پذيرش‪ ،‬جلوگيری از سوء استفاده از دفترچه ی بيمه است که ممکن است به يکي از‬ ‫صورت های ذيل اتفاق بيافتد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ استفاده افراد غير بيمه شده از دفترچه ی بيمه ی درمان و تحميل هزينههای اضافي به سازمان های بيمه گر‬ ‫‪2‬ـ استفاده از دفترچههای بيمه توسط بيمه شدگاني که از تکفل فرد بيمه شده يا پوشش بيمه خارج شدهاند‪.‬‬ ‫‪8‬ـ استفاده از دفترچههای جعلي يا فاقد اعتبار‬ ‫کنترل و ارزيابی در مرحله ی ارائه ی خدمت به بيمار‬ ‫به هنگام ارائه ی خدمت به بيماران بيمه شده در مطب پزشکان‪ ،‬داروخانهها‪ ،‬مراکز تشخيصي و پاراکلينيکي و بيمارستان ها‬ ‫بايد ضوابطي رعايت شود که عمدتاً در متن قرارداد همکاری و ضمائم آن يا در دستور العمل های ويژه ی هر يك از‬ ‫سازمان های بيمه گر اعم از دولتي و خصوصي تعريف شده است‪.‬‬ ‫اهم اين ضوابط عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ ‬مطب پزشك‪:‬‬ ‫‪1‬ـ به هنگام ويزيت فقط بايد برگ مخصوص پزشك (يعني برگه ی دوم نسخه ی فاقد کاربن) بعد از تکميل نسخه از‬ ‫دفترچه ی بيمار جدا شود و تاريخ روز‪ ،‬مهر‪ ،‬امضاء‪ ،‬شماره ی بيمه شده‪ ،‬نام و نام خانوادگي بيمه شده و مهر و امضای پزشك‬ ‫در آن ثبت شده باشد‪.‬‬ ‫‪168‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ 2‬ـ دريافت فرانشيز براساس مصوبات هيئت وزيران و براساس قرارداد في مابين است که از بيمار بيمه شده فرانشيز به‬ ‫مقدار مصوب دريافت مي شود‪.‬‬ ‫‪8‬ـ در نسخه نويسي و تجويز دارو و خدمات تشخيصي‪ ،‬موازين علمي پزشکي رعايت شود‪.‬‬ ‫‪ ‬داروخانهها‬ ‫‪1‬ـ نسخه پيچي با حضور مسئول فني و با امضای وی و در شيفت مقرر انجام شود‪.‬‬ ‫‪2‬ـ داروها حتي المقدور کامل تحويل شون د و در صورت فقدان يك يا چند قلم دارو و عدم تحويل آن‪ ،‬در نسخه با رنگ‬ ‫قرمز عالمت گذاری شود‪.‬‬ ‫‪8‬ـ قيمت گذاری نسخه در حضور بيمار انجام شود‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ داروهايي به بيمار تحويل شود که در نسخه درج شده اند و از تحويل داروی مشابه يا اشکال ديگر داروئي به جای‬ ‫داروی تجويز شده خودداری شود‪.‬‬ ‫‪ ‬مؤسسات پاراکلينيك‬ ‫‪1‬ـ مسئول فني براساس پروانه ی مربوطه حضور داشته باشد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ خدماتي که در نسخه ی بيمار درج شده است بايد ارائه شود‪.‬‬ ‫‪8‬ـ فرانشيز سهم بيمه شده به مقدار مصوب دريافت شود‪.‬‬ ‫‪ ‬بيمارستان ها‬ ‫‪1‬ـ برای بيمار پرونده ی باليني (پزشکي) تشکيل شود‪.،‬‬ ‫‪2‬ـ تمامي خدمات پزشکي و تشخيصي و درماني مور نياز بيمار که در بيمارستان قابل ارائه است به او ارائه شود‪.‬‬ ‫‪8‬ـ داروها و لوازم مصرفي پزشکي بيمار به مقدار موردنياز تأمين گردند‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ از بيمار بيمه شده بابت خدماتي که در تعهد سازمان است مبلغي اضافه بر فرانشيز دريافت نشود‪.‬‬ ‫‪5‬ـ همه ی خدمات ارائه شده به بيمار‪ ،‬در فرم معرفي نامه ی صادر شده توسط ناظر بيمارستاني ثبت‪ ،‬قيمتگذاری و به‬ ‫تائيد ناظر بيمارستاني برسد‪.‬‬ ‫فرآيند عقد قرارداد با مراکز درمانی تحويل نسخ و اسناد مراکز و پرداخت مطالباتشان در واحدهای مختلف دفتر اسناد‬ ‫‪ ‬واحد فيشيه (نحوه ی عقد قرارداد و گسترش قرارداد)‬ ‫در حال حاضر تمامي دفاتر اسناد پزشکي بدون هيچ محدوديتي با کليه ی مراکز دارويي‪ ،‬مطب پزشکان‪ ،‬خدمات سرپايي‬ ‫متخصصين‪ ،‬مراکز آزمايشگاهي‪ ،‬راديولوژی و سونوگرافي قرارداد همکاری منعقد مي نمايند‪ .‬بر اين اساس در دفاتر اسناد‬ ‫پزشکي واحدی تحت عنوان واحد فيشيه وجود دارد که براساس مدارک و ضوابط ذيل ضمن تشکيل پرونده نسبت به عقد‬ ‫قرارداد با موسسات پزشکي درماني متقاضي اقدام مي نمايد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ تحويل درخواست مرکز درماني موردنظر جهت عقد قرارداد‬ ‫‪2‬ـ تکميل فرم درخواست‬ ‫‪8‬ـ داشتن پروانه ی تأسيس‬ ‫‪164‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪4‬ـ داشتن پروانه ی مسئول فني‬ ‫‪ -5‬داشتن پروانه ی طبابت‬ ‫‪6‬ـ همراه بودن تصوير عضويت در نظام پزشکي‬ ‫‪ -7‬مجوز دانشگاه علوم پزشکي مربوطه در مورد خدمات قابل ارائه توسط موسسه ی متقاضي‬ ‫‪1‬ـ بازرسي اوليه توسط اداره ی بازرسي دفتر اسناد پزشکي‬ ‫‪9‬ـ بررسي مدارک دريافتي و طرح در کميته ی عقد قرارداد‬ ‫‪ -10‬اعالم نظر کميته ی عقد قرارداد و زمان شروع قرارداد‬ ‫‪ -11‬تنظيم فرم قرارداد في مابين دفتر و موسسه‬ ‫‪ -12‬صدور کارت مالي و اخذ شماره حساب بانکي از موسسه ی طرف قرارداد جهت واريز وجوه تائيد شده‬ ‫‪ ‬نحوه ی تنظيم اسناد‬ ‫نسخه در واقع يك سند خام مالي است که طي چند مرحله تبديل به سند قابل پرداخت ميشود‪ .‬مرکز داروئي‪ ،‬موسسات‬ ‫درماني و کليه ی مراکز طرف قرارداد نسبت به دسته بندی و ليست بندی و نسخ منظم به يك درخواست اقدام نموده و جهت‬ ‫دريافت هزينه در زمان مقرر نسخ را به دفتر اسناد پزشکي تحويل مي نمايند‪.‬‬ ‫‪ ‬واحد پذيرش‬ ‫در واقع واحدی است که فرآيند دريافت نسخ و اسناد مالي مرکز ط رف قرارداد در آن صورت مي پذيرد و به عبارتي در‬ ‫دفاتر اسناد پزشکي پذيرش نسخ به صورت رايانهای صورت گرفته و رسيد کامپيوتری به طرف قرارداد ارائه مي گردد‪ .‬همزمان‬ ‫اطالعات درخواستي به شبکه ی کامپيوتری دفتر اسناد پزشکي وارد مي گردد‪ .‬زمان پذيرش نسخ در ‪ 10‬روز اول هر ماه‬ ‫مي باشد‪.‬‬ ‫‪ ‬واحد رسيدگی‬ ‫ مسئول واحد‬‫فرآيند هماهنگي اسناد واصله از مراکز طرف قرارداد را بعهده دارد و بعبارتي اسناد ارسالي از مراکز طرف قرارداد بر‬ ‫اساس رسيد در اختيار مسئول واحد قرار ميگيرد تا پس از رسيدگي آنها را جمعآوری نمايد‪.‬‬ ‫‪ ‬مقومی‬ ‫کارکنا ني هستند که در دفتر رسيدگي به اسناد پزشکي نسخ را از نظر ضوابط فني کنترل مي نمايند‪ .‬بخشي از اين ضوابط‬ ‫عبارتند از‪:‬‬ ‫‪1‬ـ درج تاريخ در نسخه و عدم مخدوش بودن آن‬ ‫‪2‬ـ هماهنگي تاريخ نسخه با زمان ارسال‬ ‫‪8‬ـ وجود تاريخ اعتبار در نسخه‬ ‫‪4‬ـ هماهنگي بين جنسيت بيمار و داروها‬ ‫‪5‬ـ هماهنگي بين سن بيمار و داروها‬ ‫‪6‬ـ وجود مهر نظام پزشکي‬ ‫‪165‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪7‬ـ مطابقت امضاء با نمونه امضاء معرفي شده برای پزشکان‬ ‫‪1‬ـ صحيح بودن اسامي داروها و اشکال آن‬ ‫‪9‬ـ قيمت گذاری صحيح نسخ‬ ‫‪10‬ـ رعايت فهرست رسمي دارويي کشور‬ ‫‪11‬ـ رعايت سقف ارزش ريالي نسخ بر اساس مصوبات مربوط به سقف در داروخانه های ويژه‪ ،‬شبانه روزی و روزانه‬ ‫‪ -12‬رعايت ضوابط مربوط به نسخ مامايي‬ ‫‪18‬ـ رعايت ضوابط نسخ داروهای ترکيبي‬ ‫‪14‬ـ رعايت ضوابط مربوط به تحويل داروهای شيمي درماني و بيماران خاص بر اساس طرح رايگان‬ ‫‪15‬ـ مطابقت تعداد داروهای قيمت گذاری شده با تعداد داروهای تجويزی‬ ‫‪16‬ـ کنترل به لحاظ نسخ تکراری‬ ‫‪ -17‬تعيين کدها و مطابقت با درخواست‬ ‫‪ ‬واحد حسابرسی‬ ‫در واقع واحدی است که مطابقت نسخه و مبلغ درخواستي با ليست ارسالي را بر عهده مي گيرد‪ .‬بعبارتي مراکز کلينيکي‪،‬‬ ‫مراکز پاراکلينيکي و مراکز دارويي به ترتيب نس خ قرمز و سبز خود را ليست و با مشخص کردن سهم سازمان و سهم بيمه‬ ‫شده‪ ،‬اسناد را به دفتر اسناد پزشکي ارسال مي نمايند که حسابرسي پس از انجام بررسي مقومي نسبت به موارد ذيل اقدام‬ ‫مي نمايد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ مطابقت نسخه با ليست ارسالي‬ ‫‪2‬ـ مشخص کردن جمع نسخ و مقايسه ی آن با ميزان درخواستي‬ ‫‪8‬ـ مشخص کردن سهم سازمان‬ ‫‪4‬ـ تعيين مجموع ارقام کسر شده توسط مقومين‬ ‫‪ ‬مالی‬ ‫همانطور که در قسمت عقد قرارداد اشاره شد هر مؤسسه ی طرف قرارداد با تعيين شخصيت حقيقي و حقوقي‪ ،‬حساب‬ ‫جاری يا هر حساب مناسب در بانك طرف حساب سازمان را افتتاح کرده و به دفتر اسناد پزشکي اعالم مي نمايد که مبالغ قطعي‬ ‫محاسبه شده بر اساس ليست ارسالي توسط واحد مالي و طي چك به حساب موسسه ی طرف قرارداد واريز مي گردد‪.‬‬ ‫‪ ‬پاسخ گويی‬ ‫کليه ی مراکز طرف قرارداد ميتوانند در پايان هر ماه توسط صورتحساب ارسالي از طريق پست و يا تلفن گويا از موارد‬ ‫ذيل و مبالغ واريزی به حساب خود آگاه گردند‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ مبلغ درخواستي اعالم شده توسط خود مرکز طرف قرارداد و مبلغ واريزی از طرف دفاتر اسناد پزشکي‬ ‫‪166‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪2‬ـ کل پرداختي از طرف سازمان به موسسات طرف قرارداد‬ ‫‪ -8‬مطالبات موسسات طرف قرارداد در ماههای مختلف‬ ‫‪4‬ـ مبلغ کسورات‬ ‫‪5‬ـ علت و کدهای کسورات به تفکيك‬ ‫‪6‬ـ کنترل خدمات صحيح‬ ‫گروه نظارت و بازرسی‬ ‫در کليه ی دفاتر اسناد پزشکي حوزه ی نظارت و بازرسي وجود دارد که اين گروه نظارت و بازرسي‪ ،‬مديريت بازرسي و‬ ‫هماهنگي با ادارات سرپايي و بستری را در مورد نظارت بر نسخ و عملکرد مراکز طرف قرارداد را ضمن هماهنگي با ديگر‬ ‫ادارات بيمهگر بعهده دارد‪ .‬اين حوزه با تشکيل جلسات منظم برنامه ريزی و تعيين خط مشي نظارت‪ ،‬اقدامات الزم را با‬ ‫هماهنگي های قبلي انجام مي دهد‪.‬‬ ‫خدمات نوين سازمان تامين اجتماعی به بيماران‬ ‫از جمله خدمات نوين سازمان تامين اجتماعي به بيمه شدگان‪ ،‬خدمات تحت وب است که از طريق پورتال معاونت درمان اين‬ ‫سازمان ارائه مي شود که اهم آن عبارتند از‪:‬‬ ‫ سامانه ی تائيد نسخ داروئي‬‫ سامانه ی تائيد نسخ ‪ MRI‬و ‪CT Scan‬‬‫ سامانه ی عقد قرارداد اينترنتي‬‫ سامانه ی متمرکز خدمات به بيماران خاص و صعب العالج‬‫و چند خدمت ديگر‬ ‫از آنجائي که داروخانه های متعددی در سطح کشور از سامانه ی تائيد نسخ استفاده مي نمايند اين خدمت بطور نسبتا‬ ‫مشروح ارائه شده و نکات کليدی آن ارائه خواهد شد‪.‬‬ ‫طرح ارسال ديسکت اطالعات توسط مراکز طرف قرارداد‬ ‫يکي از مهم ترين اقدامات اداره کل درمان غيرمستقي م که اثرات آن در دفتر اسناد پزشکي نمود پيدا کرده است طرح ارسال‬ ‫ديسکت اطالعات از مراکز داروئي و آزمايشگاهي در سراسر کشور مي باشد‪ .‬براساس اين طرح داده های بيماران و خدمات‬ ‫انجام شده در مراکز آزمايشگاهي و داروخانه ها بصورت ديسکت تحويل دفتر مي گردند‪:‬‬ ‫نکته ‪ :1‬اگر موسسه ی طرف قرارداد بعد از موعد مقرر مراجعه نمايد برابر قرارداد في مابين (ارائه ی نسخ بعد از مهلت‬ ‫پذيرش) اقدام مي شود‪.‬‬ ‫نکته‪ :2‬مراکزی که اسناد و نسخ ماهيانه خود را به صورت پستي ارسال مي نمايند اسناد مربوطه ابتدا در دفتر بسته های‬ ‫پستي ثبت سپس طبق بندهای باال عمل مي شود‪.‬‬ ‫اگر نسخ بعد از زمان پذيرش تحويل پذيرش گردند و تاريخ پست قبل از تاريخ مقرر (‪10‬روز کاری اول هر ماه) باشد پذيرش‬ ‫اسناد بالمانع است در غير اين صورت طبق نکته ‪ 1‬اقدام خواهد شد‪.‬‬ ‫‪167‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫نسخي که قبل از روز دهم ارائه و به هر دليل از قبيل ناقص بودن مدارک و غيره‪ ،‬قابل پذيرش نباشند پذيرش نمي گردند و‬ ‫بر روی درخواست‪ ،‬علت عدم پذيرش درج و تاريخ گذارده مي شود و به موسسه مهلت داده مي شود تا به منظور رفع نقص‬ ‫اقدام نمايد‪ .‬اين قبيل نسخ در دفتری که بدين منظور تهيه مي گردد ثبت مي شوند‪ .‬بديهي است نسخ تا موعد مقرر همان ماه قابل‬ ‫پذيرش خواهد بود در غير اين صورت مطابق مفاد قرارداد عمل مي شود‪.‬‬ ‫نسخي که به داليلي از قبيل‪ :‬اختالف در شمارش‪ ،‬اشتباه در درخواست‪ ،‬افزايش سقف‪ ،‬اشتباه در ثبت‪ ،‬نياز به اصالح و ثبت‬ ‫مجدد دارد به شرح تغيير در ثبت اسناد ا قدام مي گردد‪.‬‬ ‫داروخانه مي تواند اطالعات نسخ خود را از طريق فالپي ديسك يا کامپکت ديسك يا موبايل ديسك به دفتر رسيدگي به اسناد‬ ‫پزشکي منتقل نمايد‪.‬‬ ‫فرمت ارسال اطالعات‪ :‬اطالعات ارسالي از سوی داروخانه به دفتر رسيدگي به اسناد پزشکي بصورت فايل متني مي باشد‬ ‫که در ‪ 6‬فايل بصورت زير به دفتر اسناد ارسال مي شود‪.‬‬ ‫‪ NOS 1 ‬برای نسخ عادی‬ ‫‪ NOS 2 ‬برای نسخ تجويز شده توسط ماما‬ ‫‪ NOS 3 ‬برای نسخ بيماران خاص‬ ‫‪ NOS 4 ‬برای نسخ بيماران پيوند کليه‬ ‫‪ NOS 5 ‬برای نسخ بيماران ام اس‬ ‫‪ NOS 6 ‬برای نسخ بيماران شيمي درماني‬ ‫داده های اجباری‪ :‬عبارتند از داده هايي که داروخانه های طرف قرارداد موظف به درج آن در ديسکت مي باشند و هرکدام‬ ‫از اين اطالعات اگر نقص داشته باشند ديسکت داروخانه قابل پذيرش نخواهد بود‪ .‬مشخصه ی داده ها شامل موارد زير‬ ‫مي باشد‪:‬‬ ‫نوع بيمه‪ ،‬شماره سريال دفترچه‪ ،‬اعتبار دفترچه‪ ،‬کد داروخانه‪ ،‬کد ملي ‪ 5‬رقمي دارو‪ ،‬تعداد دارو‪ ،‬قيمت دارو (جمع ريالي‬ ‫نسخه‪ ،‬سهم بيمار‪ ،‬سهم سازمان)‪ ،‬تاريخ نسخه‪ ،‬شماره ی نظام پزشکي پزشك معالج‬ ‫صحت سنجی‪ :‬برای اطمينان از صحت اطالعات موجود در ديسکت های ارسالي اين عمليات انجام مي گيرد‪.‬‬ ‫مقومی مکانيزه‪ :‬به عملياتي اطالق مي شود که توسط رايانه مبالغ مندرج در ديسکت اطالعات مرکز طرف قرارداد با بانك‬ ‫اطالعاتي موجود در نرم افزار مطابقت داده شده و مغايرت های آن مشخص مي شوند‪.‬‬ ‫مقومی دستی‪ :‬با توجه به آن که کليه ی موارد کنترلي از طريق رايانه قابل انجام نمي باشد مقومين داروئي مجبور به کنترل آنها‬ ‫بصورت دستي و به روش غير مکانيزه مي باشند‪.‬‬ ‫کسورات‪ :‬به مبالغي از اسناد داروخانه اطالق مي شود که نحوه ی محاسبه يا درخواست آن با دستورالعمل های ارسالي و يا‬ ‫قرارداد مابين موسسه و دفتر رسيدگي به اسناد پزشکي مغايرت داشته باشد‪.‬‬ ‫اطالع رسانی‪ :‬جهت اطالع موسسات طرف قرارداد از قوانين و دستورالعمل های سازماني در چارچوب قرارداد في مابين‪ ،‬دفتر‬ ‫به روش های گوناگون از جمله نامه نگاری‪ ،‬برگزاری جلسات‪ ،‬مراجعه ی بازرسين به مراکز اقدام به تشريح روش های صحيح‬ ‫ارائه ی خدمت به بيمه شدگان سازمان مي نمايد‪.‬‬ ‫ليست سند‪ :‬ليست نهايي عملکرد داروخانه های طرف قرارداد شامل تعداد نسخ‪ ،‬مبلغ درخواستي‪ ،‬مبلغ پرداختي‪ ،‬شرح کسورات‬ ‫فني و‪ ....‬مي باشد‪.‬‬ ‫‪161‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫ليست بانک‪ :‬جهت ارسال چك به بانك نياز به اعالم مبلغ واريزی و شماره حساب هر کدام از مراکز مي باشد که اين پارامترها‬ ‫در ليست بانك به بانك اعالم مي گردد‪.‬‬ ‫پذيرش‪ ،‬رسيدگی و پرداخت اسناد مکانيزه ی داروخانه های طرف قرارداد‬ ‫«آئين نامه ی اجرائي»‬ ‫روش انجام کار در اين فرآيند به ‪ 8‬قسمت اصلي تقسيم مي شود‪:‬‬ ‫الف‪ -‬ثبت و پذيرش و تحويل اسناد به واحدهای رسيدگي‬ ‫ب‪ -‬رسيدگي و مقومي نسخ‬ ‫ج‪ -‬مميزی‪ ،‬حسابداری و پرداخت‬ ‫الف) پذيرش شامل‪:‬‬ ‫‪- 1‬پذيرش (مراکز خصوصي و درماني دولتي)‬ ‫‪- 2‬پاسخ گويي‬ ‫‪- 8‬تهيه ی گزارش ها‬ ‫‪- 4‬تحويل به واحد رسيدگي ( تحويل اسناد پذيرش شده توسط مسئول واحد از قسمت پذيرش‪ ،‬تفکيك مجدد و تحويل به‬ ‫مسئول واحد رسيدگي‪ 10 :‬روز کاری اول هر ماه با کسر ايام تعطيل و جمعه ها)‬ ‫تبصره‪ :‬در صورتي که بين مبلغ مندرج در نسخه و ديسکت مغايرت وجود داشته باشد مالک پرداخت‪ ،‬مبلغ قيمت روز دارو در‬ ‫زمان تحويل به بيمار مي باشد‪ .‬بدين صورت که‪:‬‬ ‫‪- 1‬اگر مبلغ مندرج در نسخه بيشتر يا کمتر از مبلغ واقعي دارو بوده ولي مبلغ ديسکت صحيح باشد مبلغ ديسکت مالک‬ ‫بوده و از اعمال کسورات بر مبلغ نسخه خودداری گردد‪.‬‬ ‫‪- 2‬اگر مبلغ مندرج در نسخه واقعي‪ ،‬ولي مبلغ ديسکت باالتر باشد مبلغ نسخه مالک بوده و مبلغ مازاد مشمول کسورات‬ ‫قرار مي گيرد‪ .‬ولي اگر مبلغ ديسکت پائين تر از مبلغ واقعي نسخه باشد مبلغ مندرج در ديسکت مالک عمل مي باشد‪.‬‬ ‫‪- 8‬اگر مبلغ ديسکت و نسخه کمتر يا بيشتر از مبلغ واقعي باشد مبلغ مندرج در ديسکت مالک خواهد بود‪.‬‬ ‫اگر مشکل مربوط به داروخانه ی طرف قرارداد باشد‪ :‬کارشناس داروئي موظف است برای دو مرتبه موارد نقص را به‬ ‫موسس داروخانه جهت تصحيح اعالم داشته و از اعمال کسورات برای داروخانه با هماهنگي مقامات مافوق پرهيز نمايد (بديهي‬ ‫است مستندات مربوطه بايد پيوست اسناد گردد‪ .‬بدين صورت که گزارشات ريز کسورات قبل و بعد از اصالح به تائيد کارشناس‬ ‫مربوطه‪ ،‬مسئول واحد داروئي و مسئول واحد رسيدگي برسد)‪ .‬پس از آن اگر داروخانه از اصالح سيستم خودداری نمود‬ ‫کارشناس داروئي مکلف به اعمال کسورات خواهد بود‪ .‬الزم به ذکر است اين کسورات مربوط به ثبت سهوی تعداد دارو (بطور‬ ‫مثال برای ثبت داروی امپرازول از عدد ‪ 1‬به جای ‪ 14‬استفاده شده باشد) و يا کد دارو (بطور مثال بجای ثبت کد ژنريك يك‬ ‫دارو از کد تجاری آن استفاده شده باشد)‪.‬‬ ‫نحوه ی ارائه ی خدمات درمانی برای بيمه شدگان‬ ‫خدمات درماني قابل ارائه به بيمه شدگان به دو بخش سرپائي و بستری تقسيم مي گردند‪ .‬سيستم های مختلفي برای ارائه ی‬ ‫اين خدمات وجود دارند که شامل‪:‬‬ ‫‪169‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪- 1‬ارائه ی مستقيم خدمات درماني توسط بيمه ها‬ ‫در اين روش سازمان های بيمه گر خود توليد کننده ی خدمات درماني مي باشند‪ .‬بعبارت ديگر مراکز درماني متعلق به‬ ‫سازمان بيمه‪ ،‬خدمات را ارائه مي نمايند‪ .‬در کشور ما در حال حاضر سازمان تامين اجتماعي و بانك ملي و شرکت ملي نفت‬ ‫دارای بيمارستان ها و درمانگاههايي مي باشند که مستقيماً ارائه خدمات انجام مي دهند‪ .‬در کشور فرانسه نيز شاهد چنين‬ ‫اقدامي مي باشيم‪.‬‬ ‫‪- 2‬خريد خدمات بر اساس نظام ارجاع )‪(Referal system‬‬ ‫مهـد اجرای نظام ارجاع در دنيــا کشور انگلستان است که سيستم ملي سالمت ‪ (National Health system) NHS‬عهــده‬ ‫دار اين روش مي باشد‪ .‬در اين سيستم سطح يك يا سطح اوليـه ی آن افــراد و خـــانواده ی تحت نظر پزشك خانواده‬ ‫)‪ (Family physician‬يا پزشك عمومي )‪ General practitioner (GP‬مي باشند و کليه ی اقدامات افراد مبني بر انجام‬ ‫خدمات تشخيصي درماني و ارجاع به سطح باالتر توسط اين افراد انجام مي شوند و ثبت دقيق کليه ی اقدامات در کليه ی سطوح‬ ‫بر اساس گزارشات سطوح مختلف توسط اين افراد انجام مي شود‪ .‬سطح ثانويه شامل خدمات تخصصي سرپائي و بستری‬ ‫ارجاعي از سطح اوليه توسط متخصصين مي باشد و سطح سوم که اقدامات فوق تخصصي در آن ارائه مي گردد‪ .‬بديهي است‬ ‫سطح دوم و سوم بايد گزارش عملکرد جهت مستند سازی و داشتن سوابق بيماری به سطح اول ارائه نمايند‪.‬در کشور ما کميته‬ ‫امداد و بيمه ی روستائيان تا حدودی از نظام ارجاع تبعيت مي نمايند ولي در وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکي‬ ‫مجموعه ای به نام ‪ Health sector Reform‬عهده دار اجرای نظام ارجاع با بومي کردن روش در کشور مي باشد‪.‬‬ ‫‪ - 8‬خريد خدمات درماني توسط بيمه بطور آزاد‪ :‬در اين بخش سازمان های بيمه گر با عقد قرارداد با موسسات ارائه‬ ‫کننده ی خدمات‪ ،‬دسترسي بيمه شده به خدمات درماني را تسهيل مي نمايند و بيمه شده بطور آزاد به هر سطح خدمتي در هر‬ ‫زماني دسترسي داشته باشند‪ .‬در حال حاضر در صورتي که بيمه شده به موسسات غير طرف قرارداد مراجعه نمايد و نقدا‬ ‫هزينه را پرداخت کند مطابق تعرفه های مصوب به نام خسارت متفرقه يا روز پرداخت به بيمه شده مسترد مي گردد‪ .‬باتوجه به‬ ‫اختالف بين تعرفه های مصوب دولتي و خصوصي عمدتاً اين پرداخت‪ ،‬مطلوب بيمه شدگان نخواهد بود‪.‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ 170 Referencess: 1. Sackett DL, Straus SE, Richardson WS, Rosenberg W, Haynes RB. Evidence-based medicine: how to practice and teach EBM. 2nd ed. Edinburgh, New York: Churchill Livingstone; 2000. 2. FIP Statement on Professional Standards: Continuing Professional Development, 2002. Available at: http: //www.fip.org/pdf/CPDStatement.pdf. 3. WHO model formulary 2004. Geneva: World Health Organization; 2004. Available at: http://www.WHO.int/ medicines/. 4. Irwig J, Irwig L, Sweet M. Smart health choices: how to make informed health decisions. St. Leonards, Australia: Allen & Unwin; 1999. 5. WHO Developing pharmacy practice.A focus on patient care,: Geneva, Switzerland: World Health Organization; Handbook- 2006 Edition. 6. Danforth,s obstetrics and gynecology; 10th ed 7.Jacques Wallach, MD; Handbook of interpretation of Diagnostic Test;, translated by M. Salahi,MD. 8. Michael A. Jackson, BS Pharm, RPh, Wesley G. Reines, PharmD; A Systematic Approach to Preventing Medication Errors; June 2003. 9.Harrison 's manual of medicine 2006. 10.Nelson essentials of pediatrics 5th Ed 11.Text book of preventive and social medicin 13th ed. 12.Micromedex 2008. 13. Lawrence. Breast feeding. A Guid for the Medical Profession. 2005. ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ 171 ‫ مقاير نرمال برخی از تست های آزمايشگاهی شايع‬:1 ‫پيوست‬ ‫نوع تست‬ Serum Electrolytes Commonly Measured Serum Electrolytes ‫نام تست‬ ‫مقادير نرمال‬ Sodium 136-146 meq/l Potassium 3.5-5.1 meq / l Chloride 98-106 Bicarbonate 18-23 Calcium 8.4-10.2 meq/ dl Magnesium 1.3-2.1 meq/l Phosphorus 2.7 – 4.5 meq/dl Urea nitrogen 7-8 meq/dl Creatinine M: 0.7-1.3 meq/dl meq/l meq/l F: 0.6-1.1 meq/dl Uric acid M : 3.5- 7.2 meq/dl F: 2.6-6.0. meq/dl Glucose 70_105 meq/dl ACTH 0800h : 8-79 pg/ml 1600h : 7-30 pg/ml Serum Endocrine Tests Cortisol 0800h : 5-23 pg/ml 1600h : 7-30 pg/ml Estrogen F: follicular phase 60-200 pg/ml ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ Luteal phase 160-400 pg/ml Postmenopausal <=130 pg/ml M: 20-80 pg/ml FSH F: follicular phase 1-9 mU/ml ovulatory peak 6-26 mU/ml Luteal phase 1-9 mU/ml Postmenopausal 30-80 mU/ml M: 4-25 mU/ml Growth hormone M: < 20 ng/ml F:< 10 ng/ml Hemoglobin A1c 5.6 – 7.5 % of total Hg Insulin µU/ml 6-24 (12 hr fasting) Progesterone M: 0.13-0.97 F: follicular phase 0.14-1.61 ng/ml Luteal phase 2-25 ng/ml Postmenopausal 0-20 ng/ml Testosterone Free : M :52-280 pg/ml F: 1.6-6.3 pg/ml Total : M :300-1000 ng/ml F: 20-75 ng/ml TSH 2-10 µU/ml TRH 5-60 pg/ml T4 0.8-2.4 ng/ml free Total 5-12 T3RU 24-34 % 172 ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ Cholesterol Recommended: <200 mg/dl Moderate risk : 200-239 mg/dl High risk : >=240 mg/dl HDL cholesterol M : >29 mg/dl F: >35 mg/dl Serum Lipids LDL cholesterol Recommended: <200 mg/dl Moderate risk : 200-239 mg/dl High risk : >=240 mg/dl Triglycerides M: 40-160 mg/dl F: 35-135 mg/dl ALT(SGPT) 8-20 U/L AST (SGOT) 10-30 U/L Alkaline phosphatase M: 53-128 U/L F: 42-98 U/L Serum liver/pancreatic Test Bilirubin Total : 0.2-1 mg/dl Conjugated : 0-0.2 mg/dl Amylase 25-125 U/L Lipase 10-140 U/L Albumin 3.5-5 g/dl Immunoglobulins IgA : 40-350 mg/dl IgD : 0-8 mg/dl Serum protein IgE : 0-380 IU/ml IgG 650-1600 mg/dl IgM: 55-300 mg/dl Hemoglobin (Hb) M: 13.5-17.5 g/dl Complete blood cell count F : 12 -16 g/dl 178 ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ Hematocrit (Hct) M: 39-40 % F : 35-45% MCHC 31-37 % MCV 80-100 tl Leukocyte count 4.5-11 *1000 cell/ Differential Leukocyte count Platelet count 150- 450*1000 Reticulocyte count 0.5-1.5 % Iron M: 65-175 F : 50-170 ferritin M: 20-250 ng/ml F : 10-120 ng/ml Anemia tests Total iron-binding capacity 250-450 Hemoglobin electrophoresis Hb A >95% Hb A2 : 1.5-3.5 % Hb F: <2 % HbS : 0 % Coagulation tests Prothrombin time( PT) 18-22 sec Partial thromboplastin time ( PTT) 60-85 sec Bleeding time 2-7 min Clotting time 5-8 min 174 ‫‪175‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫پيوست ‪ :2‬طبقه بندی داروها در دوران شيردهی‬ ‫داروهای مسکن و ضدالتهاب غيرنارکوتيک‬ ‫نام داروها‬ ‫‪APP‬‬ ‫‪Hale‬‬ ‫‪Weiner‬‬ ‫استامينوفن‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪S‬‬ ‫آنتي پيرين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫آسپرين‬ ‫‪5‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫کلشي سين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪S‬‬ ‫ديکلوفناک‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫دی پيرون‬ ‫‪6‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫فن پروفن‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪U‬‬ ‫* امالح طال‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L5‬‬ ‫‪NS‬‬ ‫ايبوپروفن‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪S‬‬ ‫ايندومتاسين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫مفناميك اسيد‬ ‫‪6‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪S‬‬ ‫ناپروکسن‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ L4‬در مصرف مزمن‬ ‫اکسي فن بوتازون‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫نپتازوسين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪U‬‬ ‫فناستين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫فنيل بوتازون‬ ‫‪6‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫پيروکسي کام‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫پروپروکسي فن‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪176‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫ساليسيليك اسيد‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سولينداک‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪U‬‬ ‫تولمتين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪U‬‬ ‫ترامادول‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫داروهای بی حسی‬ ‫‪APP‬‬ ‫‪Hale‬‬ ‫‪Weiner‬‬ ‫کلروفرم‬ ‫‪6‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫فنتانيل‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫هالوتان‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫کتامين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪U‬‬ ‫ليدوکائين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫مپريدين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫نام داروها‬ ‫‪ L3‬در روزهای اول پس از زايمان‬ ‫ميدازوالم‬ ‫‪4‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫پروکائين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫پروپوفول‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫تيوپنتال‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫داروهای مؤثر بر انعقاد خون‬ ‫‪APP‬‬ ‫‪Hale‬‬ ‫‪Weiner‬‬ ‫آمينوکاپروئيك اسيد‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪U‬‬ ‫ديکومارول‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫هپارين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪S‬‬ ‫وارفارين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫نام داروها‬ ‫داروهای ضدتشنج و آرام بخشها‬ ‫نام داروها‬ ‫‪APP‬‬ ‫‪Hale‬‬ ‫‪Weiner‬‬ ‫‪177‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫باربيتورات‬ ‫‪6‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫کاربامازپين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫کلونازپام‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪NS‬‬ ‫اتوسوکسمايد‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪L‬‬ ‫گلوتتمايد‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سولفات منيزيم‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪S‬‬ ‫اکسي کاربازپين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫پنتوباربيتال‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫فنوباربيتال‬ ‫‪5‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫فني توئين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫پيريميدون‬ ‫‪5‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪NS‬‬ ‫‪6,7‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫سديم برمايد‬ ‫والپروئيك اسيد‬ ‫آنتی هيستامينها‬ ‫نام داروها‬ ‫‪APP‬‬ ‫‪Hale‬‬ ‫‪Weiner‬‬ ‫برم فنيرامين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ستيريزين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫کلرفنيرامين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫کلماستين‬ ‫‪5‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ديفن هيدرامين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫لوراتادين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫پرومتازين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫داروهای مورد استفاده بر عليه عوامل عفونی‬ ‫نام داروها‬ ‫‪APP‬‬ ‫‪Hale‬‬ ‫‪Weiner‬‬ ‫آسيکلوير‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪171‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫آمانتادين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫آميکاسين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫(پارا) آمينوساليسيليك‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫اسيد‬ ‫آموکسي سيلين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫آمفوترويسين ‪B‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫آمپي سيلين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫آزيترومايسين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫آزلوسيلين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫کاربني سيلين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سفاکلر‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سفادروکسيل‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سفامندول‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سفازولين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سفيکسيم‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سفوپرازون‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سفوتاکسيم‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سفتي زوکسيم‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سفترياکسون‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سفوروکسيم‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سفالکسين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سفالوتين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫کلرامفنيکل‬ ‫‪4‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫کلروکين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫کلرتتراسيکلين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سيپروفلوکساسين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪179‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫کالريترومايسين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫کالوالنيك اسيد‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫کليندامايسين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫کلوکساسيلين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سيکلوسرين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫داپسون‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫داکسي سيکلين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ L4‬در مصرف طوالني‬ ‫اريترومايسين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫اتامبوتول‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫فلوکونازول‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫جنتامايسين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫هيدروکسي کلروکين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ايمي پنم‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ايزونيازيد‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫کتوکونازول‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫ليندان‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫مبندازول‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪U‬‬ ‫مفلوکين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫متي سيلين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫مترونيدازول‬ ‫‪4‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫مزلوسيلين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ميکونازول‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫مينوسيکلين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ L2‬در مصرف کوتاه‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ L4‬در مصرف مزمن‬ ‫‪110‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫نافسيلين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ناليديکسيك اسيد‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫نيتروفورانتوئين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫نورفلوکساسين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫نووبيوسين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫نيستاتين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫افلوکساسين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫اکساسيلين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫اکسي تتراسيکلين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫پني سيلين ‪G‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫پني سيلين ‪V‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫پيپراسيلين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫پرازی کوانتل‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫پيرازيناميد‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫پريمتامين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫کينين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ريفامپين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫استرپتومايسين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سولباکتام‬ ‫‪6‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سولفاستاميد‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سولفاديازين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سولفامتازين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سولفامتوکسازول‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سولفاپيريدين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سولفاساالزين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪111‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫سولفاتيازول‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سولفي سوکسازول‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫تتراسيکلين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫تيابندازول‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫تيکارسيلين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫تينيدازول‬ ‫‪4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫توبرامايسين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫تری متوپريم‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ونکومايسين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫داروهای ضدسرطان و آنتی متابوليت ها‬ ‫نام داروها‬ ‫‪APP‬‬ ‫‪Hale‬‬ ‫‪Weiner‬‬ ‫آلوپورينول‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫آزاتيوپرين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سيکلوفسفاميد‬ ‫‪1‬‬ ‫‪L5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫تاموکسيفين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L5‬‬ ‫‪U‬‬ ‫آمفتامين‬ ‫‪2‬‬ ‫‪L5‬‬ ‫‪NS‬‬ ‫آتروپين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪U‬‬ ‫دوبوتامين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪U‬‬ ‫دوپامين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪NS‬‬ ‫ادرفونيوم‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪S‬‬ ‫افدرين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪S‬‬ ‫ارگونوين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪112‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫ارگوتامين‬ ‫‪5‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪NS‬‬ ‫پروپرانولول‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫پسودوافدرين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪ L3‬در مصرف کوتاه‬ ‫‪S‬‬ ‫‪ L4‬در مصرف مزمن‬ ‫سالبوتامول‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫تريوتالين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫ترفنادين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫آميودارون‬ ‫‪4‬‬ ‫‪L5‬‬ ‫‪NS‬‬ ‫آتنولول‬ ‫‪5‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪NS‬‬ ‫بريتيليوم‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪U‬‬ ‫کاپتوپريل‬ ‫‪6‬‬ ‫‪( L4‬نوزادی)‬ ‫‪S‬‬ ‫‪( L3‬پس از ‪ 1‬ماه)‬ ‫کلوفيبرات‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪U‬‬ ‫کلونيدين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪NS‬‬ ‫ديازوکسايد‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪U‬‬ ‫ديژيتوکسين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪U‬‬ ‫ديگوکسين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫ديلتيازم‬ ‫‪6‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪S‬‬ ‫دی پيريدامول‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫اناالپريل‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫هيدراالزين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫متيل دوپا‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫مينوکسيديل‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪U‬‬ ‫نيفديپين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫نيتروگليسيرين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪118‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫پرازوسين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪S‬‬ ‫پروکائيناميد‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫کينيدين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪U‬‬ ‫وراپاميل‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫داروهای مورد استفاده در بيماری های پوست‬ ‫‪APP‬‬ ‫‪Hale‬‬ ‫‪Weiner‬‬ ‫ايزوترويتنوئين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L5‬‬ ‫‪NS‬‬ ‫تريتنوئين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪U‬‬ ‫نام داروها‬ ‫نام داروها‬ ‫ترکيبات و روشهای تشخيصی‬ ‫‪APP‬‬ ‫‪Hale‬‬ ‫‪Weiner‬‬ ‫مس ‪64‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫فلوئورسنين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫** گاليوم ‪67‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫*** يد ‪181‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫تکنيسيوم ‪TC99‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ديورتيک ها‬ ‫نام داروها‬ ‫‪APP‬‬ ‫‪Hale‬‬ ‫‪Weiner‬‬ ‫کلروتيازيد‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫فوروزمايد‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫اسپيرونوالکتون‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫تريامترن‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪U‬‬ ‫نام داروها‬ ‫عوامل محيطی‬ ‫‪DDT‬‬ ‫‪APP‬‬ ‫‪Hale‬‬ ‫‪Weiner‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫داروهای مؤثر بر دستگاه گوارش‬ ‫‪114‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫نام داروها‬ ‫‪APP‬‬ ‫‪Hale‬‬ ‫‪Weiner‬‬ ‫بيزاکوديل‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫سايمتيدين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫سيزاپرايد‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫لوپراميد‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫مت فورمين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫متوکلوپراميد‬ ‫‪4‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫امپرازول‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫رانيتيدين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫سايمتيکون‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪S‬‬ ‫فلزات سنگين‬ ‫نام داروها‬ ‫‪APP‬‬ ‫‪Hale‬‬ ‫‪Weiner‬‬ ‫آلومينيوم‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫مس‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫فلورايد‬ ‫‪7‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫آهن‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫روی‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪-‬‬ ‫هورمونها‪ ،‬داروهای ضدتيروئيد‪ ،‬استروئيدها و داروهای ضدبارداری‬ ‫نام داروها‬ ‫‪APP‬‬ ‫‪Hale‬‬ ‫‪Weiner‬‬ ‫بکلومتازون‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫بتامتازون‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪U‬‬ ‫کلوميفن‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪U‬‬ ‫کورتيزون‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪U‬‬ ‫سيکلوسپورين‬ ‫‪1‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫?‪S‬‬ ‫دگزامتازون‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪115‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫استراديول‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫استروژن‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫اتينيل استراديول‬ ‫‪6‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪S‬‬ ‫هيدروکورتيزون‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫انسولين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪S‬‬ ‫لوونورژسترل‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫لووتيروکسين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪S‬‬ ‫مدروکسي‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪S‬‬ ‫پروژسترون‬ ‫‪ L4‬در ‪ 8‬روز اول پس از زايمان‬ ‫متي مازول‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫متيل پردنيزولون‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫نورژسترول‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪S‬‬ ‫اکسي توسين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫پردنيزون‪-‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫پردنيزولون‬ ‫‪ L4‬در مصرف مزمن با دوز باال‬ ‫پروژسترون‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫پروپيل‬ ‫‪6‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪S‬‬ ‫تيواوراسيل‬ ‫تولبوتاميد‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫تريامسينولون‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪U‬‬ ‫وازوپرسين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫نام داروها‬ ‫داروهای خواب آور و ضداعتياد‬ ‫‪APP‬‬ ‫‪Hale‬‬ ‫‪Weiner‬‬ ‫کوکائين‬ ‫‪2‬‬ ‫‪L5‬‬ ‫‪NS‬‬ ‫کدئين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫دکسترومتروفان‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪116‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫هروئين‬ ‫‪2‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ماری جوانا‬ ‫‪2‬‬ ‫‪L5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫متادون‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫مرفين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫نالوکسان‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪S‬‬ ‫نيکوتين (سيگار)‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫فن سيکليدين‬ ‫‪2‬‬ ‫‪L5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫داروهای مؤثر بر خلق و روان‬ ‫نام داروها‬ ‫‪APP‬‬ ‫‪Hale‬‬ ‫‪Weiner‬‬ ‫آلپرازوالم‬ ‫‪4‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪NS‬‬ ‫آمي تريپتيلين‬ ‫‪4‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫کافئين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫کلرال هيدراته‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪NS‬‬ ‫کلرديازپوکسايد‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫کلرپرومازين‬ ‫‪4‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫کلوميپرامين‬ ‫‪4‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪U‬‬ ‫دزيپرامين‬ ‫‪4‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫ديازپام‬ ‫‪4‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪ L4‬در مصرف مزمن‬ ‫اتانول‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫فن فلورامين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫فلوکستين‬ ‫‪4‬‬ ‫‪ L3‬در نوزادان‬ ‫‪( S‬بسته به وضعيت)"‬ ‫‪ L2‬در شيرخواران بزرگتر‬ ‫فلورازپام‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪U‬‬ ‫هالوپريدول‬ ‫‪4‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪117‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫هيدروکسي زين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪U‬‬ ‫ايميپرامين‬ ‫‪4‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ليتيوم‬ ‫‪5‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪S‬‬ ‫لورازپام‬ ‫‪4‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫مپروبامات‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫نورترويپتيلين‬ ‫‪4‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫اکسازپام‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫پرفنازين‬ ‫‪4‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪U‬‬ ‫تيوريدازين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪U‬‬ ‫تريازوالم‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪U‬‬ ‫تری فلوپرازين‬ ‫‪4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪S‬‬ ‫ويتامينها‬ ‫نام داروها‬ ‫‪APP‬‬ ‫‪Hale‬‬ ‫‪Weiner‬‬ ‫اسيد فوليك‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪S‬‬ ‫پيريدوکسين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪ L4‬در دوز باال‬ ‫‪B2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪B1‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪B12‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ويتامين ‪D‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫ويتامين ‪K1‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫متفرقه‬ ‫نام داروها‬ ‫‪APP‬‬ ‫‪Hale‬‬ ‫‪Weiner‬‬ ‫استازوالميد‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪S‬‬ ‫آمينوفيلين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫آسپارتام‬ ‫‪7‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪111‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪ L5‬در شيرخوار مبتال به فنيل کتونوری‬ ‫بروموکريپتين‬ ‫‪5‬‬ ‫‪L5‬‬ ‫‪NS‬‬ ‫کرومولين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L1‬‬ ‫‪S‬‬ ‫گايافنزين‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪U‬‬ ‫هگزاکلروفن‬ ‫‪7‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪S‬‬ ‫لوودوپا‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪U‬‬ ‫متوکاربامول‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪U‬‬ ‫بتادين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫پروبنسيد‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪S‬‬ ‫واکسن سرخجه‬ ‫‪-‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪U‬‬ ‫تئوفيلين‬ ‫‪6‬‬ ‫‪L3‬‬ ‫‪S‬‬ ‫*‪ %10‬امالح طال در شير ترشح شده و در بدن شيرخوار جمع مي شود‪ .‬لذا عليرغم توصيه ‪ ،AAP‬در ساير درجه بندی ها خطرناک شمرده شده است‪.‬‬ ‫** قطع شير بمدت ‪ 72‬ساعت ضروری است‪.‬‬ ‫*** بسته به دوز مورد استفاده نياز به ‪ 8‬نوبت تا ‪ 2‬هفته قطع شير دارد‪.‬‬ ‫منبع‪:‬‬ ‫‪Lawrence. Breast Feeding‬‬ ‫‪A Guide The Medical Profession.2005‬‬ ‫ايندکس‬ ‫صفحه‬ ‫‪Breathing‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪Cardiac Attack‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪CBC‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪Chest pain‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪119‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫‪Circulation‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪Dyspnea‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪Edema‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪ ESR‬يا ميزان سديمانتاسيون اريتروسيتي‬ ‫‪81‬‬ ‫‪ :FBS‬اندازه گيری قندخون ناشتا‬ ‫‪87‬‬ ‫‪( Fever‬تب)‬ ‫‪78‬‬ ‫)‪Hematocrit (Hct‬‬ ‫‪81‬‬ ‫)‪Hemoglobin (Hgb‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪Keratosis pilaris‬‬ ‫‪152‬‬ ‫)‪Lactate Dehydrogenase (LDH‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪Palpitation‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪syncope‬‬ ‫‪79‬‬ ‫‪( ZINK‬روی)‬ ‫‪182‬‬ ‫آتل‬ ‫‪69‬‬ ‫آزمايش کامل ادرار‬ ‫‪41‬‬ ‫آزمايشات ادرار‬ ‫‪41‬‬ ‫آزمايشي جهت تشخيص انواع پوست‬ ‫‪150‬‬ ‫آزمايشي جهت تشخيص انواع مو‬ ‫‪141‬‬ ‫آسپرين و ساير داروهای ضد التهاب غير استروئيدی‬ ‫‪18‬‬ ‫آشنايي با ‪ PH‬و فلور طبيعي پوست‬ ‫‪141‬‬ ‫آشنايي با تجهيزات پزشکي‬ ‫‪66‬‬ ‫‪190‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫آشنايي با خدمات سازمان های بيمه گر‬ ‫‪159‬‬ ‫آشنايي با داروهای گياهي‬ ‫‪98‬‬ ‫آشنايي با ساختمان مو‬ ‫‪144‬‬ ‫آشنايي با علل و مکانيزم ايجاد جوش‬ ‫‪158‬‬ ‫آشنايي با منابع معتبر داروسازی‬ ‫‪157‬‬ ‫آشنايي با نکات کليدی در مراقبت از پوست‬ ‫‪142‬‬ ‫آشنايي با ويتامين ها و مکمل های غذايي‬ ‫‪124‬‬ ‫آکنه (‪)ACNE‬‬ ‫‪151‬‬ ‫آلتادين‬ ‫‪105‬‬ ‫آلتيب‬ ‫‪107‬‬ ‫آلودگي به کرمك (اکسيور)‬ ‫‪11‬‬ ‫آليکوم‬ ‫‪109‬‬ ‫آموزش مفاهيم بهداشت و کاربرد آن در داروخانه‬ ‫‪20‬‬ ‫آنافيالکسي‬ ‫‪11‬‬ ‫آنتوم‬ ‫‪111‬‬ ‫آنتي بيوتيك تراپي‬ ‫‪91‬‬ ‫آنتي ديابتيك‬ ‫‪112‬‬ ‫آنتي ميگرن‬ ‫‪98‬‬ ‫آنتي هيستامين ها‬ ‫‪14‬‬ ‫آنژيوکت‬ ‫‪66‬‬ ‫آهن‬ ‫‪180‬‬ ‫‪191‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫آهن‬ ‫‪140‬‬ ‫اثرات بيولوژيك اسيدهای چرب ضروری‬ ‫‪129‬‬ ‫اثرات مصرف کراتين‬ ‫‪181‬‬ ‫احياء قلبي_ تنفسي )‪(CPR‬‬ ‫‪77‬‬ ‫اختالالت ترکيبات ادرار‬ ‫‪41‬‬ ‫اداره کل درمان غير مستقيم‬ ‫‪161‬‬ ‫ارزيابي اوليه ی تشنج‬ ‫‪75‬‬ ‫ارزيابي بيمار مشکوک به سپسيس‬ ‫‪75‬‬ ‫ارزيابي سنکوپ‬ ‫‪79‬‬ ‫ارزيابي و مراقبت از زخم‬ ‫‪90‬‬ ‫استامينوفن‬ ‫‪14‬‬ ‫استراتژی های پوشش جمعيت‬ ‫‪159‬‬ ‫استروئيدهای آنابوليك‬ ‫‪189‬‬ ‫اسکالپ وين )‪(Scalp vein‬‬ ‫‪67‬‬ ‫اسمير خون محيطي‬ ‫‪88‬‬ ‫اسيد اوريك‬ ‫‪81‬‬ ‫اسيدهای چرب ضروری‬ ‫‪127‬‬ ‫اصول بهداشت پوست‬ ‫‪149‬‬ ‫اصول مديريت در داروخانه‬ ‫‪9‬‬ ‫اقدامات اوليه در ايست قلبي‬ ‫‪77‬‬ ‫اقدامات اوليه در تب باال‬ ‫‪74‬‬ ‫‪192‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫اقدامات اوليه در مسموميت ها‬ ‫‪12‬‬ ‫اقدامات حمايتي در شوک‬ ‫‪76‬‬ ‫اقدامات و کمك های اوليه در اورژانس های قلبي‬ ‫‪79‬‬ ‫اقدامات و کمك های اوليه‬ ‫‪14‬‬ ‫اقدامات و کمك های اوليه‬ ‫‪15‬‬ ‫اقدامات و کمك های اوليه در مارگزيدگي‬ ‫‪17‬‬ ‫اقدامات و کمك های اوليه در مسموميت تماسي‬ ‫‪15‬‬ ‫اکاليپتوس‬ ‫‪116‬‬ ‫امگا‪3 -‬‬ ‫‪181‬‬ ‫انتقال داروها در شير‬ ‫‪57‬‬ ‫اندرواستونوئيد و ‪DHEA‬‬ ‫‪189‬‬ ‫انديکاسيون های بستری در سوختگي‬ ‫‪11‬‬ ‫انواع آتل‬ ‫‪69‬‬ ‫انواع پوست‬ ‫‪149‬‬ ‫انواع تغيير رنگ پوست و علل آن‬ ‫‪158‬‬ ‫انواع ريزش مو ( ‪(ALOPECIA‬‬ ‫‪146‬‬ ‫انواع سرنگ و سر سوزن‬ ‫‪72‬‬ ‫انواع شوک‬ ‫‪75‬‬ ‫انواع گاز و باند‬ ‫‪70‬‬ ‫انواع مکمل های کلسيم‬ ‫‪186‬‬ ‫انواع مو‬ ‫‪145‬‬ ‫‪198‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫انواع نخ های بخيه و کاربرد آن ها‬ ‫‪71‬‬ ‫انوکسولون‬ ‫‪116‬‬ ‫اورژانس های قلبي‬ ‫‪77‬‬ ‫اورژانس های هيپرتانسيون‬ ‫‪76‬‬ ‫اولئاکرات‬ ‫‪111‬‬ ‫اهميت اسيد فوليك در دوران بارداری‬ ‫‪185‬‬ ‫ايمن سازی عليه کزاز‬ ‫‪91‬‬ ‫بابونه‬ ‫‪97‬‬ ‫باندهای کشي‬ ‫‪70‬‬ ‫برخي خواص امگا‪ 3 -‬در کودکان‬ ‫‪182‬‬ ‫برخي علل شکست در مديريت داروخانه ها‬ ‫‪10‬‬ ‫برونکوتيدی‬ ‫‪105‬‬ ‫بوتوليسم‬ ‫‪18‬‬ ‫بهداشت حرفه ای‬ ‫‪21‬‬ ‫بهداشت خانواده‬ ‫‪21‬‬ ‫بهداشت روان‬ ‫‪27‬‬ ‫بهداشت مادر و کودک (‪)MCH‬‬ ‫‪21‬‬ ‫بهداشت محيط در داروخانه‬ ‫‪21‬‬ ‫بيماران ديابتيك‬ ‫‪141‬‬ ‫بيماری ها و ضايعات (مشکالت) پوستي‬ ‫‪152‬‬ ‫بيماری های اسهالي‬ ‫‪26‬‬ ‫‪194‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫پاپول (‪)PAPULE‬‬ ‫‪151‬‬ ‫پاسي پي‬ ‫‪106‬‬ ‫پتاسيم‬ ‫‪85‬‬ ‫پديده ی کراتينيزاسيون يا شاخي شدن‬ ‫‪142‬‬ ‫پذيرش‪ ،‬رسيدگي و پرداخت اسناد مکانيزه ی داروخانه های طرف قرارداد‬ ‫‪167‬‬ ‫پرسيکا‬ ‫‪115‬‬ ‫پرمويي يا موهای زائد‬ ‫‪152‬‬ ‫پروتئين ‪V‬‬ ‫‪189‬‬ ‫پروستاتان‬ ‫‪121‬‬ ‫پسيليوم‬ ‫‪95‬‬ ‫پالنتاژل‬ ‫‪102‬‬ ‫پودر برن‬ ‫‪91‬‬ ‫پوست پرتقالي )‪:(Orange skin‬‬ ‫‪152‬‬ ‫پيجيوم افريکانوم‬ ‫‪122‬‬ ‫پيشگيری از عفونت ها‬ ‫‪26‬‬ ‫پيشگيری از کمبود آهن‬ ‫‪180‬‬ ‫پيشگيری و درمان شوره ی سر‬ ‫‪147‬‬ ‫تانا ميگرن‬ ‫‪94‬‬ ‫تجهيزات ژنيکولوژی‬ ‫‪71‬‬ ‫تداخل دارو و مواد آشاميدني‬ ‫‪58‬‬ ‫تداخالت دارو با غذا‬ ‫‪52‬‬ ‫‪195‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫تداخالت داروهای بدون نسخه (‪ )OTC‬با غذا‬ ‫‪52‬‬ ‫تداخالت غذا با داروها‬ ‫‪49‬‬ ‫ترک پوست‬ ‫‪152‬‬ ‫تروما‬ ‫‪79‬‬ ‫ترومای جمجمه‬ ‫‪10‬‬ ‫تست اندازه گيری آهن سرم‬ ‫‪84‬‬ ‫تست حاملگي (بتا ‪)HCG‬‬ ‫‪40‬‬ ‫تست های آزمايشگاهي اختصاصي‬ ‫‪84‬‬ ‫تست های آزمايشگاهي خوني‬ ‫‪80‬‬ ‫تست های خوني ارزيابي فونکسيون کبدی‬ ‫‪81‬‬ ‫تعداد ريزش مو‬ ‫‪145‬‬ ‫تعريف چند ضايعه ی پوستي و نکات درماني آن‬ ‫‪151‬‬ ‫تغييرات فيزيولوژيك مادر در دوران حاملگي‬ ‫‪54‬‬ ‫تفاوت محصوالت ‪ AHA‬و ‪BHA‬‬ ‫‪155‬‬ ‫تفسير تست های آزمايشگاهي‬ ‫‪80‬‬ ‫تنظيم خانواده‬ ‫‪28‬‬ ‫توصيه های تغذيه ای‬ ‫‪21‬‬ ‫توصيه های تغذيه ای و بهداشتي‬ ‫‪22‬‬ ‫توصيه های تنظيم خانواده‬ ‫‪28‬‬ ‫توصيه های الزم در خصوص استفاده از قرص های ضد بارداری‬ ‫‪28‬‬ ‫تيميان‬ ‫‪105‬‬ ‫‪196‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫چرا خطاهای دارويي اتفاق مي افتند؟‬ ‫‪48‬‬ ‫چرخه ی رشد مو‬ ‫‪144‬‬ ‫چروک پوست‬ ‫‪152‬‬ ‫چست تيوب )‪(Chest tube‬‬ ‫‪69‬‬ ‫چگونه از ميزان خطاهای دارويي بکاهيم؟‬ ‫‪46‬‬ ‫حجم ادرار‬ ‫‪42‬‬ ‫خانم های باردار‬ ‫‪16‬‬ ‫خانم های شيرده‬ ‫‪11‬‬ ‫خدمات نوين سازمان تامين اجتماعي به بيماران‬ ‫‪166‬‬ ‫خصوصيات يك ضد آفتاب خوب‬ ‫‪155‬‬ ‫خطاهای دارويي )‪(Medication Errors‬‬ ‫‪48‬‬ ‫د – رگليس‬ ‫‪99‬‬ ‫داروسازی جامعه نگر و شيوه های مديريت در داروخانه‬ ‫‪7‬‬ ‫داروها در دوران شيردهي بر اساس طبقه بندی ‪Weiner‬‬ ‫‪61‬‬ ‫داروها و طبقه بندی خطر شيردهي مادر (براساس طبقه بندی ‪)Hale‬‬ ‫‪61‬‬ ‫داروهای آنتي هيستامين‪ ،‬ضد احتقان و ضد سرفه ‪ +‬الکل‬ ‫‪14‬‬ ‫داروهای درمان ريفالکس مری‪ -‬معده (‪ )GERD‬يا سوزش سردل‬ ‫‪68‬‬ ‫داروهای ضد سرفه‬ ‫‪14‬‬ ‫داروهای گوارشي‬ ‫‪95‬‬ ‫داروهای متفرقه‬ ‫‪120‬‬ ‫داروهای مجاز در شيردهي‬ ‫‪51‬‬ ‫‪197‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫داروهای موثر در درمان ديابت‬ ‫‪112‬‬ ‫داروهای مورد استفاده در عفونت های واژينال‬ ‫‪64‬‬ ‫داروهايي که در دوران بارداری کنترانديکه هستند‪:‬‬ ‫‪57‬‬ ‫درد‬ ‫‪17‬‬ ‫درمان آکنه‬ ‫‪154‬‬ ‫درمان سرپايي سوختگي سطحي‬ ‫‪19‬‬ ‫درمان و اقدامات اوليه‬ ‫‪11‬‬ ‫دفاتر اسناد پزشکي‬ ‫‪161‬‬ ‫دهانشويه ماتريکا‬ ‫‪117‬‬ ‫ديورتيك‬ ‫‪111‬‬ ‫رازين‬ ‫‪96‬‬ ‫راهکار کاهش خطای دارويي در مرحله ی تجويز دارو‬ ‫‪45‬‬ ‫راههای پيشگيری از خطاهای انساني‬ ‫‪46‬‬ ‫ريسك فاکتورها در بيمار با مسموميت غذايي‬ ‫‪18‬‬ ‫زمان شروع مکمل های ويتامين و امالح برای شيرخوار‬ ‫‪188‬‬ ‫زينك‬ ‫‪141‬‬ ‫ساختمان پوست‬ ‫‪142‬‬ ‫ساير گروههای آسيب پذير‬ ‫‪19‬‬ ‫ست سرم رنگي )‪(Coloured infusion set‬‬ ‫‪67‬‬ ‫ست سرم )‪(Infusion set‬‬ ‫‪67‬‬ ‫سدامين‬ ‫‪107‬‬ ‫‪191‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫سدهای محافظ در برابر خورشيد‬ ‫‪155‬‬ ‫سديم‬ ‫‪85‬‬ ‫سرفه و سرماخوردگي‬ ‫‪16‬‬ ‫سنکل‬ ‫‪120‬‬ ‫سنين باال و سالخوردگان‬ ‫‪16‬‬ ‫سوختگي ها‬ ‫‪11‬‬ ‫سوختگي های شيميايي چشم‬ ‫‪19‬‬ ‫سوختگي های ناشي از اشعه در چشم‬ ‫‪19‬‬ ‫سوند تغذيه )‪(Feeding tube‬‬ ‫‪61‬‬ ‫سوند رکتال )‪(Rectal tube‬‬ ‫‪69‬‬ ‫سوند فولي )‪(Foleys Balloon catheter‬‬ ‫‪61‬‬ ‫سوند معده )‪(Nasogastric tube‬‬ ‫‪61‬‬ ‫سوند نالتون )‪(Nelaton catheter‬‬ ‫‪61‬‬ ‫سه راهي آنژيوکت‬ ‫‪67‬‬ ‫شايعترين اشتباهات دارويي‬ ‫‪44‬‬ ‫شناخت موارد غير طبيعي در پوست‬ ‫‪150‬‬ ‫شوره ی سر‬ ‫‪146‬‬ ‫شوک‬ ‫‪75‬‬ ‫شير خواران‬ ‫‪21‬‬ ‫شيرافزا‬ ‫‪121‬‬ ‫شيردهي و تجويز داروهای ‪OTC‬‬ ‫‪62‬‬ ‫‪199‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫شيردهي و مصرف دارو‬ ‫‪57‬‬ ‫ضد احتقان ها )‪(Decongestants‬‬ ‫‪14‬‬ ‫ضمائم پوست‬ ‫‪148‬‬ ‫ضوابط پذيرش بيمار‬ ‫‪161‬‬ ‫طرح ارسال ديسکت اطالعات توسط مراکز طرف قرارداد‬ ‫‪166‬‬ ‫عفونت حاد تنفسي (‪)ART‬‬ ‫‪26‬‬ ‫عقرب گزيدگي‬ ‫‪17‬‬ ‫عالئم ‪Cardiogenic shock‬‬ ‫‪76‬‬ ‫عالئم ‪Hypovolemic shock‬‬ ‫‪76‬‬ ‫عالئم شايع مسموميت های غذايي‬ ‫‪18‬‬ ‫عالئم عمومي شوک‬ ‫‪76‬‬ ‫عالئم کمبود زينك‬ ‫‪182‬‬ ‫عالئم کالسيك يك بيمار قلبي‬ ‫‪77‬‬ ‫عالئم مسموميت‬ ‫‪11‬‬ ‫عالئم و نشانه های عمومي مسموميت تنفسي‬ ‫‪14‬‬ ‫عالئم و نشانه های مارگزيدگي‬ ‫‪16‬‬ ‫علت خطوط روی پوست و باقي ماندن جای زخم‬ ‫‪142‬‬ ‫علل تب‬ ‫‪74‬‬ ‫علل ريزش مو‬ ‫‪146‬‬ ‫علل شوره ی سر‬ ‫‪146‬‬ ‫علل کمبود آهن‬ ‫‪180‬‬ ‫‪200‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫علل کمبود زينك‬ ‫‪182‬‬ ‫علل معمول درخواست تست های آزمايشگاهي‬ ‫‪80‬‬ ‫عملکرد برخي فرآورده های پوستي‬ ‫‪154‬‬ ‫عوامل اصلي ايجاد کننده ی آکنه‬ ‫‪158‬‬ ‫عوامل موثر بر ‪ PH‬پوست‬ ‫‪141‬‬ ‫عوامل موثر در اسيديته ی پوست‬ ‫‪141‬‬ ‫عوامل موثر در ايجاد آکنه‬ ‫‪154‬‬ ‫عوامل موثر در رشد مو‬ ‫‪145‬‬ ‫غدد چربي‬ ‫‪144‬‬ ‫فارماکوکينتيك در کودکان و نوزادان‬ ‫‪15‬‬ ‫فاکتورهايي که بر ترشح دارو در شير تاثير مي گذارند‬ ‫‪61‬‬ ‫فاکتورهايي که بر عبور مواد از جفت تاثير مي گذارند‪:‬‬ ‫‪55‬‬ ‫فرآورده های ترک سيگار‬ ‫‪64‬‬ ‫فرآورده های حاوی زنجبيل‬ ‫‪122‬‬ ‫فرآورده های حاوی سنا‬ ‫‪101‬‬ ‫فرآورده های حاوی والرين‬ ‫‪101‬‬ ‫فرآورده های ضد آفتاب‬ ‫‪155‬‬ ‫فرآورده های ليکوريك‬ ‫‪99‬‬ ‫فرآورده های موضعي‬ ‫‪112‬‬ ‫فرآيند عقد قرارداد با مراکز درم اني تحويل نسخ و اسناد مراکز و پرداخت مطالباتشان در واحدهای مختلف دفتر اسناد‬ ‫‪168‬‬ ‫فسفر‬ ‫‪86‬‬ ‫‪201‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫فشارسنج‬ ‫‪66‬‬ ‫قطره ی آفروديت‬ ‫‪120‬‬ ‫قطره ی آوی پکت‬ ‫‪108‬‬ ‫قطره ی خوراکي اورتيدين‬ ‫‪120‬‬ ‫قطره ی خوراکي توسيان‬ ‫‪108‬‬ ‫قطره ی خوراکي ديل سان‬ ‫‪109‬‬ ‫قطره ی خوراکي سينابايل‬ ‫‪95‬‬ ‫قطره ی خوراکي فنلين‬ ‫‪98‬‬ ‫قطره ی خوراکي گاستروليت‬ ‫‪96‬‬ ‫قطره ی خوراکي لومکس‬ ‫‪97‬‬ ‫قطره ی ميرتکس‬ ‫‪118‬‬ ‫کاتتر کات دان )‪(Cut down catheter‬‬ ‫‪67‬‬ ‫کارميناتيف‬ ‫‪100‬‬ ‫کاالندوال‬ ‫‪116‬‬ ‫کاميل‬ ‫‪112‬‬ ‫کاندوم شيت )‪(Condum sheat‬‬ ‫‪69‬‬ ‫کدورت پوست‬ ‫‪151‬‬ ‫کراتاگوس‬ ‫‪110‬‬ ‫کرم درماتين‬ ‫‪117‬‬ ‫کرم کاپکس‬ ‫‪111‬‬ ‫کرم واژينال لکورکس‬ ‫‪111‬‬ ‫‪202‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫کروم‬ ‫‪141‬‬ ‫کومدون (‪)COMEDON‬‬ ‫‪151‬‬ ‫کاتتر ساکشن يا سوند ساکشن )‪(Suction catheter‬‬ ‫‪67‬‬ ‫کاتترها‬ ‫‪67‬‬ ‫کارامين‬ ‫‪102‬‬ ‫الکتروفورز هموگلوبين های سرم‬ ‫‪84‬‬ ‫الکتروليت ها‬ ‫‪85‬‬ ‫الکل و داروهای بدون نسخه‬ ‫‪14‬‬ ‫کلسيم‬ ‫‪86‬‬ ‫کنترل خونريزی‬ ‫‪90‬‬ ‫کنترل و ارزيابي در مرحله ی ارائه ی خدمت به بيمار‬ ‫‪162‬‬ ‫کودکان‬ ‫‪15‬‬ ‫کودکان‬ ‫‪22‬‬ ‫گاز گرفتگي حيوانات‬ ‫‪16‬‬ ‫گازهای وازلينه‬ ‫‪70‬‬ ‫گروه داروهای اعصاب و روان‬ ‫‪106‬‬ ‫گروه داروهای مسکن و داروهای موثر در درمان ميگرن‬ ‫‪98‬‬ ‫گروه داروهای موثر در بيماری های قلبي‪ -‬عروقي (فشارخون‪ ،‬هيپرليپيدمي و‪)...‬‬ ‫‪109‬‬ ‫گروه داروهای موثر در درمان عالمتي سرماخوردگي‬ ‫‪108‬‬ ‫گروه داروهای موثر در مشکالت گوارشي کودکان و نوزادان‬ ‫‪101‬‬ ‫گروه نظارت و بازرسي‬ ‫‪165‬‬ ‫‪208‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫گروههای خاص (کودکان‪ -‬سالخوردگان‪ -‬زنان حامله و شيرده‪ -‬افراد و بيماران آسيب پذير)‬ ‫‪15‬‬ ‫گروههای در معرض خطر کمبود اسيد فوليك‬ ‫‪185‬‬ ‫گزش حشرات‬ ‫‪17‬‬ ‫الگزاريسين‬ ‫‪100‬‬ ‫لوازم ضروری جعبه ی کمك های اوليه‬ ‫‪92‬‬ ‫لوسيون ژرانيوم‬ ‫‪119‬‬ ‫لوسيون سي ام‬ ‫‪114‬‬ ‫لوسيون مايکودرم‬ ‫‪114‬‬ ‫لوسيون منتا‬ ‫‪119‬‬ ‫ليپوپروتئين های پالسما‬ ‫‪41‬‬ ‫ليکوفار‬ ‫‪104‬‬ ‫مادر باردار و شيرده‬ ‫‪21‬‬ ‫مارگزيدگي‬ ‫‪16‬‬ ‫ماسومينت و منتازين‬ ‫‪106‬‬ ‫ماکول )‪(MACULE‬‬ ‫‪151‬‬ ‫مباني تداخالت دارويي‬ ‫‪41‬‬ ‫محلول ام جي‬ ‫‪114‬‬ ‫محلول های ضد عفوني کننده‬ ‫‪72‬‬ ‫مراحل تشکيل آکنه‬ ‫‪154‬‬ ‫مراحل رشد جنين و اثرات داروها‬ ‫‪54‬‬ ‫مراحل مراقبت دارويي‬ ‫‪6‬‬ ‫‪204‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫مراقبت از زخم‬ ‫‪90‬‬ ‫مراقبت دارويي‬ ‫‪4‬‬ ‫مراقبت ها در بيمار با مسموميت غذايي‬ ‫‪18‬‬ ‫مراقبت های اورژانس در سوختگي‬ ‫‪11‬‬ ‫مراقبت های اوليه ی اورژانس‬ ‫‪78‬‬ ‫مراقبت های بهداشتي حين بارداری‬ ‫‪22‬‬ ‫مراقبت های بهداشتي دارويي در سالمندان‬ ‫‪21‬‬ ‫مزايای کلي مکمل های غذايي‬ ‫‪124‬‬ ‫مس‬ ‫‪181‬‬ ‫مسکن ها‬ ‫‪14‬‬ ‫مسموميت با زينك‬ ‫‪188‬‬ ‫مسموميت تزريقي در اثر تزريق دارو به بدن‬ ‫‪15‬‬ ‫مسموميت ها‬ ‫‪11‬‬ ‫مسموميت های تزريقي‬ ‫‪15‬‬ ‫مسموميت های تماسي‬ ‫‪15‬‬ ‫مسموميت های تنفسي‬ ‫‪14‬‬ ‫مشاوره ی دارويي در ارائه ی داروهای بدون نسخه ‪OTC‬‬ ‫‪12‬‬ ‫مشکالت بهداشتي‪ -‬پزشکي نوجوانان و مراقبت های بهداشتي مربوط به آن‬ ‫‪27‬‬ ‫مصرف اسيد فوليك و آهن در دوران بارداری‬ ‫‪185‬‬ ‫مصرف اسيدهای چرب ضروری در دوران بارداری‬ ‫‪187‬‬ ‫مصرف داروها در دوران بارداری و شيردهي‬ ‫‪54‬‬ ‫‪205‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫مصرف داروهای ضد آلرژی‪ ،‬سرماخوردگي و سرفه در دوران شيردهي‬ ‫‪62‬‬ ‫مصرف ساير داروها‬ ‫‪65‬‬ ‫مصرف ضد دردها در دوران شيردهي‬ ‫‪62‬‬ ‫مصرف مکمل ها در دوران شيردهي‬ ‫‪187‬‬ ‫مصرف مکمل ها در کودکان و نوزادان‬ ‫‪129‬‬ ‫مصرف مکمل های غذايي در بيماران خاص‬ ‫‪141‬‬ ‫مصرف مکمل های غذايي در خانم های باردار‬ ‫‪184‬‬ ‫مصرف مکمل های غذايي در سالمندان‬ ‫‪140‬‬ ‫مصرف مکمل های غذايي در ورزشکاران‬ ‫‪187‬‬ ‫معيارهای ‪ WHO‬برای مصرف قرصهای ضد بارداری خوراکي‬ ‫‪24‬‬ ‫مقادير نرمال ايندکس های گلبولي‬ ‫‪81‬‬ ‫مليسان‬ ‫‪118‬‬ ‫منتا‬ ‫‪99‬‬ ‫منتازين‬ ‫‪108‬‬ ‫منتاژل‬ ‫‪118‬‬ ‫منتول‬ ‫‪106‬‬ ‫منگنز‬ ‫‪181‬‬ ‫منيزيم (‪)MG‬‬ ‫‪86‬‬ ‫منيزيوم‬ ‫‪141‬‬ ‫مواد چربي سوز‬ ‫‪140‬‬ ‫موارد عمومي مصرف داروهای بدون نسخه در اين گروه از بيماران‬ ‫‪16‬‬ ‫‪206‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫موارد مشاهده شده در اسمير خون محيطي‬ ‫‪88‬‬ ‫موخوره‬ ‫‪146‬‬ ‫مولتي ويتامين ها‬ ‫‪181‬‬ ‫مهم ترين عوارض جانبي داروهای بدون نسخه که بايد به بيماران يادآور شد‬ ‫‪18‬‬ ‫ميرتوپلکس‬ ‫‪118‬‬ ‫ميکروست )‪(Micro infusion set‬‬ ‫‪67‬‬ ‫ميگرن‬ ‫‪11‬‬ ‫ميليا (‪)MILIA‬‬ ‫‪151‬‬ ‫مينرال ها‬ ‫‪127‬‬ ‫نتيجه گيری‬ ‫‪65‬‬ ‫نحوه ی ارائه ی خدمات درماني برای بيمه شدگان‬ ‫‪161‬‬ ‫نحوه ی انجام تعهدات درماني سازمان تامين اجتماعي‬ ‫‪161‬‬ ‫نحوه ی برخورد با مسموميت ها‬ ‫‪11‬‬ ‫نخ قابل جذب مصنوعي (ويکريل)‬ ‫‪71‬‬ ‫نخ های بدون سوزن و کاربرد آن ها‬ ‫‪72‬‬ ‫نخ های غير قابل جذب‬ ‫‪71‬‬ ‫نسبت ‪ AST‬به ‪ ALT‬يا ( ‪ SGOT‬به ‪)SGPT‬‬ ‫‪89‬‬ ‫نشانه ها و عالئم عقرب زدگي‬ ‫‪11‬‬ ‫نشانه ها و عالئم گزش‬ ‫‪17‬‬ ‫نقش بهداشت روان در سالمت پوست و مو‬ ‫‪150‬‬ ‫نقش داروسازان در جامعه ی پزشکي‬ ‫‪1‬‬ ‫‪207‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬ ‫نکات مهم در استفاده از آتل‬ ‫‪69‬‬ ‫نکاتي در خصوص عوارض واکسن ها‬ ‫‪27‬‬ ‫نکات مهم تب در کودکان‬ ‫‪74‬‬ ‫واکسيناسيون‬ ‫‪27‬‬ ‫وسايل موردنياز برای پانسمان‬ ‫‪70‬‬ ‫وظايف داروساز در داروخانه و مراکز خدمات دارويي‬ ‫‪7‬‬ ‫وظايف دکتر داروساز در داروخانه ی بيمارستان‬ ‫‪1‬‬ ‫ويتاگنوس‬ ‫‪121‬‬ ‫ويتامين ‪A‬‬ ‫‪181‬‬ ‫ويتامين ‪B1‬‬ ‫‪181‬‬ ‫ويتامين ‪B2‬‬ ‫‪181‬‬ ‫ويتامين ‪B3‬‬ ‫‪181‬‬ ‫ويتامين ‪B6‬‬ ‫‪181‬‬ ‫ويتامين ‪C‬‬ ‫‪181‬‬ ‫ويتامين ‪C‬‬ ‫‪141‬‬ ‫ويتامين ‪D‬‬ ‫‪181‬‬ ‫ويتامين ‪E‬‬ ‫‪181‬‬ ‫ويتامين ها‬ ‫‪125‬‬ ‫هايپيران‬ ‫‪94‬‬ ‫همواک )‪(Hemovac‬‬ ‫‪69‬‬ ‫هورمون رشد‬ ‫‪140‬‬ ‫‪201‬‬ ‫اطالعات کاربردی در داروخانه‬