økwshkík ÃkÂç÷f xÙMx çke÷ 2011 yLku çkkuBçku ÃkÂç÷f xTÙMx yuõx-1950 çktLku{kt íkVkðík
økwshkík ÃkÂç÷f xÙMx çke÷-2011

çkkuBçku ÃkÂç÷f xÙMx yuõx-1950

5.

[urhxe fr{þLkh yLku MktÞwõík [urhxe 4. [urhxefr{þLkhLke yLku MktÞwõík [urhxe
fr{þLkhLke rLk{ýqf {kxuLke ÷kÞfkík.
fr{þLkhLke rLk{ýqf {kxuLke ÷kÞfkík
(1) [urhxe fr{þLkh íkhefu rLk{ýqf Ãkk{Lkkh
(f) su ÔÞÂõík rsÕ÷k LÞkÞÄeþLkk
ÔÞÂõíkyÚkðk {wtçkE Mkexe rMkrð÷
fkuxoLkk
LÞkÞÄeþ
yÚkðk
(1) rsÕ÷k ss (rMk÷ufþLk økúuz)Úke Wíkhíkk
«kurMkzuLMke M{ku÷ fkuÍ fkuxoLkk
ËhßòLkku Lk nkuÞ íkuðku LÞkrÞf nkuÆku
{wÏÞ LÞkÞÄeþ ËhßòÚke
Ähkðíke nkuÞ yÚkðk ÄhkÔÞku nkuÞ,
Wíkhíkku Lk nkuÞ íkku íku ËhßòLkku
yÚkðk
LÞkrÞf nkuÆku Ähkðíke nkuÞ
(2) ËMk ð»koÚke ykuAe Lkrn íkux÷e {wËíkÚke
yÚkðk suýu ÄhkÔÞku nkuÞ íku
yuzðkufux yrÄrLkÞ{, 1961 nuX¤
ÔÞÂõík
yuzðkufux íkhefu LkkUÄkÞu÷ nkuÞ, yÚkðk
(3) yr¾÷ ¼khíkeÞ MkuðkLke MkÇÞ nkuÞ
yLku MkhfkhLkk Mkr[ð íkhefu rLk{ýqf
Ãkk{ðk {kxu ÷kÞf nkuÞ, yÚkðk
(4) Ãkkt[ ð»koLke Mk¤tøk {wËík MkwÄe MktÞwõík
[urhxe fr{þLkhLkk nkuÆk Ãkh fk{ fÞwO
nkuÞ, íkuðe ÔÞÂõík nkuðe òuEyu.

(2) MktÞwõík [urhxe fr{þLkh íkhefu rLk{ýqf
Ãkk{Lkkh ÔÞÂõík(1) Ãkkt[ ð»koÚke ykuAe Lkrn íkux÷e {wËík MkwÄe
rsÕ÷k ss(yuLxÙe ÷uð÷)Lkk ËhßòÚke
Wíkhíkk ËhßòLkku Lk nkuÞ íkuðku LÞkrÞf

LkkUÄ / ðktÄkyku
fkÞËkLke òuøkðkE òuíkkt [urhxe fr{&™h,
MktÞwõík [urhxe fr{&™h, LkkÞçk [urhrx
fr{&™h, {ËËLkeþ [urhrx fr{&™hu yÄo
LÞkrÞf Vhòu çkòððkLke nkuÞ Au. f÷{
5(1)(kkk)Lke òuøkðkE «{kýu yku÷ EÂLzÞk
MkŠðMk{ktÚke MkÇÞLke ÃkMktËøke fhðkLke çkkçkík
Mk¾ík ðktÄksLkf Au. [urhxe fr{&™hLke
ÃkMktËøke nt{uþk LÞkÞíktºk{ktÚke s Úkðe òuEyu fu
su Võík Mkhfkh©eLke Mkq[Lkkyku «{kýu s fkÞo
Lk fhíkkt Mðíktºk heíku fkÞo¼kh Mk¼k¤e þfu. òu
yku÷ EÂLzÞk MkŠðMk{ktÚke yrÄfkheLke rLk{ýqf
fhðk{kt ykðu íkku Mkhfkh©e yuðk s
yrÄfkheLku rLk{ýqf ykÃkþu su MkhfkhLku
yLkwfwr÷ík nkuÞ yLku Mkhfkh©eLkk rLkËuoþLkku
yLkwMkkh fkÞo fhu. suLkkÚke ÷kt[ - YþðtíkLke
þõÞíkkyku ðÄe þfu. ykðk yrÄfkheLku LkkÞçk
[urhxe fr{&™h, {ËËLkeþ [urhxe fr{&™h,
MktÞwõík [urhxe fr{&™h fu suyku LÞkÞíktºkLkk
yrÄfkheyku Au íku{Lke WÃkh rLkheûkýLke Mk¥kk
ykÃkðk{kt ykðu fu suLke ÃkhðkLkøke ykÃke þfkÞ
Lknª.
ðfe÷©eLke rLk{ýqf Ãký {kLÞíkk Ãkkó
økýkðe òuEyu Lknª fkhý fu Mk¥kkrÄfkhe

1

nkuÆku Ähkðíke nkuÞ yÚkðk ÄhkÔÞku nkuÞ,
yÚkðk
(2) ËMk ð»koÚke ykuAe Lkrn íkux÷e {wËíkÚke
yuzðkufux yrÄrLkÞ{, 1961 nuX¤
yuzðkufux íkhefu LkkUÄkÞu÷ nkuÞ, yÚkðk
(3) Ãkkt[ ð»koLke Mk¤tøk {wËík MkwÄe LkkÞçk
[urhxe fr{þLkhLkk nkuÆk Ãkh fk{ fÞwO
nkuÞ, íkuðe ÔÞÂõík nkuðe òuEþu.
32. Ëkðku fhðk WÃkh «ríkçktÄ.
(1) yk yrÄLkÞ{ nuX¤ LkkUÄðk{kt ykÔÞwt
nkuÞ íku rMkðkÞ, MkkðosrLkf xÙMx ðíke
fkuE nfLkku y{÷ fhkððk {kxuLkku Ëkðku
yÚkðk çkeS fkÞoðkne fkuEÃký
MkkðosrLkf xÙMxÚke fhe þfkþu Lkrn.
(2) [urhxe fr{þLkh, fkuE fkuxo, rxÙçÞwLk÷
yÚkðk çkeò Mk¥kk{tz¤ Mk{ûkLkk
MkkðosrLkf xÙMxLku MÃkþoíkk yÚkðk ÷økíkk
Ëkðk yÚkðk fkÞoðkne{kt sYhe Ãkûkfkh
hnuþu yLku [urhxe fr{þLkh ykðk Ëkðk
yÚkðk fkÞoðkne{kt Ãkûkfkh nkuÞ íku
rMkðkÞ fkuEÃký fkuxuo, rxÙçÞwLk÷u yÚkðk
çkeò Mk¥kk{tz¤u ykðk Ëkðk yÚkðk
fkÞoðkneLke LÞkrÞf LkkUÄ ÷uðe òuEþu
Lkrn. [urhxe fr{þLkhLku Ãkûkfkh íkhefu
òuzâk rðLkk rLkýoÞ fhkÞu÷ fkuEÃký
Ëkðku yÚkðk fkÞoðkne hËçkkík÷ økýkþu.
(3) Ãkuxk-f÷{ (1)Lke òuøkðkEyku yuðk

ÃkûkLkk {kLkeíkk ðfe÷©eLke rLk{ýqf Úkþu. Võík
ðõV yuõx{kt Au íku «{kýu, Võík ®nËwLke
rLk{ýqf [urhxe fr{&™h íkhefu Úkðe òuEyu.

31. Ëkðku fhðk WÃkh «ríkçktÄ.
(1) yk yrÄLkÞ{ nuX¤ LkkUÄðk{kt
ykÔÞwt Lk nkuÞ íkuðk MkkðosrLkf
xÙMxLke ðíke fkuE nfLkku y{÷
fhkððk {kxuLkku fkuE Ëkðku
fkuEÃký fkuxoÚke Mkkt¼¤e þfkþu
Lkrn yÚkðk íkuLkku rLkýoÞ fhe
þfkþu Lkrn.
(2) Ãkuxk-f÷{ (1)Lke òuøkðkE Mkk{k
÷uýkLkk ËkðkLku yÚkðk íkuðk
MkkðosrLkf xÙMxLke ðíke nfLkku
y{÷ fhkððk {kxuLkku fkuE Ëkðku
fkuEÃký fkuxoÚke Mkkt¼¤e þfkþu
Lkrn yÚkðk íkuLkku rLkýoÞ fhe
þfkþu Lkrn.

rðÄuÞfLke f÷{ - 32 æÞkLkÚke rð[khýk{kt ÷ku.
Ãkuxk f÷{ -(1)Lku fkuEÃký «fkhu íkfoLkku
WÃkÞkuøk fÞko ðøkh ÷uðk{kt ykðu÷ Au.
Mkhfkh©e fkuEÃký xÙMxLku íkuLkk fkuEÃký
yrÄfkhLkk y{÷ {kxu fkuEÃký fkÞËk yLðÞu
LkkUÄýeLke Vhs Ãkkze þfu Lknª. yk Ãkuxkf÷{
fkuEÃký ònuh xÙMxLku fkuEÃký fkÞoðkne fu Ëkðku
økwshkík ÃkÂç÷f yuõx WÃkhktík fkuEÃký fkÞËk
yLðÞu VkE÷ fhíkk Ãký hkufu Au. íkuÚke òu
xÙMxLku çke.Ãke.yu{.Mke. yuõx nuX¤ ðuhkLke
økuhfkÞËuMkh ðMkw÷kík hkufðe nkuÞ fu íkuLkk
¼kzwykík ÃkkMkuÚke ¼kzkLke ðMkw÷kík {kxu fu
fçksk {kxu Ëkðku VkE÷ fhðku nkuÞ. íkku, íkuLke
(xÙMxLke) LkkUÄýe fhkððe Ãkzu, Lkne íkku çkeò
fkÞËk yLðÞu {¤u÷k yrÄfkhLke y{÷ðkhe
Ãký fhkðe þfu Lkne fu su hkßÞLke
ÄkhkMk¼kLkk yrÄfkh çknkh Au.
òuøkðkE f÷{ 32Lke Ãkuxk f÷{ 2 òuíkkt
yk¾e Lkðe òuøkðkE Au. ykLkk fkhýu [urhxe

2

MkkðosrLkf xÙMxLke ðíke nfLkku y{÷
fhkððk {kxu Mkk{k ËkðkLku yÚkðk çkeS
fkÞoðkneLku ÷køkw Ãkzþu.

37. MkkðosrLkf xÙMxLkk LkkýkLkwt hkufký.
xÙMxLke r{÷fík LkkýkLke çkLku÷e nkuÞ yLku
MkkðosrLkf xÙMxLkk nuíkwyku {kxu íkhík yÚkðk
fkuE ðnu÷e íkkhe¾u WÃkÞkuøk{kt ÷E þfkÞ íku{
Lk nkuÞ íÞkhu (xÙMxLkk ÷u¾{kt ykÃku÷e fkuEÃký
Mkq[Lkk nkuÞ íku Aíkkt) ¼khíkeÞ rhÍðo çkuLf
yrÄrLkÞ{, 1934{kt ÔÞkÏÞk «{kýuLke fkuE
yLkwMkqr[ík çkuLf{kt ÃkkuMx÷ Mku®ðøMk çkuLf{kt
yÚkðk hkßÞ Mkhfkhu íku nuíkw {kxu {tsqh fhu÷e

35. MkkðosrLkf xÙMxLkk LkkýkLkwt hkufký.
1(1) xÙMxLke r{÷fík ÃkiMkkLke çkLku÷e
nkuÞ yLku MkkðosrLkf xÙMxLkk
nuíkwyku {kxu íkwhík yÚkðk fkuE
ðnu÷e íkkhe¾u WÃkÞkuøk{kt ÷E
þfkÞ íku{ Lk nkuÞ íÞkhu
2(xÙMxLkk ÷u¾{kt ykÃku÷e
fkuEÃký Mkq[Lkk nkuÞ íku Aíkkt)
3

fr{&™hLkku rçkLk sYhe nMíkûkuÃk Úkþu fkhý fu
yuðwt fnuðk{kt ykÔÞw Au fu, ònuh xÙMxLku ÷økíkk
fkuEÃký Ëkðk fu fkÞoðkne{kt [urhxe fr{&™h
sYhe Ãkûkfkh hnuþu yLku fkuEÃký yËk÷ík
rxÙçÞwLk÷ fu Mk¥kk {tz¤ [urhrx fr{&™hLke
økuhnkshe{kt íku{Lku òuzâk ðøkh fkÞoðkne fhe
þfþu Lkne yLku fkuEÃký Ëkðku fu fkÞoðkne òu
[urhxe fr{&™hLku òuzâk ðøkh rLkŠýík
fhðk{kt ykÔÞk nkuÞ íkku íkuLku hËçkkík÷
økýðk{kt ykðþu. ynª MÃkü fhðk{kt ykÔÞw
LkÚke fu, yk òuøkðkE økwshkík ÃkÂç÷f xÙMx
yLðÞu ÷økíkk fkuEÃký «&™Lku ÷køkw Ãkzþu.
xÙMxLku MkkLkwfw¤íkk ykÃkðkLkk çkË÷u, xÙMx WÃkh
ðÄkhkLkku çkkuòu ÷Ëkþu suLkk fkhýu ðÄkhkLkku
ykŠÚkf çkkuòu Ãký ðÄþu. xÙMx yLku xÙMxe WÃkh
ðÄkhkLke Vhòu ÷kËðk{kt ykðe Au. [urhxe
fr{&™hLke f[uhe Ãkh Ãký ðÄkhkLkku fkÞo¼kh
ykðþu Ãký LkkýktfeÞ ¼kh íkku Võík xÙMx Ãkh s
ykðþu. ykLkk fkhýu xÙMxLkk hkuStËk ðneðx{kt
[urhxe fr{&™hLkku nMíkûkuÃk ðÄþu.
rðÄuÞfLke f÷{ - 37 fu su ònuh xÙMxLkk
LkkýktLkk hkufkýku ytøkuLke Au íku òuíkkt, íkuLku swLkk
fkÞËkLke MkkÚku Mkh¾kððe òuEyu. çktLkuLku
Mkh¾kðíkkt Vr÷ík ÚkkÞ Au fu çkkuççku ÃkÂç÷f xÙMx
yuõxLke (f÷{-35(1)Lke çkeS òuøkðkE hË
fhðk{kt ykðe Au, suLkkt îkhk [urhxe
fr{&™hLke rððufçkwrØLke Mk¥kk Ãkhík ¾U[e
÷uðk{kt ykðu÷ Au. fkuEÃký xÙMxLkk xÙMxeykuLkku

Mknfkhe çkuLf{kt Lkkýkt yLkk{ík {qfðk yÚkðk
íku Mkhfkhe ò{eLkøkeheyku{kt hkufðkLku xÙMxe
çktÄkÞu÷ku hnuþu :
Ãkhtíkw r{÷fíkLku y{wf ð»koLke {wËík {kxu ÃkxuÚke
ykÃke Lk nkuÞ yLku r{÷fíkLke ®f{ík økehku
hk¾u÷k LkkýktLkk yÄkoÚke ðÄw nkuÞ íkku,
¼khíkLkk fkuE ¼køk{kt ykðu÷e MÚkkðh
r{÷fíkLkk Ãknu÷k økehku{kt ykðk LkkýkLkwt
hkufký ÚkE þfþu :

¼khík
heÍðo
çkuLf
yrÄrLkÞ{, 1934{kt ÔÞkÏÞk
ykÃku÷e fkuE yLkwMkqr[ík
çkuLf{kt,
ÃkkuMx÷
Mku®ðøk
çkuLf{kt yÚkðk hkßÞ Mkhfkhu
MkËhnw nuíkw {kxu {tswh fhu÷e
Mknfkhe
çkuLf{kt
Lkkýkt
yLkk{ík {qfðkLku yÚkðk íku
Mkhfkhe
ò{eLkøkeheyku{kt
hkufðkLku xÙMxe çktÄkÞu÷ku Au.
Ãkhtíkw
r{÷fíkLkku
y{wf
ðhMkLke {wËík {kxu Ãkèku ykÃÞku
Lk nkuÞ yLku r{÷fíkLke ®f{ík
økehku hk¾u÷k ÃkiMkkLkk yÄkoÚke
ðÄw nkuÞ íkku, 2(¼khíkLkkt fkuE
¼køk{kt) ykðu÷e MÚkkðh
r{÷fíkLkk Ãknu÷k økehku{kt
ykðk ÃkiMkkLkwt hkufký ÚkE
þfþu.
ðÄw{kt [urhxe fr{þLkh,
Mkk{kLÞ yÚkðk ¾kMk nwf{Úke,
fkuEÃký MkkðosrLkf xÙMxLkk
xÙMxeLku
yÚkðk
yuðk
xÙMxeykuLkk ðøkoLku íku ÃkiMkk çkeS
4

{wÏÞ nuíkw yLku æÞuÞ ÔÞks yLku LkVkLkk MðYÃk{kt
{n¥k{ VkÞËku {u¤ððkLkwt Au Äkhku fu xÙMx çkktÄe
{wËíkLke ÚkkÃký{kt Lkkýk hkufeLku rLkÞík ÔÞks
{u¤ððkLkk çkË÷u s{eLkku{kt (heyu÷ yuMxux)
hkufký fhu fu çknwrðÄ ÷k¼ {u¤ððk {kxu
MkkuLkkLke ExeyuV ÞkusLkk{kt hkufký fhu Mkhfkh
íkuLku yxfkðe þfu Lknª. Lknªíkh Ãký «&™
LkkýkLkwt ÞkuøÞ heíku hkufký fhðkLkku Au. çkUf{kt
Lkkýkt hkufðk fu Lknª íku ÄkŠ{f ÷køkýe WÃkh
ykÄkrhík Au fkhý fu çkUf «kýeykuLke fík÷
Úkíke nkuÞ íkuðkt fík÷¾kLkkLku Ãký rÄhký ykÃku
Au. yLku {íMÞkuãkuøk {kxu Ãký rÄhký ykÃku Au
ßÞkhu ®nËw Ä{o íkÚkk siLk Ä{o{kt yk «fkhLke
«ð]r¥k MktÃkqýoÃkýu «ríkçktrÄík Au. íkuÚke xÙMxLku
çkUf{kt çkktÄe {wËík {wÆíkLke ÚkkÃký{kt fu
xÃkk÷¾kíkkLke çk[ík çkUf{kt fku-ykuÃkhuxeð
MkkuMkkÞxe{kt fu ònuh ÚkkÃkýku{kt hkufký fhðkLke
Vhs Ãkkze þfkÞ Lknª.

fkuEÃký
haiku
hkufðkLke
ÃkhðkLkøke ykÃke þfþu.
4(2) Ãkuxk-f÷{ (1){ktLkk fkuEÃký
{sfqhÚke, xÙMxLkk ÷u¾{kt ykÃku÷e
Mkq[Lkk
yLkwMkkh
{wtçkE
MkkðosrLkf xÙMx (MkwÄkhk)
yrÄrLkÞ{, 1954 y{÷{kt
ykðu íku Ãknu÷kt yøkkW fhu÷wt fkuE
hkufký yÚkðk {qfu÷e yLkk{íkLku
yMkh Úkþu Lkrn.
Ãkhtíkw MkËhnw yrÄrLkÞ{ y÷{{kt ykðu
íÞkhu yÚkðk íku ÃkAe ykðk hkufký
yÚkðk yLkk{ík{ktÚke {¤u÷ yÚkðk «kó
Úkíkwt fkuE ÔÞks yÚkðk rzrðzLz yÚkðk
MkËhnw hkufk{ yÚkðk yLkk{íkLke {wËík
ÃkkõÞuÚke 5(yuðe haiku hkufu÷e yÚkðk
yLkk{ík {qfu÷e fkuE hf{Lkku Ãkuxk-f÷{
(1){kt Xhkðu÷e heíku WÃkÞkuøk fhðku
òuEþu yÚkðk íkuLktwt hkufký fhðwt
òuEþu.)
rðÄuÞfLke f÷{ - 81Lke òuøkðkE rð[khýk{kt
57. MkkðosrLkf xÙMx ðneðx Vtz.
81. MkkðosrLkf xÙMx ðneðx Vtz.
(1) MkkðosrLkf xÙMx ðneðx Vtz yu Lkk{Lkwt
(1) MkkðosrLkf xÙMx ðneðx Vtz yu ÷uíkkt, íku òuøkðkE «{kýu, ÃkÂç÷f xÙMx, ðneðxe
yuf Vtz MÚkkÃkðk{kt ykðþu. íku Vtz
Lkk{Lkwt Vtz MÚkkÃkðk{kt ykðþu, VtzLke h[Lkk fhðe, íkuLku swLkk fkÞËkLke f÷{ [urhxe fr{þLkh{kt rLkrník Úkþu.
yu Vtz [urhxe fr{þLkhL{kt 57 MkkÚku Mkh¾kðíkkt, íkuLkk þçËku ÃkhÚke MÃkü
rLkrník Úkþu.
ÚkkÞ Au fu ðneðxe þwÕf þçËku hË fhðk{kt
(2) MkËhnw Vtz{kt Lke[uLke hf{ku s{k
fhðk{kt ykðþu :(2) MkËhnw Vtz{kt Lke[uLke hf{ku ykÔÞk Au. nfefík{kt ELf{xuûk rzÃkkxo{uLx,
5

(f) f÷{ 20 nuX¤ ÷uðkLke Ve;
(¾) f÷{ 82 nuX¤ ykÃku÷k Vk¤k;
(øk) f÷{ 85 nuX¤ Vtz{ktÚke yÚkðk
íkuLkk ¼køk{ktÚke s{k fhu÷e hf{;
(½) fkuE ¾kLkøke ÔÞÂõík íkhVÚke
{¤u÷e fkuE hf{;
([) hkßÞ Mkhfkhu yÚkðk fkuE
MÚkkrLkf Mk¥kk{tz¤u Vk¤ðu÷e fkuE
hf{; yLku
(A) yk yrÄrLkÞ{ yÚkðk yktíkhhksÞ fkuÃkkuohuþLk yrÄrLkÞ{,
1957Lke òuøkðkykuÚke yÚkðk íku
nuX¤ s{k fhðkLkwt Vh{kððk{kt
ykðu íkuðe çkeS fkuE hf{.

s{k fhðk{kt ykðþu :(f) f÷{ 18, yLku 48 nuX¤
÷uðkLke Ve yLku ðneðxe
¾[o,
(¾) f÷{ 58 nuX¤ Vtz{ktÚke
s{k fhu÷e hf{ yÚkðk
íkuLkku ¼køk,
(½) fkuE ¾kLkøke ÔÞÂõík
íkhVÚke {¤u÷e fkuE
hf{,
([) hkßÞ Mkhfkh yÚkðk fkuE
MÚkkrLkf
Mk¥kk{tz¤
íkhVÚke ykÃkðk{kt ykðu÷e
fkuE hf{ yLku
(A) (yk yrÄLkÞ{ yÚkðk
yktíkh-hkßÞ fkuÃkkuohuþLk
yrÄrLkÞ{,
1957)
(yÚkðk {wtçkE ðiÄkrLkf
fkuÃkkuohuþLk
«kËurþf
(ÃkwLkho[Lkk), yrÄrLkÞ{,
1960)Lke òuøkðkEykuÚke
yÚkðk íku nuX¤ s{k
fhðkLkwt
Vh{kððk{kt
ykðu íkuðe çkes fkuE
hf{.
6

MkuÕMkxuûk (ðux) rzÃkkxo{uLx, fku-ykuÃkhuxeð
zeÃkkxo{uLxLke su{ fu suðkt yktíkrhf {k¤¾wt
ò¤ððkLke sðkçkËkhe MkhfkhLke Au íku{
Mk¾kðík (xÙMx)Lke çkkçkík{kt Ãký VtzLku Vk¤ðe
yufrºkík fhðwt òuEyu Lknª yLku nfefík{kt
Vk¤ku {u¤ððkLke òuøkðkE Ãkkuíku s økuh ÔÞksçke,
{LkMðe yLku {w~fu÷eYÃk Au. íkuLku hË fhðe
sYhe Au. ík{k{ rËðkLke yËk÷íkku, VkusËkhe
yËk÷íkkuLke ò¤ðýe Mkhfkh îkhk ÚkkÞ Au.
yux÷wt s Lknª fkLkqLke MknkÞ fuLÿku yLku ÷kuf
yËk÷íkkuLke Ãký Mkhfkh îkhk ò¤ðýe ÚkkÞ Au
yLku Mkhfkh îkhk Ãkûkfkhku ÃkkMkuÚke fkuEÃký
Vk¤ku Q½hkððk{kt ykðíkku LkÚke. xÙMxLku «íÞu
ykuh{kÞwt ðíkoLk hk¾ðk {kxu fkuE MÃkü fkhý
{¤íkwt LkÚke.

58. MkkðosrLkf xÙMxku íkhVÚke MkkðosrLkf
xÙMx ðneðx Vtz{kt Vk¤ku.
82. MkkðosrLkf xÙMxku íkhVÚke MkkðosrLkf xÙMx
(1) Ëhuf MkkðosrLkf xÙMxu Ëh ð»kuo
ðneðx Vtz{kt Vk¤ku.
Xhkððk{kt ykðu íku Vk¤ku
(1) Ëhuf MkkðosrLkf xÙMxu Ëh ð»kuo Xhkððk{kt ykðu
Xhkððk{kt ykðu íku íkkhe¾u yLku
íkuðku Vk¤ku Xhkððk{kt ykðu íkuðe íkkhe¾u yLku
íku heíku MkkðosrLkf xÙMx ðneðx
íkuðe heíku MkkðosrLkf xÙMx ðneðx Vtz{kt
[qfððku òuEþu:
Vtz{kt ¼hðku òuEþu :
Ãkhtíkw yk f÷{ nuX¤ Xhkððk{kt ykðu÷ku
MkkðosrLkf xÙMxku íkhVÚke MkkðosrLkf
Vk¤kuxÙMx ðneðx Vtz{kt Vk¤ku.
(1) Ä{koËkLkk rfMMkk{kt, Ä{koËkLke fw÷
ðkŠ»kf ðMkq÷kík yÚkðk ykðfLkk
Ãkhtíkw yk f÷{ nuX¤ Xhkððk{kt
«{ký{kt nkuÞ íku Ëhkuyu Lk¬e fhðku
ykðu÷ku Vk¤kuòuEþu;
(2) çkeò MkkðosrLkf xÙMxkuLke çkkçkík{kt,
(1) Ä{koËkLke çkkçkík{kt, Ä{koËkLkk fw÷
yuðk MkkðosrLkf xÙMxLke fw÷ ðkŠ»kf
ðkŠ»kf
Vk¤kLkk
ykðfLkk
ykðfLkk «{ký{kt nkuÞ íku Ëhkuyu Lk¬e
«{ký{kt nkuÞ íku Ëhkuyu Xhkððku
fhðku òuEþu.
òuEþu.
MÃküefhý - yk f÷{Lkk nuíkwyku {kxu, fw÷
ðkŠ»kf ykðf{kt, MkkðosrLkf xÙMx fkuÃkMkoLkku
(2) çkeò MkkðosrLkf xÙMxkuLke
¼køk çkLkkððku yuðe MÃkü Mkq[Lkk MkkÚku
çkkçkík{kt, yuðk MkkðosrLkf
ykÃku÷k ËkLk yÚkðk ykÃku÷e ¼uxku rMkðkÞ
xÙMxLke fw÷ ðkŠ»kf ykðfLkk
ð»ko{kt ík{k{ †kuíkku{ktÚke ÚkÞu÷e fw÷ ykðfLkku
«{ký{kt nkuÞ íku Ëhkuyu Xhkððku
Mk{kðþu Úkþu :
òuEþu.
Ãkhtíkw yuðkt ËkLk yÚkðk ¼uxku su ð»ko{kt ykÃÞkt
nkuÞ yÚkðk fÞko nkuÞ íku ÃkAeLkk ð»kkuo{kt íkuLkwt
MÃküefhý - yk f÷{Lkk nuíkwyku {kxu,
su ÔÞks yÚkðk ykðf {¤u íkuLku fw÷ ðkŠ»kf
fw÷ ðkŠ»kf ykðf{kt, ð»ko Ëhr{ÞkLk
ykðf økýíke ð¾íku æÞkLk{kt ÷uðk òuEþu.
7

f÷{ - 82Lke òuøkðkE Vk¤k çkkçkíkLke Au yLku
Ãkuxk - f÷{ (2) fu su Lkðe hsw fhðk{kt ykðe
Au íkuLke òuøkðkE ðkŠ»kf Vk¤kLke MktÃkqýo hf{
yøkkWÚke [qfððk {kxuLke Au. yk ELf{xuûk
rzÃkkxo{uLxLkk yøkkWÚke [wfððkLkk xuûk
(yuzðkLMk xuûk) suðwt ÷køku Au. yk yuðwt ÷køku Au
fu, òýu xÙMx ðuÃkkh fheLku LkVku h¤e hÌkk nkuÞ,
yk yMkÇÞ Au yLku ÃkhðkLkøkeÃkkºk LkÚke.
swLkk rLkÞ{kuLkk, {n¥k{ hf{ yLku Vk¤ku
50,000/- níkku. ynª rLkÞ{ku çkLkkððk{kt
ykÔÞk LkÚke. íkuLke òuøkðkE fkÞËk{kt s nkuðe
òuEyu. íku Võík òu ðÄkhu nkuÞ yÚkðk ¾[o
fhíkkt ðÄkhu nkuÞ íkku yufrºkík fhðku òuEyu.
ykLku rðÄuÞfLke f÷{ - 94 MkkÚku ðkt[ðk{kt
ykðu íkku, íkuLke òuøkðkE «{kýu Ãknu÷e yur«÷Úke
þY Úkíkkt «íÞuf ð»ko{kt Ëh 3 {rnLku hexLko ¼hðwt
òuEyu íkuLkku yÚko yuðku ÚkkÞ fu, xÙMxu ð»ko{kt Ëh
3 {rnLku hexLko ¼hðk òuEyu yux÷u òýu fu,
xÙMxeyku {kLkËT MkuðkLkk çkË÷u ðuÃkkh fhe hÌkk
Au. nfefík{kt, xÙMxeyku {kLkËT Mkuðk ykÃku Au,
íkuyku ðuíkLk ÷uíkk LkÚke yLku yk f÷{Lkk fkhýu
çkÄw f{o[kheykuLke LkkufheLkku ðÄw rnMkkçkLkeþ,
ðÄw ELf{xuûk rLk»ýkíkkuLkku ðÄkhku Úkþu yLku
ytíku, xÙMxLke ykŠÚkík ûk{íkk{kt ½xkzku Úkþu. íkuLkk
fkhýu [uhexe fr{þLkhLke ykurVMk{kt Ãký
f{o[kheykuLke MkttÏÞkLkku ðÄkhku Úkþu yLku ytíku,
ðÄkhkLkku çkkuòu Võík xÙMx WÃkh s ykðþu yk
òuøkðkELku {kLÞíkk Lk {¤ðe òuEyu.

(2) Ãkuxk-f÷{ (1){kt øk{u íku {sfqh nkuÞ íku Aíkkt,
yk yrÄrLkÞ{Lkk ykht¼u yLku íku ÃkAe, Vk¤ku
[qfððk sðkçkËkh nkuÞ íku MkkðosrLkf xÙMxLkk
Ëhuf xÙMxeyu, f÷{ 36Lke Ãkuxk-f÷{ (2)
nuX¤ Ãkkfw MkhðiÞwt yLku ykðf yLku ¾[o
¾kíkkLke hf{ hsw fhíke ð¾íku Ãkkfw MkhðkÞwt
yLku ykðf yLku ¾[o ¾kíkk{kt ËþkoÔÞk «{kýu
fw÷ ðkŠ»kf ykðfLkk yÚkðk fw÷ ðkŠ»kf
VtzVk¤ku yÚkðk ÞÚkk«Mktøk, «kó ÚkÞu÷
ykðfLke rLkŠËü xfkðkhe yLkwMkkh Xhkðu÷
Ëhu økýu÷e. MkkðosrLkf xÙMxLkk ðkŠ»kf Vk¤kLke
Mk{økú hf{, Xhkððk{kt ykðu íku{ [qfððkÃkkºk
Vk¤kLke ykfkhýe ÚkÞk ÃkAe fhu÷k yuðk
MkwÄkhkykuLku yÄeLk hneLku ykøkkuíkhe [qfððe
òuEþu.
(3) Ãkqðoðíkeo òuøkðkEyku{kt øk{u íku {sfqh nkuÞ íku
Aíkkt, hkßÞ Mkhfkh, fkuE MkkðosrLkf xÙMxLku
yÚkðk MkkðosrLkf xÙMxkuLkk ðøkoLku, íku Ãkuxkf÷{ nuX¤ ykÃkðkLkk ÃkqhuÃkqhk Vk¤k yÚkðk
íkuLkk fkuE ¼køk{ktÚke Xhkððk{kt ykðu íkuðe
fkuE þhíkku, òu ftE nkuÞ íkku, íkuLku yÄeLk
hneLku, {wÂõík ykÃke þfþu.

ík{k{ MkkÄLkku{ktÚke ÚkÞu÷e fw÷ ykðfLkku
Mk{kðuþ Úkþu, Ãkhtíkw íku{kt MkkðosrLkf
xÙMxLke r{÷fíkLkku, ¼køk çkLkkððku yuðe
MÃkü Mkq[Lkk MkkÚku ykÃku÷k ËkLkku yÚkðk
fhu÷e ¼uxkuLkku Mk{kðuþ Úkíkku LkÚke.
Ãkhtíkw yuðkt ËkLkku yÚkðk ¼uxku su ð»ko{kt
ykÃÞkt yÚkðk fhe nkuÞ íku ÃkAeLkkt
ð»kkuo{kt íkuLkwt su ÔÞks yÚkðk ykðf {¤u
íkuLku fw÷ ðkŠ»kf ykðf økýíke ð¾íku
÷ûk{kt ÷uðwt òuEyu.

rðÄuÞfLke f÷{ - 82Lke òuøkðkE rð[khýk{kt
÷uíkk:- fu su{kt Ëhuf ÃkÂç÷f xÙMx {kxu ÃkÂç÷f
xÙMx ðneðx VtzLku fw÷ ðkŠ»kf ykðfLkk
«{ký{kt fu Ä{koËkLke Ãknkuì[Úke Vk¤ku [wfððkLkwt
VhSÞkík Au. òu yk òuøkðkE swLkk fkÞËk{kt
Ãký nkuÞ yLku [k÷w hne nkuÞ íkku, íku íkfo Ãkqýo
LkÚke yk yuf MkkËe Mk{sýLke çkkçkík Au fu
Ä{koËkLkku WÃkÞkuøk Ä{koËkLkk nuíkw {kxu s ÚkE
þfu yLku Ä{koËk rMkðkÞLkk yLÞ fkuEÃký
WÃkÞkuøk {kxu Lknª, yk{kt ÃkøkkhLke [wfðýe fu
[urhxe fr{&™hLke f[uheLkwt yktíkrhf {k¤¾wt
ò¤ððkLke çkkçkík s çkksw Ãkh hne òÞ Au.
f÷{ - 82 (1)Lke çkeS òuøkðkE «{kýu ¼ux{kt
fu ËkLk{kt {¤u÷e ykðf Ãkh {¤u÷ ÔÞksLku fw÷
ðkŠ»kf ykðf økýðk{kt ykðþu. yk Ãký ¾qçk s
ðktÄksLkf Au fu{ fu, yk hf{{ktÚke xÙMxLke
ò¤ðýe fhðkLke nkuÞ Au yLku fkuE [ku¬Mk
ð»koLke ykuAe ykðfLku Ãký Mkh¼h fhðkLke
nkuÞ Au. ykLku Ãký hË fhðe òuEyu.

(2) Ãkuxk-f÷{ (1){kt øk{u íku {sfqh
nkuÞ íku Aíkkt, hkßÞ Mkhfkh,
rLkÞ{ku îkhk, fkuE MkkðosrLkf
xÙMxLku yÚkðk MkkðosrLkf xÙMxkuLkk
ðøkoLku, Ãkuxk-f÷{ nuX¤ ykÃkðkLkk
ÃkqhuÃkqhk Vk¤k yÚkðk íkuLkk fkuE
çkkøk{ktÚke Xhkððk{kt ykðu íkuðe
fkuE þhíkku nkuÞ íkku, íkuLku yÄeLk ÄkŠ{f xÙMx Ãkh xuûk (fh) ÷uðkLke çkkçkík Ãký
hneLku, {wÂõík ykÃkðkLke òuøkðkE økuhçktÄkhýeÞ Au yLku Ve yøkkWÚke [wfðe
þfkÞ Lkne.
fhe þfþu.

ykðf{ktÚke ËkLk yLku Mktr[ík ykðf{ktÚke ËkLk
yu çktLku{kt íkVkðík Au yLku òuøkðkE «{kýu
ykðf{ktÚke ËkLk fhðwt yu ÃkhðkLkøkeÃkkºk LkÚke.

8

66. rþûkks

86 - fkuüf
f÷{
rð»kÞ
fhe þfkÞ íkux÷ku Ëtz
(1)
(2)
(3)
f÷{ 20, Ãkuxk-f÷{ku MkkðosrLkf xÙMxLke
LkkUÄýe {kxu LkkÞçk yÚkðk
{ËËLkeþ [uhexe
10,000
(2) yLku (5) fr{þLkhLku Mk{ÞMkh yhS
fhðkLke xÙMxeLke Vhs.
f÷{ 20,

fux÷kf yrÄfkheyku yLku
Mk¥kk{tz¤kuLku MÚkkðh
2,000

Ãkuxk-f÷{ (9) r{ÕfíkLke ÞkËe Mk{ÞMkh
{kuf÷ðkLke xÙMxeLke Ãkhs.
f{÷ 24
f÷{ 30

f÷{ 34

VuhVkh çkkçkík ynuðk÷
hsw Lk fhu íkku.

10,000

òuøkðkE fhðk{kt ykðu÷k
Mk{ÞLke ytËh, MkkðosrLkf
xÙMxLke LkkUÄýe {kxu yhS
fhðkLke yuõÍeõÞwxhLke
Vhs.
10,000
rLkÞr{ík rnMkkçk hk¾ðkLke
10,000
Vhs.

f÷{ 37

Mkhfkhe ò{eLkøkeheyku{kt
LkkýktLkwt hkufký fhðkLke
10,000
fMkqh yÚkðk [qf.

f÷{ 83

Ä{koËk ÷uLkkh yÚkðk

òu fkuE ÔÞÂõík Lke[u sýkðu÷k fkuXk{kt
Ãknu÷k fku÷{{kt rLkŠËþ fhu÷e fkuE
f÷{Lke òuøkðkELkwt WÕ÷t½Lk fhu, íkuLku
Ëkur»kík XÞuoÚke Ëhuf økwLkk {kxu MkËhnw
fkuXkLkk ºkeò fku÷{{kt yu yÚkuo
sýkðu÷e hf{ MkwÄeLkk ËtZLke rþûkk Úkþu
:
Ãkhtíkw su xÙMxe yk f÷{ nuX¤ yøkkW
Ëkur»kík XÞkuo nkuÞ íku xÙMxeLkk fkuxoLkk
VUMk÷k{kt LkkUÄu÷k rðYØ Ãkqhíkkt fkhý
nkuÞ íku rMkðkÞ ykuAk{kt ykuAk Yk. 300
MkwÄeLkk ËtzLke yÚkðk MkËhnw fkuXk{kt íku
yÚkuo sýkðu÷e hf{Úke ykuAe Lk nkuÞ
íkux÷e hf{Lkk ËtzLke, yu çku{ktÚke su
ykuAe nkuÞ íkuLke rþûkk Úkþu.

rðÄuÞfLke f÷{ - 86 rð[khýk{kt ÷uíkkt yLku
íkuLku swLkk çkkuBçku ÃkÂç÷f xÙMx yuõxLke f÷{ 66 yLku 67 MkkÚku Mkh¾kðku. swLkk fkÞËk{kt
ËtzLke hf{ 1,000 Úke ðÄíke Lknkuíke ßÞkhu
f÷{ - 20Lke Ãkuxk f÷{ 9Lke yuf LkkUÄ
rMkðkÞ, ík{k{ LkkUÄýeLke Mkk{u Yk. 10,000/Lke {kuxe hf{ Lk¬e fhkE Au yLku
ykùÞosLkf heíku, íku{kt MkòLkku yÚko ÷uðk{kt
ykÔÞku Au íkuLkku yuÚko yu ÚkkÞ fu, rËðkLke
çkkçkíkLkk WÕ÷½tLkLku VkusËkhe MðYÃk ykÃkðk{kt
ykÔÞwt Au. yu{kt yuðe Ãký MÃküíkk LkÚke fu
ykftzkuyu {n¥k{ Au yLku íkuÚke Mkûk{
Mk¥kkrÄfkhe ÃkkMku yuðwt {kLkðkLku Ãkwhíkwt fkhý Au
fu, íku{Lku f÷{ - 86 yLðÞu Lk¬e ÚkÞu÷ ËtzLke
hf{ ÷kËðkLke Ãkwhíke Mk¥kk Au. íkuLkkÚke ykuAe
hf{ Lknª íkuÚke, LkkUÄýe fhkððk{kt fu
VuhVkhLke LkkUÄ fhkððk{kt rLk»V¤ çkLkkÞ íkku
Ãký 10,000/- ¼hðkLkk hnuþu yLku íku Ãký
VkusËkhe yËk÷ík{kt ykhkuÃkeykuLke su{
VkusËkhe fkÞoðkne{ktÚke ÃkMkkh ÚkÞk ÃkAe. ËuþLkk
Lkkøkrhfku yk çkkçkíkLke ÃkhðkLkøke ykÃke þfu
Lknª íkÚkk MknLk Ãký fhe þfu Lknª.
rðÄuÞfLke f÷{ - 86 òuíkkt, ¾qçk s ¼khu
ËtzLke òuøkðkE Au. økwLkk fu WÕ÷tÄLk Lk¬e
fhðk çkkçkík fkuE s rLkÞ{ku çkLkkððk{kt ykÔÞk
LkÚke fu òuøkðkE fhðk{kt ykðe LkÚke. yuðk
LÞkrÞf [wfkËkyku Au fu fkuEÃký ðiãkrLkf
òuøkðkELkk yòýíkk ÚkÞu÷k ¼tøk çkË÷ fkuE

9

W½hkðLkkh xÙMxeLke yÚkðk
ÔÞÂõíkLke Vk¤ku Lk ¼hðkLke
10,000
fMkqh.
87. økwLkk.
xÙMxe yÚkðk xÙMxLkk fk{fks MkkÚku Mktf¤kÞu÷e
çkeS fkuE ÔÞÂõík yk yrÄrLkÞ{ yÚkðk
rLkÞ{kuLku fkuE òuøkðkELkwt fkuE WÕ÷t½Lk fhu
yÚkðk [urhxe fr{&™hLkk ykËuþkuLkwt Ãkk÷Lk
fhðk [qf fhu íku Ãkkur÷Mk yrÄfkhLkku økwLkku
økýkþu yLku yuðe ÔÞÂõíkLku, Mkûk{ fkuxo îkhk
Ëkur»kík XÞuoÚke, ºký ð»koLke fuËLke rþûkk Úkþu.

Ëtz ÷kËðk{kt ykðe þfu Lknª fu {k{q÷e Ëtz Ãký
÷kËe þfkÞ Lknª. rðÄkLkMk¼kyu yk {n¥kðLke
çkkçkík{kt íkfoÃkqýo heíku rð[kh fÞkuo LkÚke.
67. çkeò økwLkk.
su fkuE ÔÞÂõík yk yrÄrLkÞ{Lke
yÚkðk rLkÞ{kuLke fkuE òuøkðkELkwt
WÕ÷t½Lk fhu 4(yÚkðk [urhxe
fr{þLkhu, MktÞwõík [urhxe fr{þLkhu
yÚkðk LkkÞçk yÚkðk {ËËLkeþ [urhxe
fr{þLkhu yk yrÄrLkÞ{Lke òuøkðkEyku
Ãkife fkuE òuøkðkE nuX¤ fhu÷k fkuE
nwf{ yÚkðk Mkq[LkkLkwt ðksçke fkhý
rMkðkÞ Ãkk÷Lk fhu. yLku íkuLku {ku yk
yrÄrLkÞ{{kt fkuE ¾kMk rþûkkLke
òuøkðkE fhe Lk nkuÞ, íkku íkuLku, Ëkur»kík
XÞuo Úke Yk. 500 MkwÄeLkk ËtzLke rþûkk
Úkþu :
Ãkhtíkw fkuxoLkk VutMk÷k{kt sýkððkt òuEyu
íkuðkt rðÁØLkkt ¾kMk yLku Ãkqhíkkt fkhýku
Lk nkuÞ, íkku su ÔÞÂõík yk f÷{ nuX¤
yøkkW Ëkur»kík Xhe nkuÞ íkuðe fkuE
ÔÞÂõíkLku, Yk. 300 fhíkkt ykuAku Lk nkuÞ
íkux÷k ËtzLke rþûkk Úkþu.

10

yuf ¾qçk s LkwfþkLkfíkko òuøkðkE rðÄuÞf{kt
fhðk{kt ykðe Au yLku íku f÷{ -87Lke Au. íkuLku
swLkk çkkuBçku ÃkÂç÷f xÙMx yuõxLke f÷{ - 66
yLku f÷{ - 67 MkkÚku Mkh¾kðíkkt, íku{kt Võík
Yk. 5,000/- MkwÄeLke s ËtzLke òuøkðkE Au.
ynª fkÞËkLkk fu rLkÞ{kuLkk ¼tøk fu su xÙMxeyku
îkhk ÚkÞu÷ nkuÞ fu xÙMxLkk ðneðx MkkÚku
Mktf¤kÞu÷ ÔÞÂõík îkhk ÚkÞu÷ nkuÞ fu [urhxe
fr{&™hu ykÃku÷k rLkËuoþLkkuLkku y{÷ fhðk{kt
rLk»V¤ sðkÞwt nkuÞ íku ÃkAe fkÞËuMkh nkuÞ fu
økuhfkÞuMkh, ÃkAe íku íkkfeof nkuÞ fu rçkLk
íkkfeof
íkuLku
Ãkkur÷MkLkk
yrÄfkhûkuºku
(fkuøLkeÍuçk÷ ykuVuLMk)Lkku økwLkku økýðk{kt
ykÔÞku Au. íkuLkku yÚko yuðku ÚkkÞ fu ykðe
ÔÞÂõíkLku 3 ð»ko MkwÄe Mkò ÚkE þfu yLku Ãkkur÷Mk
xÙTMxeLke ÄhÃkfz fhe þfu, íku{kt “yÚkðk”
..............Yk. Lkku Ëtz yuðe fkuE òuøkðkE LkÚke.
yk fþwt s LkÚke Ãkhtíkw {LkMðe heíku
fhkÞu÷ fkÞËku Au yLku nwt {kLkwt Awt fu ¾wË
ytøkúuòuyu Ãký ÃkÂç÷f [uhexuçk÷ xÙMx fu ònuh
Ä{koËk xÙMx çkkçkíku ykðe fkuE òuøkðkE
y{÷{kt {qfe Lknkuíke. yk rðÄuÞf «k{krýf,
Mkkhk, «ríkrcík, [uíkLkðtíkk, Mkk[k rË÷Lkk
÷kufkuLku ykðk xÙMxLkk xÙMxe çkLkkððk {kxu

Lkk®n{ík fhþu yLku yux÷wt s Lknª Ãkhtíkw xÙMxLkk
rníkLku íkÚkk xÙMxLkk ðneðxLku LkwfþkLk fhþu.
VkusËkhe yk[kh Mktrníkk «{kýu su
ÔÞÂõíkLkk íkkçkkt{kt ðneðx nkuÞ yLku
hkusçkhkusLkk ðneðx MkkÚku Mktf¤kÞu÷ nkuÞ íkuLkk
Ãkh s VkusËkhe heíku sðkçkËkhe ÷kËe þfkÞ.
yk Ãký [wfkE økÞu÷ Au.
92. [urhxe fr{þLkhu ykÃkðkLkk ykËuþku.

f÷{ - 92 Lkðe hsw ÚkÞu÷ Au, su Ãký hË Úkðe
sYhe Au fkhý fu, [urhxe fr{&™hLku yuf
xÙMx, çkeò xÙMx{kt ¼u¤ðe ËuðkLke Mk¥kk ykÃke
þfkÞ Lknª íku WÃkhktík, r{ÕfíkLke sóe fhðkLkk
nwf{ku fhðkLke fu xÙMxLke LkkUÄýe hË fhðkLke
Mk¥kk Ãký ykÃke þfkÞ Lknet.

************

(1) xÙMx,
(1) MkíkíkÃkýu ËMk ð»koLke {wËík {kxu íkuLkk
rnMkkçkku hsw fhðk{kt Mkíkík fMkqh fhu,
(2) ËMk ð»koLke {wËík {kxu MkkðosrLkf xÙMx
ðrnðx Vtz{kt Vk¤ku Lk ykÃku,
(3) [urhxe fr{&™hLkk ykËuþkuLkwt Ãkk÷Lk
fhðk{kt Mkíkík [qf fhu,
(4) suLkk {kxu íku Q¼w fhðk{kt ykÔÞw níkw íku
nuíkwyku Ãkkh Ãkkzðk{kt [qf fhu,
(5) MÚkkðh r{÷fíkLku xÙMxLkk nuíkwyku {kxu
ËMk ð»koLke {wËík {kxu WÃkÞkuøk{kt
{qfðk{kt [qf fhu,
íÞkhu [urhxe fr{&™h xÙMxLku
MkwLkkðýeLke íkf ykÃÞk ÃkAe yuðku
ykËuþ fhe þfþu fu(f) ykðk xÙMxLkwt íkuðk s ÄkŠ{f
yÚkðk Mk¾kðíke nuíkwyku Ähkðíkk
11

xÙMx{kt rðr÷Lkefhý fhðwt
òuEyu,
(¾) ykðk xÙMxLke r{Õfíkku, hkßÞ
Mkhfkh{kt Mkhfkh Ëk¾÷ fhðe
òuEyu yLku hkßÞ MkhfkhLkk
ykËuþkuLku ykÄeLk hneLku suLkk
{kxu íku xÙMx Q¼wt fhðk{k ykÔÞwt
níkwt íku {kxuLkk nuíkwyku {kxu íkuLkku
WÃkÞkuøk fhðku òuEyu, yÚkðk
(øk) ykðk xÙMxkuLkwt hSMxÙuþLk hË
fhðwt òuEyu.
96. økwshkík MkkðosrLkf xÙMx rxÙçÞwLk÷Lke h[Lkk
yLku økwshkík MkkðosrLkf xÙMx rxÙçÞwLk÷Lku
yÃke÷.

nk÷Lkk yk rðÄuÞfLke MknwÚke ðÄkhu {w~fu÷eYÃk
çkkçkík f÷{ - 96Lke òuøkðkE Au fu, su{kt
Mkhfkh©e yuf yÚkðk yuf fhíkkt ðÄkhu
økwshkík ÃkÂç÷f xÙMx rxÙçÞwLk÷Lke MÚkkÃkLkk
fhðk EåAu Au. «Úk{ ð»koLkku ytËkrsík ¾[o Yk.
92.37 ÷k¾ Au. yk¾hu íkuLkku çkkuòu ÃkÂç÷f xÙMx
ðneðxe Vtz WÃkh s Au fu suLke h[Lkk
[urhxeçk÷ (Mk¾kðíke) fu ÄkŠ{f xÙMxLkk
Vk¤k{ktÚke ÚkðkLke Au. íkuÚke, su Ëkíkkyku yLku
MÚkkÃkfku, fu su ònuh Mkuðk fhðk {ktøku Au íkuyku
Ãkhkuûk heíku rxÙçÞwLk÷Lkk yrÄfkheykuLku Mkk[ðþu
fu su Mkhfkhe©eLke ÃkkÞkLke Vhs Au. çkeS
rxÙçÞwLk÷ku suðe fu økwshkík fku.ykuÃkhuxeð
rxÙçÞwLk÷, økwshkík huðLÞw rxÙçÞwLk÷ ðøkuhu{ktÚke
su heíku VtzLke ÔÞðMÚkk ÚkkÞ Au íku s heíku

************

(1) hkßÞ
Mkhfkh,
hksÃkºk{kt
ònuhLkk{ktÚke, yuf yÚkðk ðÄkhu
økwshkík MkkðosrLkf xÙMx rxÙçÞwLk÷kuLke
h[Lkk fhe þfþu.
(2) hkßÞ Mkhfkhu, rsÕ÷k ss(MkwÃkh xkE{
Mfu÷) hne nkuÞ yÚkðk íku {kxu ÷kÞf
nkuÞ íkuðe ÔÞÂõíkLku rxÙçÞwLk÷Lkk «{w¾
íkhefu yLku rMkrLkÞh ËeðkLke ss hne
[wfe nkuÞ yÚkðk íku {kxu ÷kÞf nkuÞ
íkuðe çkeS ÔÞÂõíkykuLke rxÙçÞwLk÷Lkk
MkÇÞku íkhefu Ãký rLk{ýqf fhðe òuEþu.
(3) rxÙçÞwLk÷u Xhkððk{kt ykðu íkuðe
fkÞoheríkLkwt Ãkk÷Lk fhðwt òuEþu.
12

(4) rxÙçÞwLk÷Lku,
Lke[uLke
çkkçkíkkuLkk
MktçktÄ{kt, Ëkðku [÷kðíke ð¾íku ËeðkLke
fkÞorhíke yrÄrLkÞ{, 1908 nuX¤
ËeðkLke fkuxo{kt su Mk¥kk rLkrník ÚkÞu÷ Au
íkuðe s Mk¥kk hnuþu.
(f) fkuE ÔÞÂõíkLku nksh ÚkðkLke Vhs
ÃkkzðkLke yLku MkkuøktË Ãkh íkuLke
swçkkLke ÷uðkLke;
(¾) ËMíkkðuòu yLku {níðLke ðMíkwyku
hsw fhðkLke Vhs ÃkkzðkLke;
(øk) MkkûkeykuLku íkÃkkMkðk {kxu fr{þLkku
fkZðkLke;
(½) Xhkððk{kt ykðu íkuðe çkeS
çkkçkíkkuLke.
(5) rxÙçÞwLk÷u fhu÷ ík{k{ íkÃkkMk yLku
yLðu»ký
¼khíkLkk
VkusËkhe
yrÄrLkÞ{Lke f÷{ku 193 yLku 228Lkk
yÚko {wsçk LÞkrÞf fkÞoðkne økýkþu.
(6) {wsçk yrÄrLkÞ{, 1963, Lke f÷{5Lkk nuíkw {kxu xÙçÞwLk÷ - yu fkuxo
økýkþu.
(7) rxÙçÞwLk÷Lkku rLkýoÞ yk¾he økýkþu yLku
íkuýu rLkýoÞ fhu÷e çkkçkíkkuLkk Mktçkt½{kt
fkuE rËðkLke fkuxo{kt Ëkðku {ktze þfkþu
Lknª.

ykŠÚkf VtzLke ÔÞðMÚkk fhðe yu Mkhfkh©eLke
ÃkkÞkLke Vhs Au. çkeS, rxÙçÞwLk÷ku{kt Ãký yu
òuøkðkE LkÚke fu rxÙçÞwLk÷Lkk yktíkhef {k¤¾k
yLku íkuLke ò¤ðýe {kxuLkku fw÷ ¾[o Võík
çknkhLkk Ãkûkfkhku ÃkkMkuÚke {u¤ððku. Mkhfkh©e
{kuxk¼køkLkk fuMkku{kt Ãkûkfkh nkuÞ Au. yLku íku
yk rðÄuÞf yLkwMkkh Ãký hnuþu. íkuÚke, òu
xÙMxLke rðÃkûk{kt økuhfkÞËu nwf{ ÃkMkkh fhðk{kt
ykðþu yLku xÙMx òu íkuLku rxÙçÞwLk÷{kt Ãkzfkhþu
íkku ytrík{ LkkýktfeÞ çkkuòu su íku xÙMx yLku
çkeò xÙMx WÃkh ykðþu. yk økuhçktÄkhýeÞ Au.
xÙeçÞwLk÷Lkku ¾[o rËðMku - rËðMku íku{s ð»kkuoð»ko,
W¥khku¥kh ðÄíkku s sþu yLku íkuÚke, xÙMx îkhk
yÃkkíkk Vk¤k{kt ðÄkhku Úkþu. yuðwt s fkuE fkhý
fu Lk¬h rð»kÞ ðMíkw LkÚke fu suÚke, {kLke þfkÞ
fu çkkuBçku ÃkÂç÷f xÙMxLkk fuMkku økwshkík huðLÞw
rxÙçÞwLk÷{kt fu rËðkLke yËk÷ík{kt [÷kððk
çkkçkíku fkuE {níðLke {w~fu÷e Au. Mkhfkh©eLkku
yuðku Ãký {wÆku LkÚke fu ík{k{ Mkt˼o{kt rËðkLke
yËk÷íkLke nfw{íkLku çkkÄ ykðu Au.
Mkhfkh©eLkku yuðku Ãký fuMk LkÚke fu, çkkuBçku
ÃkÂç÷f xÙMx nuX¤Lkk yMktÏÞ fuMkkuLkk fkhýu
økwshkík huðLÞw rxÙçÞwLk÷Lkwt fk{ yMkh Ãkk{u Au.
íkuÚke ykLke ÃkhðkLkøke ykÃke þfkÞ Lkne.

13